Żydzi dnia powszedniego - Jehoszua Perle (biblioteka w .TXT) 📖

Następnego dnia było święto. Ostatnie dwa świąteczne dni Pesach. Ita wstała wcześnie. Obwisła twarz świadczyła o nieprzespanej nocy. W milczeniu sprzątała mieszkanie. Nie była teraz ładna. Jej rozłożysta figura rzucała się teraz w oczy.

Jojne krążył po pokoju jak obcy człowiek. Ubierał się powoli, pogwizdywał jakąś melodyjkę i tanecznym krokiem wyszedł z domu, mówiąc, że idzie do bóżnicy.

Mama również wstała wcześniej. Na jej twarzy malowało się zmęczenie i troska. W ciągu nocy schudła i stała się jakby wyższa. W świetle chłodnego słońca, stojącego na przeciwległym dachu, oczy jej wydawały się zielone. Milczała. Wszystko w domu milczało.

Ita sprzątała bardzo długo. Z tego powodu sprzątanie wypadło lepiej niż wczoraj, ale mieszkanie stało się jakoś smutniejsze. Słońce z sąsiedniego dachu ledwo dotykało szyb. Pokój tonął w półmroku. Wyglądał nieświątecznie, tak jak wieczorem powszedniego, zimowego dnia. Ja z ojcem udałem się do beit hamidraszu36. Dzisiaj modlitwa miała być więcej śpiewana niż odmawiana. Był taki zwyczaj, że w ostatnich świątecznych dniach zmieniali się kantorzy.

Kantor z synagogi razem ze swoimi młodymi chórzystami przyszedł do naszego beit hamidraszu, a nasz baal-tefila37, Mojsze, właściciel garkuchni, udał się do synagogi, żeby tam wyśpiewać swoje wojskowe marsze i oberki.

W synagodze było przestronnie i chłodno. Pięknie wyrzeźbione na wschodniej ścianie synagogi bębenki i trąbki, które zawsze sprawiają wrażenie, że wtórują śpiewowi kantora, dzisiaj leżały nieme jak owce przed deszczem.

Tymczasem w naszym beit hamidraszu nie było gdzie szpilki wetknąć. Połowa ludzi modlących się zwykle w synagodze, całe tłumy modlących się w bóżnicach przyszły do nas, do naszego domu modlitwy, żeby posłuchać kantora i jego chórzystów.

Kantor, stary litwak, odprawiał nabożeństwo poranne i dodatkowe tak wspaniale, że smak jego śpiewu leżał w podniebieniach ludzi aż do lata. Modlitwa, choć trwała aż do popołudnia, nie nużyła. Chór wtórował raz głośno, to znów mrucząc kantorowi. Od czasu do czasu kantor pomagał sobie ruchem palca albo przytupywaniem nogą.

Kiedyśmy wrócili po modlitwie do domu, panowało jeszcze milczenie. Mieszkanie było uprzątnięte, czyste, ale zimne i obce. Przy obiedzie talerze głośno dzwoniły. Pesachowe noże i łyżki na stole wyglądały szaro, powszednio, całkiem nieświątecznie.

Ojciec opowiadał o cudownym śpiewie kantora, ale nikt go nie słuchał.

— Co się dzieje w domu? — ojciec mierzy wzrokiem siedzących przy stole. Jest wyraźnie zdziwiony. Jest święto. Dzięki Bogu nie brakuje na stole niczego. Dlaczego więc wszyscy mają smutne miny? Ita nie siedzi przy stole. Podaje szybko talerze i jeszcze szybciej znika w kuchni.

— Co się dzieje z Itą? — pyta ojciec. — Dlaczego nie siada do stołu?

— Zaraz zasiądę — odpowiada Ita. — Jeszcze mam sporo roboty w kuchni.

Świeżo ogolona twarz Jojne wciąż jeszcze jest zielona. Bardziej zielona niż przedtem. Pełna zmarszczek. Przez noc jabłko Adama jakoś wyostrzyło się i wygląda w ruchu jak biegająca mysz. Jojne siedzi przy stole ze spuszczonymi oczyma. Między jednym daniem a drugim odłamuje kawał macy i żuje. Matka patrzy na niego z boku. On unika jej spojrzenia. Czuje zapewne surowy wzrok na sobie. Zaczyna wtedy kręcić głową, jakby uwierał go sztywny kołnierzyk.

Nie tak wyglądało kiedyś święto u nas. Nie tak odmawiano błogosławieństwa przy stole. Nie tak odchodzono od stołu. Tato zawsze nucił beztroską, swojską melodię. Mama wtórowała mu swoim czystym głosem. Dzisiaj, zaraz po obiedzie Jojne wziął laseczkę i wyszedł na ulicę.

— W święto bierzesz laskę? — zapytał go ojciec.

Ale on już był za drzwiami. Przez okno widziałem, jak wymachuje nią i posuwa się tanecznym krokiem.

Ita myje naczynia. Z uporem i złością ładuje siły w to świąteczne mycie. W mieszkaniu czuć zapach cebuli, jajek, barszczu i smażonych macowych łazanek. Ogarnęło nas zmęczenie z przesytu. Oczy się kleją. Ojciec nie myśląc długo, położył się w spodniach na łóżku. Jego duża broda, która w święto była gładko zaczesana, jak u zamożnego człowieka, teraz rozwichrzona rwie się ku sufitowi. Po kilku chwilach mieszkanie wypełniło się ciężkim oddechem.

Mama kręci się po pokoju. Domyślam się, że ma coś do powiedzenia albo chce coś ukryć. To otwiera szufladę komody i bez zajrzenia w głąb, zamyka. To znów otwiera okno i staje bez ruchu.

— Jak tu duszno!

I nagle zwraca się do mnie:

— Dlaczego nie pójdziesz na spacer?

— Dokąd miałbym pójść?

— Czy ja mam ci powiedzieć, dokąd masz iść? Nie masz kolegów?

— Mam, dlaczego miałbym ich nie mieć?

— Poszedłbyś do nich i zagrał w orzechy.

— Nie mam orzechów.

— Co znaczy nie masz? Masz tu orzechy.

Mama wyciągnęła papierowy woreczek i wsypuje mi do kieszeni orzechy. Są już pełne. Nie pamiętam, żeby mama kiedykolwiek dała mi tyle orzechów. Na dodatek dostałem jeszcze dwa makaroniki i cukierek obciągnięty pomarańczową skórką.

— Idź, no idź już — powiedziała mama, kładąc ręce na moich ramionach.

— Nie mam dokąd iść — powiadam. — Zaczekam, kiedy ojciec wstanie, wtedy razem pójdziemy do ciotki Noemi.

— Taki piękny dzień, a ty siedzisz w domu — rzuca mama już ze złością.

Mama z pewnością ma poważne zmartwienie. Gdyby nie to, nie mówiłaby tak do mnie. W najgorszych dniach, w chłodne wieczory zimowe, kiedy nie było czym rozpalić ognia, nie mówiła do mnie tak. Coś ją musi boleć. Może z tego właśnie powodu nie chce mi się wychodzić z domu. Nie chcę jej zostawiać samej.

Na końcu jednak udało się mamie wyekspediować mnie z domu. Właściwie wypchnęła mnie. Ita nie odzywała się. Czyściła garnki z zaciekłością i zacięciem.

Zamknąłem za sobą drzwi. Dopiero teraz uprzytomniłem sobie, że mama chciała się mnie pozbyć. Postanowiłem stanąć pod oknem. Z wnętrza pokoju nie można mnie było dostrzec. Na dachu wznoszącym się naprzeciw domu, spacerowały gołębie. Spacerowały sobie beztrosko. Od czasu do czasu któryś podnosił skrzydełka i obleciawszy kilka razy dom, siadał z powrotem na dachu.

Nagle wszystkie łebki gołębi rozkołysały się. Wymieniwszy spojrzenia i pomachawszy skrzydłami w mig wzniosły się w powietrze, jakby na rozkaz jakiegoś dowódcy i poszybowały w górę. Wyglądały jak pojedyncze płatki śniegu pozłacane słońcem.

Śledziłem wzrokiem ich lot. Krążyły wokół jednego miejsca. To w górę, to w dół. Trzymały się razem, niczym wierna, oddana sobie rodzina. Jeśli jeden gołąb oddalił się, po chwili wracał radosny i drżący do stada. Nie tak, jak u nas w domu, gdzie właśnie zakłócona została radość najpiękniejszego święta na świecie.

Tak. Wszystko zostało zakłócone i zmącone. I kiedy tak stoję zapatrzony w gołębie, słyszę przez okno głos Ity. Mówi zapalczywie, jest przejęta.

— Ciociu kochana! Żebym tak zdrowa była! Jak pragnę żyć!!!

— Bez przysiąg, Ito! Chcę znać prawdę — mówi mama.

— Powiem ci całą prawdę, ciociu. Było tak. Umówiliśmy się na spacer do lasu. Ja i on. Nic nie było. Spacerowaliśmy. Rozmawialiśmy o Warszawie, o Łodzi... Potem, kiedy zrobiło się ciemno, on chciał...

Czego chciał, już nie usłyszałem. W otwartym oknie nagle ukazała się głowa mamy. Gniewny krzyk omal nie rozdarł mi uszu.

— Czego tu sterczysz, idioto? Idź do wszystkich...

Otwarte okno zamknęło się z hukiem. Gołębie obniżyły lot wokół dachu. Mnie gniewny krzyk matki mocno zabolał. Uciekłem z podwórka. Nie wiedziałem, czy matka biegnie za mną, czy też została w domu. Obejrzałem się. Nikt mnie nie gonił. Mimo to biegłem dalej. Chciałem kogoś spotkać. Chciałem grać w orzechy. Chciałem z kimś rozmawiać. Chciałem coś robić.

Nie wiem, jak to się stało, ale nagle znalazłem się przed domem, w którym mieszkaliśmy, zanim umarł Mojsze. Zdawało mi się, że powinienem tu spotkać Józię, córkę bednarza. Muszę ją spotkać. Muszę jej coś powiedzieć. Jest mi gorąco. Płonie mi twarz. Płoną ręce. Wiem, że Józia już tu nie mieszka. Mimo to zaglądam przez okna. Stoją na nim wazony kwiatów. Dużo wazonów. Z pewnością mieszkają tu goje. Dziwne mi się wydaje, że mieszkają właśnie w naszym domu. Oto otwierają się drzwi. Nasze drzwi. Na progu ukazuje się młoda jasnowłosa dziewczyna z żółtą bułką w ręku.

Coś się we mnie buntuje. Nie mogę patrzeć na to, jak „siksulka38” trzyma otwarcie bułkę. Przecież jest Pesach. Nie wolno jeść chumecu!

Dziewczynka odejmuje bułkę od ust i zdziwiona patrzy na mnie.

— Do kogo?

— Do Józi.

— Nie nazywam się Józia. Na imię mi Stasia. A ty jak się nazywasz?

— Mendel.

— Chcesz się bawić?

— Tak, ale rzuć tę bułkę. To przecież chumec.

— U nas dziś Wielkanoc, więc je się bułki.

— A u nas jest Pesach. Nie wolno jeść chumecu.

— A mnie mama powiedziała, że wy, Żydzi, dodajecie do macy krew.

— Twoja mama to gojka.

— A ty jesteś Żydkiem!

— A ty jesteś siksą!

— Ty parchu!

— Sama jesteś parch!

Dziewczynka cofa się do drzwi swojego mieszkania, idę za nią. Oboje patrzymy na siebie jak psy. Drogę do mieszkania znam. To przecież nasze dawne mieszkanie. Znam też drogę na stryszek. Przychodzi mi na myśl, że tam, na strychu odwiedził kiedyś Józię rosyjski żołnierz. Tak stukał ciężkimi butami na schodach, że cały sufit się trząsł.

Chcę o tym powiedzieć Stasi. Chcę jej powiedzieć, żebyśmy razem weszli na strych, ale ona stoi już przy swoich drzwiach. Trzyma rękę na klamce.

— Wynoś się, Żydzie! — krzycząc, kopie mnie nogą w bok i szybko otwiera drzwi.

Nie wiem, czy mi się zdawało, czy może źle widziałem, ale przed oczami mignęła mi czarna, owcza głowa Józi, córki bednarza.

— Józiu! — krzyknąłem donośnym głosem i rzuciłem się ku drzwiom, żeby wpaść do naszej dawnej kuchni. W domu rozległ się echem ostry głos:

— Mamo, Żyd chce mnie zabić!

Matki dziewczyny już nie zobaczyłem. Józi też nie. Zacząłem uciekać. Wybiegłem z podwórza na ulicę, byle dalej.

Zatrzymałem się dopiero w starym parku. Nikt mnie nie gonił.

Na drzewach leżały ochłodzone kawałki słońca. Po dróżkach spacerowali młodzieńcy ze swoimi pannami. Wszystkie panny były pozłacane. Wszystkie głośno stukały obcasami.

Gdybym mógł powiedzieć... nie, nie powiedzieć, ale krzyknąć: „Przestańcie stukać obcasami”, spadłby mi kamień z serca.

Długo trwało, nim odsapnąłem. Nie zdawałem sobie sprawy z tego, co się stało. Czułem, że