Lord Jim - Joseph Conrad (biblioteka komiksowo txt) 📖

Po tych słowach, nie zmieniając pozycji, popadł, że tak powiem, w stan milczenia. Dotrzymywałem mu towarzystwa; i nagle, ale nie gwałtownie, jak gdyby przyszedł właściwy czas na wydobycie się jego ochrypłego głosu — powiedział:

— Mój Boże! Jakże to czas leci!

Była to najzwyczajniejsza uwaga; ale sposób jej wypowiedzenia wywołał u mnie chwilową wizję. To dziwne, jak my przechodzimy przez życie z na wpół zamkniętymi oczami, tępym słuchem i drzemiącymi myślami.

A może to i dobrze; może ta właśnie tępość czyni życie tak znośnym, a nawet przyjemnym dla większości ludzi. W każdym razie między nami nie może być dużo ludzi takich, którzy by nie mieli chwil zupełnej świadomości — a w takich — rozumie się, widzi się i słyszy wszystko — zanim się znów nie wpadnie w przyjemną ospałość.

Podniosłem oczy i zdawało mi się, że patrzę na niego po raz pierwszy. Widziałem jego obwisły podbródek, niezgrabne fałdy ubrania, ręce złożone na brzuchu, jakby stworzone do zajmowania tej tylko pozycji. Czas płynął rzeczywiście; wyprzedziłem go i poszedłem naprzód. Pozostawiłem bezradnego za sobą, z tymi szpakowatymi włosami, zmęczoną, ogorzałą twarzą, dwiema bliznami i parą zniszczonych epoletów24; jednego z tych ludzi godnych zaufania, w których jest surowy materiał na wielką sławę, jedną z tych niezliczonych istot, grzebanych bez huku i hałasu, pomimo ich wielkich zasług.

— Jestem teraz trzecim porucznikiem na Victorieuse — rzekł, przedstawiając mi się.

Oddałem mu ukłon i powiedziałem, że jestem komendantem handlowego okrętu, stojącego obecnie na kotwicy w Rushentter’s Bay. Zwrócił na niego uwagę — ładny okaz. Nie szczędził komplementów memu okrętowi, zdaje mi się, że nawet pochylił głowę, mówiąc:

— A... tak... ładny okaz, na czarno pomalowany... ładny, bardzo ładny.

Po chwili obrócił się i spojrzał przez okno na ulicę.

— Smutne miasto.

Dzień był jasny; szalał wiatr południowy, przechodzący mężczyźni, kobiety i dzieci walczyli z tumanami podnoszonego wiatrem pyłu.

— Wyszedłem na brzeg — rzekł — by rozprostować nogi, ale... — nie skończył i wrócił do stanu spoczynku. — Powiedz mi pan, proszę — zaczął niespodziewanie — co tam było na dnie tej sprawy? To jednak ciekawe. Ten nieboszczyk...

— Tam byli ludzie żywi — rzekłem — daleko ciekawsi.

— Bez wątpienia, bez wątpienia — przyznał na wpół głośno, a po chwili namysłu szepnął — Rozumie się.

Chętnie podzieliłem się z nim tym, co mnie w tej sprawie najwięcej interesowało. Przecież on ma prawo wiedzieć, wszak spędził trzydzieści godzin na pokładzie Patny — czyż nie zrobił, co mógł? Słuchał mego opowiadania bardziej niż kiedykolwiek podobny do księdza — zapewne te spuszczone oczy nadawały mu pozór pobożnego skupienia. Raz czy dwa razy podniósł brwi (nie unosząc powiek), jak gdyby chciał rzec: „A! Do diabła!” raz spokojnie zawołał: „Ach, ba!”, a gdy skończyłem, wydął wargi i gwizdnął. U każdego innego człowieka można by to przyjąć za oznakę znudzenia lub obojętności; ale on na swój okultystyczny sposób kazał wierzyć, że ta jego nieruchomość kryje całą głębię myśli. Na koniec szepnął tylko: „bardzo interesujące”. Zanim zdołałem opanować moje rozczarowanie, dodał jakby do siebie: „Otóż to! Otóż to właśnie!” Podbródek jego zdawał się opadać niżej, ciało więcej ciężyło. Miałem właśnie spytać, co on o tym myśli, gdy jakiś przygotowawczy dreszcz przeszedł po jego ciele; zdawało mi się, że patrzę na marszczącą się stojącą wodę przed zjawieniem się wiatru...

— A więc ten biedny młodzieniec uciekł z tamtymi — rzekł z poważnym spokojem.

Nie wiem dlaczego, uśmiechnąłem się; był to jedyny uśmiech, o ile pamiętam, łączący się ze sprawą Jima. Ale bo też to proste określenie sprawy śmiesznie brzmiało po francusku. „S’est enfui avec les autres”, jak powiedział porucznik. Raptem zacząłem podziwiać zdolności spostrzegawcze tego człowieka. Od razu trafił w sedno: zrozumiał, o co mi najbardziej chodzi. Jego niewzruszoność i spokój zdradzały obznajmionego z faktami eksperta, dla którego wszelkie zawikłania są niczym.

— A! Młokos! Młokos! — rzekł sobie pobłażliwie. — Przecież się od tego nie umiera.

— Od czego? — spytałem pospiesznie.

— Ze strachu — wyjaśnił swą myśl i zabrał się do wypróżnienia szklanki.

Spostrzegłem, że trzy ostatnie palce jego okaleczonej ręki pozostały sztywne, bardzo też niezręcznie ujmował szklankę.

— Człowiek się zawsze boi. Gadać łatwo, ale... — niezgrabnie postawił szklankę na stole. — Strach, strach — widzisz pan — zawsze czyha tam...

Dotknął okolicy serca, tego właśnie miejsca, w które Jim wymierzył cios, dowodząc, że o jego serce nie było najmniejszej obawy. Przypuszczam, że wykonałem jakiś gest przeczący, gdyż on nalegał:

— Tak! Tak! Mówi się, bardzo pięknie się mówi; ale w końcu okazuje się, że jeden nie jest mądrzejszy od drugiego — ani też odważniejszy. Odwaga! Dzielność! Z niejednego już pieca chleb jadłem, włóczyłem się po świecie całym; znałem ludzi odważnych, sławnych z tego! Allez25!... — popił łyk wina. — Odważny — pan rozumie — na służbie — trzeba nim być, rzemiosło tego wymaga. Czy nie tak? — zwrócił do mnie pytanie. — Eh, bien26! Każdy z nich — powtarzam, każdy z nich, gdyby był uczciwym człowiekiem — wyznałby — że jest taka chwila dla najlepszego z nas, w której o wszystkim się zapomina, a z prawdą tą żyć musisz — rozumiesz pan? Przy pewnej kombinacji okoliczności strach zjawić się musi. Okropny, śmiertelny! Nawet dla tych, którzy w tę prawdę uwierzyć nie chcą, strach istnieje — strach przed samym sobą. Bezwarunkowo tak. Wierz mi pan. Tak, tak... Przecież w moim wieku wie się, o czym się mówi — que diable27!...

Wypowiedział to wszystko, zachowując zupełną nieruchomość, jak gdyby był automatem, teraz zapewne dla zwiększenia wrażenia zaczął kręcić powolnego młynka palcami.

— To nie ulega wątpliwości — parbleu28! — ciągnął dalej — bo mów pan sobie co chcesz, prosty ból głowy lub kłopoty żołądkowe wystarczą do... Wiem to z własnego doświadczenia. Ja na przykład — raz... — Wychylił do dna szklankę i powrócił do kręcenia młynka. — Nie, nie, nie umiera się od tego — rzekł po chwili, a gdy zrozumiałem, że nie opowie mi epizodu ze swego życia, byłem bardzo zawiedziony, tym bardziej, że przecież nie można nalegać, by ktoś taki wypadek opowiedział.

Siedziałem w milczeniu, on również i zdawało się, że to mu najbardziej odpowiada. Nawet palce jego nie poruszały się więcej. Nagle usta jego drgnęły.

— To tak jest — mówił spokojnie. — Człowiek tchórzem się rodzi. To jest pewna przeszkoda — parbleu! Inaczej — życie byłoby zbyt łatwe. Ale przyzwyczajenie — przyzwyczajenie — konieczność — pojmujesz pan? — oko ludzkie — Voilà29! Człowiek trzyma się, jak może. A przy tym, przykład tamtych, nie lepszych od ciebie, ale umiejących zachować pozory...

Umilkł.

— Ten młodzieniec, niech pan zwróci uwagę, był tego wszystkiego pozbawiony — przynajmniej w ostatniej chwili — rzekłem.

Podniósł brwi, chcąc wyrazić pobłażliwość.

— Nie przeczę, nie przeczę. Młodzieniec, o którym mowa, mógł mieć najlepsze skłonności... najlepsze skłonności — powtórzył, sapiąc trochę.

— Cieszę się, że pan łagodniej się na tę sprawę zapatruje! — rzekłem — Jego osobiste uczucia pełne były nadziei — i...

Niespokojny ruch jego nogi pod stołem przerwał mi. Pociągnął w górę swe ciężkie powieki. Pociągnął w górę, powtarzam — żadne inne wyrażenie nie określi całej stanowczości tego czynu — i nareszcie ukazały mi się jego oczy. Patrzyły na mnie dwa wąskie szare krążki jak dwa cienkie, stalowe pierścienie, otaczające głęboką czerń źrenic. Ostre spojrzenie, wychodzące z tego masywnego ciała, miało połysk mocno wyostrzonego miecza.

— Przepraszam — rzekł z namaszczeniem, podnosząc prawą rękę i pochylając się naprzód. — Pan pozwoli... Wiemy, przyznaję, że odwaga nasza sama przez się nie przychodzi. Tego nie można brać za bardzo do serca. Jedna prawda więcej, która nie powinna nam uniemożliwiać życia... Ale honor — honor, panie!... Honor... oto istota rzeczy!... Co może być warte życie, jeżeli... — zerwał się tak gwałtownie i ciężko, jak zrywa się wół na łące — jeżeli honor diabli wzięli — ach, ça30! Par exemple31 — nic o tym powiedzieć nie mogę — gdyż — mój panie — ja nic o tym nie wiem!

Wstałem również; starając się przybrać najgrzeczniejsze pozy, patrzyliśmy na siebie jak dwa porcelanowe psy stojące na kominku. A bodaj cię! — pomyślałem. — Zarodek czczości, czyhającej w dyskusjach ludzkich małostkowości, pojawił się w naszej rozmowie i uczynił ją czymś zupełnie pozbawionym treści.

— Bardzo dobrze — rzekłem z niepewnym uśmiechem — ale czyż nie można rozmaicie się na to zapatrywać?

Zdawało się, że da natychmiastową odpowiedź, ale gdy przemówił, widocznie zmienił postanowienie.

— To, proszę pana przechodzi moje kompetencje, ja nie chcę o tym myśleć.

Pochylił się ciężko nad czapką, którą trzymał w dwóch palcach swej okaleczonej ręki.

Ja skłoniłem się również. Kłanialiśmy się razem, szurgając nogami, podczas gdy brudny posługacz patrzył na nas krytycznym okiem, jak gdyby za to przedstawienie zapłacił.

— Serviteur32 — powiedział Francuz.

— Monsieur... Monsieur...

Zamknęły się drzwi za jego szerokimi plecami.

Widziałem, jak porwał go wicher południowy i gnał pochylonego, z ręką przy czapce, paltem przywartym do nóg.

Siedziałem znów samotny i zniechęcony — zrażony do sprawy Jima. Jeżeli dziwi was aktualność jej pomimo ubiegłych trzech lat, muszę wam