Kiedy znów będę mały - Janusz Korczak (czytaj ksiazki on line TXT) 📖

Łatek

Obudziłem się smutny.

Kiedy się jest smutnym, nie jest źle. Smutek — to łagodne i przyjemne uczucie. Dobre myśli przychodzą do głowy. Żal wtedy każdego: i mamy, że jej mole suknię zniszczyły, i taty, że pracuje, i babci, że staruszka i niedługo umrze, i pieska, że mu zimno, i kwiatka, że listki zwiesił i pewnie chory. Chce się pomóc każdemu i samemu chce się poprawić.

Przecież lubimy smutne bajki także, to znaczy, że potrzebny nam smutek, który jest jakby aniołem, który stanie i patrzy, i rękę na twojej głowie położy, i jakby skrzydłami oddycha.

Chciałby człowiek być sam albo z kimś jednym porozmawiać o różnych rzeczach.

I boi się, że mu ktoś ten smutek zepsuje, nie zepsuje, ale spłoszy.

Stanąłem przy oknie, a na szybach porobiły się w nocy piękne kwiaty. Nie kwiaty, ale liście. Palmy takie. Dziwne liście, dziwny świat. Bo dlaczego tak się stało, skąd to się wzięło?

— Dlaczego się nie ubierasz? — pyta się ojciec.

Nic nie odpowiedziałem, tylko podchodzę do ojca i mówię:

— Dzień dobry.

I pocałowałem ojca w rękę, a on się na mnie spojrzał.

Już teraz prędko się ubieram. Zjadłem i idę do szkoły.

— Co ty tak dziś pędzisz do szkoły? — pyta się mama.

— Wstąpię do kościoła — powiadam.

Bo sobie przypomniałem, że nie bardzo się modlę, i przykro mi się zrobiło.

Więc wychodzę przed bramę i patrzę, czy Mundek nie idzie. Ale nie.

Woda pozamarzała. Już chłopcy wyrabiają ślizgawkę. Żeby wyślizgać na gładko. Z początku mały kawałek, a potem coraz dalej — i już wszyscy mogą się ślizgać.

Przystanąłem, ale nie. Idę dalej.

I zamiast Mundka spotykam Wiśniewskiego. A on:

— Te, trypsztyk, jak się masz?

Nie zrozumiałem najprzód59, czego chce. Dopiero sobie przypomniałem, że daje mi nowe przezwisko. Od tego rysunku wtedy. Że tryptyk narysowałem.

Mówię:

— Odsuń się.

A on staje na baczność, salutuje i mówi:

— Rozkaz!

Widzę, że szuka zaczepki, więc przechodzę na drugą stronę. A on mnie jeszcze tylko pchnął — i zaraz skręciłem w poprzeczną ulicę.

„Mam czas — myślę sobie — obejdę naokoło”.

Niechętnie idę do szkoły. Tam zaraz krzyk, popychają, każdy coś mówi. Czasem umyślnie idzie się powoli albo dalszą drogą, żeby od razu zaczęła się lekcja. Przyjemnie przyjść akurat na dzwonek, bo zaraz pan wchodzi i jest spokój. Żeby mieć zegarek, toby można wyliczyć, a tak to się spóźnić nawet można.

Ale nic. Jeszcze w jedną ulicę skręciłem. Jakby mnie tam ktoś wołał, jakby mnie coś pchało. A bywa, że człowiek coś robi i sam nie wie dlaczego. I wychodzi na złe albo na dobre. Jak wyjdzie na złe, mówi się, że skusiło. Bo dopiero aż później dziwi się: dlaczego tak zrobiłem?

Więc sam nie wiem, ale więcej okrążam, zupełnie inną drogą. Ano, idę, a tu nagle stoi na śniegu piesek.

Taki mały, taki wystraszony. Stoi na trzech łapkach, a czwartą trzyma w powietrzu. I drży — i trzęsie się. A ulica pusta. Tam gdzieniegdzie tylko ktoś idzie.

Stoję i patrzę na niego, i myślę, że go pewnie wygnali, a on nie wie, gdzie iść. Biały, tylko jedno ucho ma czarne i koniec ogonka czarny. I ta łapka mu wisi, i żałośnie patrzy na mnie, żebym się zaopiekował. Aż podniósł ogonek, ale tylko dwa razy jakoś smutnie zakiwał. Tylko w jedną i w drugą stronę, jakby nadzieja w niego wstąpiła. I do mnie. Ale widać, że go boli. Tak mi się zdawało. I znowu stoi i czeka. I to czarne ucho postawił do góry, a białe zwieszone. I zupełnie jakby prosił, ale się jeszcze boi. Oblizał się — pewnie głodny — i patrzy tak błagalnie.

Ja na próbę idę parę kroków, a on za mną. Tak na tych trzech łapkach utyka, a co się obejrzę, przystaje. Przyszło mi na myśl, żeby tupnąć nogą i zawołać „do domu”, żeby zobaczyć, dokąd pójdzie. Ale mi go żal było, więc nie krzyknąłem, tylko mówię:

— Idź do domu, bo zmarzniesz.

A on już prosto do mnie.

Co tu robić? Przecież go nie zostawię, bo zmarznie.

A on podszedł — no, podeszedł60 — zupełnie blisko i pokornie przywarł do ziemi i drży. I już pewien jestem — już jestem zupełnie pewny, że mój Łatek jest bez-dom-ny. Może już całą noc się błąkał? Może to już ostatnia jego godzina wybiła? I ja akurat zupełnie inną drogą idę do szkoły, i akurat mogę go uratować w tej ostatniej godzinie.

Biorę go na rękę, a on mnie polizał. Cały zimny, a języczek tylko trochę ciepły. Więc prędko rozpinam palto — i pod palto go — tylko mu łebek wyścibiłem, sam aby pyszczek, żeby mógł oddychać. A on pogrzebał łapkami, aż się tam o coś zaczepił, żeby nie wypaść. A ja chcę go podtrzymać, ale się boję, żeby mu łapki nie urazić, więc go ręką objąłem, a tu mu serce bije tak, aż się tłucze.

Żebym wiedział, że mama pozwoli, tobym jeszcze zdążył do domu. Co by szkodziło, żeby sobie był? Ja bym go ze swego karmił. Ale się boję wracać do domu, a do szkoły mnie z nim nie wpuszczą. No, a on już się wygodnie ułożył pod paltem i przestał się ruszać, i ślepki przymrużył, i ja go tak pod paltem trzymam, to mi w rękaw w górę trochę podszedł, a on nawet nie chce oddychać powietrzem, tylko wsunął mordkę w rękaw i chucha. I już się cały robi cieplejszy. Pewnie zaraz zaśnie. Bo jak całą noc na mrozie i nie spał, to teraz na pewno już zaśnie. I co ja wtedy zrobię?

Rozglądam się, a tu sklepik. Myślę:

„Co będzie, to będzie. Wejdę. Może się z tego sklepu zabłąkał? Spytam się”.

Wiem, że nie, ale probuję61, bo co miałem robić?

Więc wchodzę i pytam się:

— Czy to nie pani piesek?

A ona spojrzała i mówi:

— Nie.

Ale ja nie wychodzę. Żebym miał pieniądze, tobym mu mleka kupił.

A ta pani mówi:

— Pokaż no go.

Ja ucieszony prędziutko go wyjmuję, a on już śpi. I mówię:

— Ooo.

A ta pani jakby się czegoś namyślała i mówi znów:

— Nie, nie mój.

A ja:

— Może pani wie czyj? Bo musi tu być z niedaleka.

A ona:

— Nie wiem.

Więc mówię:

— Jemu zimno, proszę pani.

I tak go trzymam, a on się nawet nie ruszył, tak — mocno śpi. Żebym nie czuł, tobym myślał, że umarł — że martwy już.

A wstydzę się powiedzieć, żeby go choć tymczasem wzięła, że go potem zabiorę. I przyszło mi do głowy, że jak nie, to może go pan woźny u siebie zatrzyma przez lekcję. Bo ten z pierwszego piętra jest zły, ale z drugiego dobry: rozmawia, żartuje z nami i ołówki temperuje.

A pani mówi:

— Ty na tej ulicy mieszkasz?

Niby że mnie nie zna i nic nie kupuję, więc po co stoję?

— No, idź już, idź — mówi — do szkoły cię matka posłała, a ty psem się bawisz. I drzwi dobrze zamknij.

Myślała, że jak taki zafrasowany, to pewnie zapomnę drzwi zamknąć i zimna napuszczę. Bo każdy myśli tylko, żeby jemu ciepło było. A przecie62 pies też boskie stworzenie.

Wychodzę i już nie wiem, co robić, ale jeszcze próbuję:

— Niech pani zobaczy, taki biały, nie parszywy wcale.

Ale ręką zasłaniam, że ma łapkę kulawą. A może mu tylko zmarzła?

A ona:

— Nie zawracaj ty mi psem głowy.

Masz: już głowę zawracam. Niby to moja wina, że pies marznie na mrozie.

Ano, trudno. Jeżeli się pan woźny nie zgodzi, to niech sam go wyrzuci.

I chłopcy zaraz wrzasku narobią na całą szkołę:

— Ooo, psa — psa przyniósł!

I nauczyciel jaki usłyszy. A trzeba w tajemnicy. A ja tyle czasu niepotrzebnie straciłem, więc prędko pakuję go nie pod palto, ale pod kurtkę, już nawet nie zważam, że mu będzie duszno. I pędem do szkoły. Bo pan woźny na pewno się zgodzi. Pożyczę od kogo i dam na mleko dla mojego Łatka.

Łatkiem go nazwałem.

Pędzę tak, a on się już zupełnie rozgrzał. Przez koszulę — tak go sobą zagrzałem — i dopiero się zbudził, i zaczyna drapać, kręcić się, aż nosek wyścibił i szczeknął — nie szczeknął, ale mruknął — taki głos wydał, że mu dobrze i że dziękuje. Z początku zimno od niego szło mi w piersi, a teraz już on mnie grzeje. Jakbym dziecko tulił. Nachyliłem się i pocałowałem, a on oczy przymrużył.

Dopiero ja od razu do woźnego:

— Proszę pana, niech pan go schowa! Taki był zmarznięty.

— Kto zmarznięty?

— On.

Zobaczył, że psa trzymam. Zrobił się markotny.

— A ty skąd go wziąłeś?

— Z ulicy.

— Po coś go brał — cudzego psa?

— On bezdomny. Łapkę ma przetrąconą.

— No i gdzie ja go schowam? Po coś go ruszał? Może on tam miał kogo?

— Nikogo — mówię. — Wszystkich się pytałem. Jakby miał, toby go w mróz z domu nie wyganiali.

A on:

— Parszywy może jaki.

— Co też pan mówi! Bielutki.

Niby się obraziłem, a cieszę się, bo jak weźmie do oglądania, to zatrzyma.

Ale już któryś zobaczył, więc prędko go pod kapotę. A pan woźny mówi mu:

— Odejdź. Patrz, buty masz zaśnieżone.

I odpędził. I jeszcze nie chce. Mówi:

— Jak was tu tyle i każdy mi zacznie psy z ulicy znosić?

— Proszę pana, tylko na parę godzin. Ja go zaraz wezmę do domu.

— Akurat ci pozwolą.

Mówię:

— Pójdę na tę ulicę, może się kto przyzna do niego.

Podrapał się w czoło, a ja myślę „dobrze”.

Jeszcze marudzi:

— Mało tu mam z wami — powiada — jeszcze z psami.

No i wziął. Ludzki człowiek. Ten z pierwszego piętra by nie wziął — jeszcze by nawymyślał.

No i wziął. A już chłopcy zaczęli się gromadzić. A mój Łatek jakby rozumiał, bo ani drgnie, tylko na mnie patrzy. I już był dzwonek. I Łatka tymczasem umieściłem, i nie spóźniłem się do klasy. I lekcja się zaczęła.

Siedzę, ale mi smutno. Bo chociaż Łatkowi teraz ciepło, ale pewnie głodny.

Siedzę, ale myślę, skąd zdobyć pieniądze na mleko dla Łatka.

Siedzę, ale myślę, że spałem całą noc w ciepłym łóżku i ani wiedziałem, że psina na mrozie nocuje i że choćbym wiedział, to i tak nic nie poradzę. Bo co? Przecież się nie ubiorę, nie pójdę w nocy Łatka po ulicy szukać.

Siedzę, ale mi smutno, że mógłbym tym smutkiem całą klasę obdzielić. Już chyba nigdy nie będę się z chłopakami ganiał. Bo wczoraj bawiliśmy się a to w konie, a to w polowanie. Takie dziecinne zabawy. Nikomu pożytku nie przyniosą. Żeby mi pozwolili wziąć mego pieska do domu, tobym się przynajmniej zaopiekował. Wykąpałbym go, wyczesał, musiałby być bielutki jak śnieg. Jakby chciał, tobym go różnych sztuk nauczył. Ale cierpliwie, żeby nie bić. Nawet bym na niego nie krzyczał. Bo słowo często tak samo boli jak uderzenie.

Jeżeli się lubi nauczyciela, to nawet najmniejsza uwaga boli. Powie tylko:

— Nie kręć się.

Albo:

— Nie rozmawiaj.

Albo:

— Nie uważasz.

I już ci przykro. Zaraz patrzysz, czy tak sobie tylko powiedział i zapomni, czy już się gniewa.

A Łatek będzie mnie lubił, więc jak źle jaką sztukę zrobi — no, powiem mu, że źle, ale zaraz pogłaszczę, a on zamerda ogonkiem i będzie się starał.

Nie będę drażnił, nawet na żarty, żeby go nie przyuczać do złości. Bo to dziwne, dlaczego przyjemnie drażnić psa, żeby szczekał. I ja wczoraj kota postraszyłem. I przypomniałem sobie, i wstyd mi się zrobiło. I co ja od niego chciałem? A jemu pewnie też serce mocno ze strachu biło. I czy koty naprawdę są fałszywe, bo może tylko tak mówią?

A pani mówi:

— Czytaj dalej.

Niby ja.

A ja ani wiem co, bo nawet książki nie otworzyłem.

Stoję jak głupi. Oczy wytrzeszczyłem. I żal mi i Łatka, i siebie.

A Wiśniewski mówi:

— Trypsztyk wrony łowił63.

Aż mi łzy napłynęły do oczu, więc spuściłem głowę, bo nie chciałem, żeby kto widział.

Pani się nie gniewała, tylko mówi:

— Książki nawet nie otworzyłeś. Chyba cię za drzwi postawię.

Powiedziała pani: „postawię”, a nie „wyrzucę”.

Ale nie wyrzuciła, tylko:

— Stój w ławce.

Nawet nie w kącie.

Musiała się pani domyśleć, że coś się ważnego stało. Bo żebym ja był panią, a chłopiec by siedział nad zamkniętą książką, tobym się zapytał, co ma za zmartwienie, co się z nim porobiło.

No, a gdyby się pani spytała, dlaczego nie uważam, czybym powiedział? Przecież nie. Bo co to panią może obchodzić. Jak lekcja — to lekcja. No i nie mogę zdradzić pana woźnego.

A pani powiedziała:

— Stój w ławce.

A potem jeszcze mówi:

— A może wolisz za drzwiami?

Ja taki czerwony, nic nie odpowiadam. A oni zaraz w krzyk. Jedni mówią:

— Chce za drzwi.

A drudzy:

— Nie woli, proszę pani!

Byle co, zaraz sobie zabawę robią,