Zamek kaniowski - Seweryn Goszczyński (biblioteka naukowa TXT) 📖
Krótki opis książki:
Bohaterowie powieści poetyckiej Seweryna Goszczyńskiego pt. Zamek kaniowski żyją na pograniczu dwóch światów — życia i śmierci.
Orlika, piękna Ukrainka, zostaje podstępem zmuszona do poślubienia władcy tytułowego zamku. To zajście łamie serce Nebaby, jej ukochanego, w którym narasta chęć zemsty na dziewczynie i jej mężu. Nebaba jednak posiada swojego demona przeszłości — dosłownie — prześladuje go bowiem Ksenia, wskrzeszona po tym, jak mężczyzna utopił ją w jeziorze. Demoniczna Ksenia jest nie tylko upiorem prześladującym Nebabę, lecz także wysłanniczką piekielnych sił, która ma przepowiedzieć straszne wydarzenia na Ukrainie, gdzie rozgrywa się akcja. Obie kobiety są również odbiciami dwu stron głównego bohatera: piękna Orlika tej dobrej i jasnej, a demoniczna Ksenia — złej, pożądliwej, ciemnej.
Zamek kaniowski po raz pierwszy został wydany w 1829 roku i uchodzi za najsłynniejsze dzieło tzw. czarnego romantyzmu w Polsce.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Seweryn Goszczyński
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Liryka
Czytasz książkę online - «Zamek kaniowski - Seweryn Goszczyński (biblioteka naukowa TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Seweryn Goszczyński
— skoro jestem twoim ukochanym. [przypis edytorski]
57. czerepiany — gliniany. [przypis autorski]
58. siermięga — chłopska kapota z taniego, niebielonego płótna. [przypis edytorski]
59. nieochajny (z ukr.) — nieokrzesany, brudny. [przypis edytorski]
60. jednę — dziś popr. forma B. lp: jedną. [przypis edytorski]
61. wał — tu: fala. [przypis edytorski]
62. części — tu być może raczej: cześci, tj. czci. [przypis edytorski]
63. drzymać — dziś: drzemać. [przypis edytorski]
64. czata — tu: strażnica, posterunek. [przypis edytorski]
65. czahar — las drzew rozmaitego gatunku. [przypis autorski]
66. Szwaczka — jest to prawdziwe nazwisko kaniowskiego mieszczanina, który tamże robił powstanie w r. 1768. [przypis autorski]
67. Leć do starosty: on śród Bohusławia poi gromady, rozstrzeliwa baby — Mikołaj Potocki, banita, starosta kaniowski i bohusławski. Jest to jedna z osób żyjących w podaniach gminu. Jego życie, bezprawia, później pokutę opowiadają w tysiącznych szczegółach. Są pieśni o nim, o jego miłostkach i okrucieństwach. Jeszcze teraz można znaleźć starców, którzy go znali osobiście; a powieść ich, lubo nie w tak dalekie przenosi czasy, ale w jakże dalekie od nas obyczaje i zdarzenia! Starosta kaniowski leży w Poczajowie i jego ciało pokazują ze szczególną atencją miejscowi księża bazyliani. On to wskutek pokuty za nabrojone w Ukrainie sprawki pyszny ten klasztor wydźwignął i nadał. [przypis autorski]
68. Roś — rzeka w środkowej części Ukrainy, prawy dopływ Diepru. [przypis edytorski]
69. oszczekiwa — dziś: oszczekuje. [przypis edytorski]
70. futor — zagroda na łące lub pośród lasu, w pewnym oddaleniu od wioski. [przypis autorski]
71. łuno (daw. reg., r.n.) — dziś popr.: łuna (r.ż.). [przypis edytorski]
72. Maksym Żeleźniak, ukr. Максим Залізняк (ur. ok. 1740 – zm. po 1768) — Kozak zaporoski, hetman hajdamaków, przywódca powstania hajdamackiego, sprowokowanego przez Rosjan dla osłabienia konfederacji barskiej, wraz z Iwanem Gontą prowodyr tzw. rzezi humańskiej w 1768 r., w której zginęło ok. 20 tys. osób. [przypis edytorski]
73. Iwan Gonta, ukr. Іван Ґонта (1705–1768) — dowódca nadwornych Kozaków F.S. Potockiego, przeszedł na stronę hajdamaków podczas koliszczyzny (1768), umożliwiając rzeź Humania. Pojmany podstępem przez Rosjan, wydany Polakom, był torturowany i został stracony. [przypis edytorski]
74. zawieść hulankę uśpieli (z ukr.) — zdążyli zorganizować rozruchy i rzezie. [przypis edytorski]
75. tknąć się — tu: przejąć się. [przypis edytorski]
76. Już ja się pewno toi nie napiję — toja, u botaników: tojad mordownik. Własności jego narkotyczne uważa lud pospolity za lekarstwo na smutki. [przypis autorski]
77. szydny — drwiący. [przypis edytorski]
78. razem — tu: nagle. [przypis edytorski]
79. jezdca — dziś popr. forma D. lp: jeźdźca. [przypis edytorski]
80. czerń (tu daw.) — groźny tłum; pejoratywne określenie pospólstwa, biednej ludności Ukrainy w XVII–XVIII w., jako ludzi nieokrzesanych i skłonnych do buntów i okrucieństw. [przypis edytorski]
81. drzymać — dziś: drzemać. [przypis edytorski]
82. zbawić — tu: pozbawić. [przypis edytorski]
83. miesięczny (tu daw.) — księżycowy. [przypis edytorski]
84. biegun — tu: koń, wierzchowiec. [przypis edytorski]
85. bajrak — las zarosły śród wąwozów. [przypis autorski]
86. jar — wąwóz. [przypis autorski]
87. stok — źródło. [przypis edytorski]
88. pojrzeć — dziś: spojrzeć. [przypis edytorski]
89. Jak zdradą Gonty dobyto Humania — patrz na końcu dodatek Kilka słów o Ukrainie i rzezi humańskiej. [przypis edytorski]
90. schrona — schronienie. [przypis edytorski]
91. czerń (tu daw.) — groźny tłum; pejoratywne określenie pospólstwa, biednej ludności Ukrainy w XVII–XVIII w., jako ludzi nieokrzesanych i skłonnych do buntów i okrucieństw. [przypis edytorski]
92. tuman — tu: mgła. [przypis edytorski]
93. Zaporoże (ukr. Запоріжжя) — kraina w płd.-wsch. części Ukrainy, poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich; Dzikie Pola. Dziś: miasto przemysłowe nad Dnieprem, stolica obwodu zaporoskiego. [przypis edytorski]
94. nieprzetoczony — tu: niestoczony przez robaki, niespróchniały. [przypis edytorski]
95. Dzieci Solimy — Żydzi. Kozacy w czasie swoich buntów mordowali również Żydów; czasem jako makabryczny symbol wieszali na jednym drzewie szlachcica, Żyda i psa. [przypis edytorski]
96. ócz — dziś popr. forma D. lm: oczu. [przypis edytorski]
97. pojrzeć — dziś: spojrzeć. [przypis edytorski]
98. Pan wojewoda z Gontą kończy dzieło — wojewoda Stempkowski poskromił bunt ukraiński. Trzeba wyznać, że kary nie ustępowały w srogości zbrodniom przestępców; one rozjątrzyły jeszcze bardziej, niż przestraszyły, lud ukraiński. [przypis autorski]
99. miesiąc (tu daw.) — księżyc. [przypis edytorski]
100. czuć (tu daw.) — czuwać. [przypis edytorski]
101. zyz — dziś popr. forma: zez. [przypis edytorski]
102. ócz — dziś popr. forma D. lm: oczu. [przypis edytorski]
103. razem — tu: nagle. [przypis edytorski]
104. razem — tu: nagle. [przypis edytorski]
105. kłócić — tu: niepokoić. [przypis edytorski]
106. razem — tu: nagle. [przypis edytorski]
107. hajdamaka (z tur.) — buntownik, rozbójnik, uczestnik któregoś z powstań chłopskich na Ukrainie w latach 1730–1770. [przypis edytorski]
108. sklep (tu daw.) — firmament, sklepienie. [przypis edytorski]
109. łuno (daw. reg., r.n.) — dziś popr.: łuna (r.ż.). [przypis edytorski]
110. watażka — herszt. [przypis autorski]
111. liście (tu daw.) — listowie. [przypis edytorski]
112. czerń (tu daw.) — groźny tłum; pejoratywne określenie pospólstwa, biednej ludności Ukrainy w XVII–XVIII w., jako ludzi nieokrzesanych i skłonnych do buntów i okrucieństw. [przypis edytorski]
113. zorze (r.n.) — dziś popr. forma: zorza (r.ż.). [przypis edytorski]
114. Ryknęły miedzią atamańskie płuca — ataman krzyknął tak głośno jak wojskowy kocioł, instrument z miedzi, używany jako wezwanie o bitwy. [przypis edytorski]
115. czerń (tu daw.) — groźny tłum; pejoratywne określenie pospólstwa, biednej ludności Ukrainy w XVII–XVIII w., jako ludzi nieokrzesanych i skłonnych do buntów i okrucieństw. [przypis edytorski]
116. larwa (tu daw.) — straszydło, potwór. [przypis edytorski]
117. głównia — dziś popr. pisownia: głownia. [przypis edytorski]
118. jezdcem — dziś popr. forma N. lp: jeźdźcem. [przypis edytorski]
119. sklep (tu daw.) — sklepienie; tu: korona drzewa. [przypis edytorski]
120. Niż wieża Ławry złotem błyskająca — Ławry Peczerskiej, klasztoru przy pieczarach, czyli grobach wielu świętych i błogosławionych w Kijowie. [przypis autorski]
121. zajrzeć (tu daw.) — zazdrościć. [przypis edytorski]
122. ciemny — tu: ociemniały, ślepiec. [przypis edytorski]
123. ślepy na obie — całkowicie ślepy, z obojgiem oczu niewidzących. [przypis edytorski]
124. ratyszcze — spisa, włócznia. [przypis autorski]
125. wreście — dziś popr.: wreszcie. [przypis edytorski]
126. latawiec — demon; wg wierzeń ludowych spadająca gwiazda to diabeł zstępujący na ziemię, aby uwodzić grzeszne kobiety. [przypis edytorski]
127. niezabawem (daw.) — niebawem, wkrótce. [przypis edytorski]
128. bezpięty — diabeł; według wierzeń ludowych diabeł miał kopyta zamiast ludzkich stóp, a zatem nie miał pięty. [przypis edytorski]
129. strony (daw. reg.) — struny. [przypis edytorski]
130. ócz — dziś popr. forma D. lm: oczu. [przypis edytorski]
131. razem — tu: nagle. [przypis edytorski]
132. piątro — dziś popr.: piętro. [przypis edytorski]
133. kwef — zasłona, woal. [przypis edytorski]
134. Czem tak zasunął rozigrane oko — dlaczego zasłonił, zamknął czujne, rozbiegane oczy. [przypis edytorski]
135. O, nieraz może na tym jego szczycie rozwiewały się przestrogi znamiona — jest to szczegół dochowany tradycją. Podczas ciągłych nabiegów tatarskich, kiedy lud okolicy wiedział, że horda w pobliżu koczuje, dla bezpieczeństwa zostawiał jednego ze swoich na jakiej wyniosłej i panującej mogile lub na wierzchu wysokiego dębu, aby upatrywał Tatarów i dawał znać o zajrzanych wywieszeniem białej chorągwi lub chustki. Lud pracujący po polach, skoro zajrzał bielące znamię popłochu, uciekał w znajome sobie kryjówki. Ukraiński telegraf! To mi napomina drugi szczegół. Słyszałem od mieszkańców pamiętnego w naszych dziejach miasta Czehryna tak tłumaczony początek zwyczaju, powszechnego w Ukrainie, a zwłaszcza w tej okolicy, zbierania się ludu, szczególniej chłopców i dziewcząt, na środek sioła, który oni nazywają ułycia, ulica, dla śpiewania różnych pieśni, co się nieraz daleko w noc przeciąga. W czasie koczowania hordy w tych stronach lud, wiedząc, jakie klęski ponosi, kiedy na śpiących natrafią Tatarzy, żeby zawsze miał przytomność i gotowość chronić się w razie niebezpieczeństwa, na noc zbierał się razem i dla odpędzenia snu śpiewał narodowe dumy i pieśni. Zwyczaj został, chociaż niebezpieczeństwo, co mu dało początek, minęło. Dalsze wiersze oddają sprawiedliwą zapłatę zasługom cienistych dębów Ukrainy, które w ciągłych zaburzeniach i wojnach zapewne niejednemu chroniącemu się śmierci były pewniejszą opieką niż ściany własnego jego domu. [przypis autorski]
136. Albo ten wieczór, ten ogień Kupały — zwyczaj palenia ogniów w wilią św. Jana (polskie Sobótki) zasięga dalekiej starożytności; on się i w Ukrainie przechował. Nazywają go tu Kupało. Pospolicie, kiedy dziewczęta wiejskie zaczną swój obrzęd, do którego i kąpanie się należy, młodzież płci drugiej wybiera te chwile, żeby na nie niespodzianie napaść; wtedy cicha nocna scena zamienia się w najdumniejszą; krzyki, śpiewy rozlegają się w powietrzu. W 1826 roku autor widział podobną scenę na rzece Taśminie: tu ona się odbywa przy jednej z najpiękniejszych wód w Ukrainie. Jezioro i wieś Białozor leży blisko Smiły, w rozległych sosnowych lasach: znacznego ogromu szyba, jasna, błękitna, zwierciadlana, błyszczy śród rozstępu siniejących lasów; wieś prawdziwie ukraińska, ogromna, dobrze zabudowana, ludna, mająca zapewne do 2000 samych dusz męskich, rozciąga się prawie wkoło jeziora. Obraz świateł rybackich na jeziorze, wspomniany w tekście, powtarza się tu każdego wieczora i tworzy prześliczną wodną iluminację. [przypis autorski]
137. oczeret — trzcina. [przypis autorski]
138. bałwan — tu: bożek, drewniany posąg bóstwa. [przypis edytorski]
139. piątro — dziś popr.: piętro. [przypis edytorski]
140. Cóż to za dziwna strona się odsłania — widok ten jest prawdziwie rysowany z natury; zaraz za miasteczkiem Moszny ciągną się na szerokość może trzech wiorst bagna i trzęsawiska nazywane Irdyń. Najpewniej jest to stare łoże Dniepru. Prawy brzeg tych bagien otoczony jest wysokim pasmem gór, wznoszących się piątrami, rozciągnionych szeroko i okrytych gęstym lasem. W tym miejscu, to jest na pośrednim paśmie, hrabia Woronców, właściciel miejsca, założył pałac i zwierzyniec na 8 wiorst rozciągniony po górach. Pałac otoczony jest zabudowaniami wiejskiego gospodarstwa; wszystkie proste, lecz najgustowniej urządzone, i każdy dziedziniec ze swymi zabudowaniami składa najpiękniejszą fermę angielską. Dziedzińce ubrane w drzewa i krzewy, mury domów w porozpinane gałęzie akacji białej i płaczącej; schody, ganki, balustrady itd. w kwiaty i różnokolorowe pachnące powoje. Lecz samo położenie piękniejszym jest nad wszystko. Z jednego punktu, trochę wyżej za pałacem, jest szczególny widok, prawdziwie nieogarniony. Jest to cypl jednej góry (nie najwyższej jeszcze): pod nogami masz widok pałacu i kwiecistych dziedzińców, schody gór okrytych lasem; dalej, pierwszym planem obrazu są bagna Irdynia zarosłe oczeretem i gdzieniegdzie olchą, za nimi widok miasteczka Moszen; dalej jeszcze rozciąga się Dniepr, jakby siną wstążką: a tam, z drugiej strony, niskie, piaszczyste brzegi, wsie, miasteczka i monastery już połtawskiej guberni. Oko ma zewsząd otwarty widok na promień siedmiu lub ośmiu mil wokoło. [przypis autorski]
141. Moszny — wieś w środkowej części dzisiejszej Ukrainy, na prawym brzegu Dniepru, ok. 50 km na płd. wschód od Kaniowa. [przypis edytorski]
142. zwierciadły — dziś popr. forma N. lm: zwierciadłami. [przypis edytorski]
143. narodowiec — tu: rodak, tutejszy. [przypis edytorski]
144. Zaporoże (ukr. Запоріжжя) — kraina w płd.-wsch. części Ukrainy, poniżej porohów Dniepru, zamieszkana przez społeczność Kozaków zaporoskich; Dzikie Pola. Dziś: miasto przemysłowe nad Dnieprem, stolica obwodu zaporoskiego. [przypis edytorski]
145. koszowy — ataman koszowy, dowódca kosza, tj. oddziału kozackiego. [przypis edytorski]
146. wola — tu: swoboda; samowola. [przypis edytorski]
147. kurzeń a. kureń — tak nazywają poziome chaty kozackie i strażnicze szałasy, z których dym, nie mając oddzielnego dla siebie otworu, wychodzi całą powierzchnią słomą krytego dachu. [przypis autorski]
148. Zaporożec — Kozak z Zaporoża. [przypis edytorski]
149. szklanny (reg.) — dziś popr.:
Darmowe książki «Zamek kaniowski - Seweryn Goszczyński (biblioteka naukowa TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Dodaj komentarz
Uwagi (0)