Zamek kaniowski - Seweryn Goszczyński (biblioteka naukowa TXT) 📖
Krótki opis książki:
Bohaterowie powieści poetyckiej Seweryna Goszczyńskiego pt. Zamek kaniowski żyją na pograniczu dwóch światów — życia i śmierci.
Orlika, piękna Ukrainka, zostaje podstępem zmuszona do poślubienia władcy tytułowego zamku. To zajście łamie serce Nebaby, jej ukochanego, w którym narasta chęć zemsty na dziewczynie i jej mężu. Nebaba jednak posiada swojego demona przeszłości — dosłownie — prześladuje go bowiem Ksenia, wskrzeszona po tym, jak mężczyzna utopił ją w jeziorze. Demoniczna Ksenia jest nie tylko upiorem prześladującym Nebabę, lecz także wysłanniczką piekielnych sił, która ma przepowiedzieć straszne wydarzenia na Ukrainie, gdzie rozgrywa się akcja. Obie kobiety są również odbiciami dwu stron głównego bohatera: piękna Orlika tej dobrej i jasnej, a demoniczna Ksenia — złej, pożądliwej, ciemnej.
Zamek kaniowski po raz pierwszy został wydany w 1829 roku i uchodzi za najsłynniejsze dzieło tzw. czarnego romantyzmu w Polsce.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Seweryn Goszczyński
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Zamek kaniowski - Seweryn Goszczyński (biblioteka naukowa TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Seweryn Goszczyński
by marzył po tryumfach noża
O błędnym życiu w stepach Zaporoża156?
I czegóż w myśli tak brnąć, że pomału
Jakby w sen zapadł, jakby w śnie się rzucił,
Gdy pistoletu wystrzał go ocucił.
„Kto tam wystrzelił?” — wnet groźnie zawoła.
Pilnie patrzono po sobie dokoła —
To aż w ostatnich szeregach oddziału.
„Droga tak ciemna, koń się potknął w chodzie.
Przeklęty kurek, źle trzyma na zwodzie,
Aby go dotknąć, to zaraz i pryśnie”. —
„Niechaj no każdy pistoletu strzeże!
Bo czy umyślnie, czy to nieumyślnie,
Raz ja ostatni w ten przypadek wierzę!
Nie przetrze oczu, jak plunę któremu!157
Hej, kto wie158 drogę, niech jedzie przed nami!
Wy z bystrym okiem, biegnijcie stronami;
A tył oddziału wręczam pod straż temu.
Wróg — bodaj mara; a wystrzał przestroga!” —
„Pozwól się prosić, ojcze atamanie —
Pochwycił Kozak, co w tej chwili stanie —
Każda mi znana pod Kaniowem droga;
Niejedne wiozłem tu listy, a wprzody159
Nie raz tu, nie dwa wypasałem trzody.
Wybierz mi oczy, jeszcze i w tę chwilę,
Na krzyż przysięgam, że o krok nie zmylę”. —
„Zanadto mowy, lecz kiedyś ochoczy,
Więc prowadź. Zawsze ku temu ogniowi;
To nam gospoda.” Tak Nebaba powié,
A zwinny Kozak przed wszystkich wyskoczy:
Westchnie — przez piersi święty krzyż położy;
A za nim reszta — i dalej, w czas boży!
16
Ciemnymi szlaki160 wywijając kręto,
Nad jar głęboki przerżnął się Nebaba.
A już i jasność miesięczna161, choć słaba,
Biła ze wschodu w chmurę nasuniętą
I widzieć w cieniach wyraźniej zaczęto.
Gęstymi trzciny162 szeleści jar na dnie;
Woda gdzieniegdzie drzymie163 śród bagniska,
Chwilkę jaśniejszym zwierciadłem zabłyska,
Gdy drobna gwiazda zza chmur się wykradnie
I w srebrnych iskrach na jej marszczki164 padnie.
„Patrzcie no! Co to tym wzgórzem ciemnieje?”
„To powyż165 jaru podnoszą się lasy”. —
„Lasy w tych stronach? A ja znam te strony.
Może... słyszycie ten szum przytłumiony?” —
„To aż za Dnieprem biesiadują166 knieje”. —
„Nie, bracia; kłamstwo! To coś jak hałasy”.
Ale gdzież Kozak, co przed atamanem
Po błędnej drodze jego hufiec wodził?
Czy w czarodziejskim kole się ogrodził?
Czy jak widziadło rozwiał się tumanem?
Byłże to Polak przykryty kołpakiem,
By nieostrożnych naprowadzić w siatki?
Badał i lubo śród przykrej zagadki
Dreszcz, co oziębia, przebiegał po ciele,
Żadnym nie zdradził podejrzenia znakiem;
Tylko zawołał na swoich i śmiele
Puścił się z góry, jak gdyby skrzydlaty.
Podwójny wystrzał błysnął, zagrzmiał w tyle;
I jęk śmiertelny ozwał się za chwilę.
„Stój, atamanie! — leci jeden z czaty —
Zdrada od Lachów! Już nasz jeden zginął;
Ledwie dał hasło, pod koniem się zwinął;
Takim go smacznym przywitał nabojem
Czart zaczajony w kudły naszej burki;
A teraz z wojskiem połączył się swojem,
Co już nam odwód przecięło na wzgórki.
Słyszysz — czy widzisz, co się to zaczyna?”
Zaledwie skończył złej wieści posłaniec,
Kozacy na dół runęli nawałą,
Aż zastękała w dnie jaru głębina;
A z góry chmurą gromami nabrzmiałą
Z wolna bagnetów następował szaniec.
Wpółchmurny księżyc pozierał nieśmiało;
Rzęsne się błyski sypały z oręża;
A szyk doborny, koń w konia, mąż w męża,
W nieprzełamanym i niemym szeregu
Sunął po jarów górującym brzegu.
Tylko szeleści sztandar rozwiniony167,
Jak gdyby szeptał już naprzód pacierze
Po duszach, które śmierć za chwilę zbierze;
A czasem trąbka wrzaśnie w przykre tony.
17
Jak ta na wstręcie168 zaburzonej fali,
Co przez dnieprowe porohy169 się wali,
Skała śród szumu stoi niezachwiana —
Tak się wydaje postać atamana,
Kiedy zepchnięte nieprzyjaciół siłą,
Wojsko się jego dokoła stłoczyło:
„Stójcie! — zakrzyczał — podstęp, nie wygrana!
Prawda, że wrogi stoją nam na tyle,
A dla nas przykre, co nie w zamku, chwile,
Lecz tu potrzebne choć bitwy udanie
I ani możem wątpić o zwycięstwie!
Znać nie ufają ni w sile, ni w męstwie,
Gdy tu w tej porze godzą na spotkanie.
Niechajże z tyłu gotują nam tamy,
A my na górę przed siebie ruszamy.
Ciemna noc równie obu wojskom sprzyja,
Dalej na góry, gdzie przeprawa czyja!”
Już się wypuścił, aż tu jednym razem
Burzą wojenną powietrze zawrzało;
Ryknięto w trąby, brząknięto żelazem —
Blade się łuno170 po nocy rozlało
I gradem śmierci w okrąg zaświstało.
Spojrzał Nebaba i wstrzymał się w biegu —
Tak go gwałtowne objęło zdziwienie;
Polacy stoją na oboim brzegu
I ślą ku niemu ogień bez przestanku;
A on się widzi w płomienistym wianku.
„Zdajcie się, zdajcie171! Kornym przebaczenie!”
Na wszystkie głosy Polacy wrzasnęli.
Patrzą po sobie Kozacy zdumieli.
Lecz wódz nie daje do myślenia chwili,
Więc ich przykładem i mową posili:
„Nic to, nic, bracia! Damy ład wszystkiemu,
Zaraz tu wszystkich popędzimy w bagno.
W sercach im zatknąć broń, której tak pragną!
Nic to, nic, bracia; huknijcie po swemu!”.
18
Czy duch, co lubi wspierać ludzi zbrodnie,
Śród nocy piekła podniósł im pochodnię
I do ich serca zagrał swą muzyką,
Że takie grzmoty ryknęły tak dziko,
A na świat ciemny, na sklep172 nieba cały
Tak niezwyczajne błyski się rozlały?
Grobowa cichość nastała po wrzawie:
I oba wojska w posągów postawie,
Z bezwładną ręką opuściwszy bronie,
Oczy ku jednej obrócili stronie,
Jakby na karku nikogo nie mieli:
I wkrótce dziwniej niż wprzódy huknęli.
19
Jakaż nagłego postrachu przyczyna?
Była to właśnie okropna godzina,
Kiedy wpadł Szwaczka na zamek dobyty,
A pożar zaczął trawić jego szczyty.
Z jaką radością przyjmie konający
Cudem odkrytą zbawienia nadzieję,
Z taką Nebaby wojsko wieść przyjęło,
Że ich pożarem zamek już goreje.
„Ot, i przypadek sprzyja nam niechcący!
Teraz się szczerze weźmijcie za dzieło.
Niebo, mołodcy173, niebo nam pomaga!
Jeszcze godzina i stała odwaga,
A na złość liczbie wyjdziemy zwycięsko!
Patrzcie, jak jedną strwożeni już klęską!
Hej, dwóch najżwawszych, na lepszych rumakach!
Skoro staniemy na tym góry grzbiecie,
Pokłon do zamku od nas poniesiecie!
Niechaj tam pomną o braciach Kozakach!
A teraz, kiedy Lach się trzyma słabo,
Dalej, mołodcy, dalej za Nebabą!”
I poszli wszyscy na miecze, na spiże
I znikli w walki zakręceni wirze.
20
Jak gdyby oko zagniewane boże
Całkiem w płynący ogień się stopiło,
Z taką wściekłością, z tak rosnącą siłą
Wrzało nad zamkiem płomieniste morze.
Pożar, w podziemne zakradłszy się lochy,
Buchał jak z paszczy kłębami brudnemi;
W skrytych podkopach zapalone prochy,
Jak grom więziony, darły wnętrza ziemi.
Leżały wieże, czarne ziejąc dymy,
Jak obalone piekielne olbrzymy;
Jak przeklętego Lucyfera skronie
Pałały dachy w ognistej koronie.
A echo piekieł, umarłych jęczenia,
A głazy siłą ciskane płomienia —
Tańcem i pieśnią tej uczty zniszczenia.
Wiadomość zrazu głucho się roznosi,
Coraz głośniejszym rozlega się gwarem:
Nebaba walczy nad pobliskim jarem
I przez posłańców o posiłek prosi.
„Kto wasz wódz?” — „Szwaczka”. —
„Gdzie jest?” — „Na zabawce.
Przywodzi godne swej woli oprawce”.
Tam, tam, gdzie słychać pośród murów rumu174
Razem przekleństwa i śmiechu hałasy,
Szwaczka na czele rozjadtego tłumu
Z uporem w rdzawe szturmuje zawiasy.
Jedna tam słaba kobieta się tai,
Już najmocniejsi, jacy są w tej zgrai,
Popróbowali swoich barków siły
I z wściekłym wstydem wracali od pracy.
Aż Szwaczka krzyknął: „Oto mi Kozacy!
A was by, gnuśnych, baby wydusiły!
Jeszczeż no plecy naprężą się stare,
Bo chcę serdecznie ścisnąć tę maszkarę.
Ale, panowie mołodcy, za karę
Nikt jej przede mną dotknąć się nie waży!”.
Wtem kark barczysty spod burki odsłoni,
Podsadzi ramię, razem drzwi podważy;
Drzewo zazgrzyta, żelazo zadzwoni:
Przejście swobodne: już wpadną, już po niéj!
„Giniecie, bracia! Ratuj się, kto umie!” —
Okrzyk przestrachu rozlega się w tłumie;
I wnętrze zamku zawyło przestrachem.
Prysnęły głownie, płomienie buchnęły,
Wstrzęsło ścianami, zaskrzypiało dachem —
I dach przetlały runął między ściany.
Jeszcze okrzyki skonania wrzasnęły,
Prysnęły głownie, dymy wybuchnęły,
Wirem się wzniosły ogniste bałwany,
Chwila — i wszystko milczy pod pożogą:
Przetlona głownia cicho dogorywa,
Cicho dym wstaje, płomień się dobywa —
Jakby tam nigdy nie było nikogo!
21
A w garle175 jaru jak wrzały, tak wrzały
Dźwięczące cięcia, ryczące wystrzały
I zgiełku męży wyjąca muzyka.
Niejeden jeździec zwinął się bez głowy,
Niejeden leżał pod ciężarem konia,
Niejedna z ostrzem rozstała się pika,
Niejeden w bryzgi poszedł miecz stalowy —
Nim przepełniwszy bagniste parowy,
Powódź się wojny rozlała na błonia.
I któż jest w sile z żyjących na ziemi
Ogarnąć pięcią176 zmysłami słabemi
Ten taniec mordu, jaki wyprawiły
Wszystkie uczucia, wszystkie człeka siły
W jedno uczucie, w rozpacz przerodzone?
Dzięki połyskom, co z pożaru biją,
Że czasem nocy uchylą zasłonę!
Większe ciemnościom, że je znów zakryją!
Noc to okropna, noc to piekieł była;
Starzy z powieści prawią o niej siła;
Gdyby nam dzisiaj taka się przyśniła,
Miękkie sny nasze na długo by struła!
Jedna jej tylko istota nie czuła.