Żmija - Juliusz Słowacki (biblioteka za darmo online .txt) 📖

1. Romans poetyczny z podań ukraińskich... — Romans tu umieszczony jest prawie zupełnie utworem imaginacji. — Na Ukrainie lud dotąd pokazuje wał ogromny, wałem Żmii nazwany; niektórzy sądzą, że Żmija był jednym z pierwszych i najdawniejszych wodzów Zaporoża; inne podanie niesie, że szatan pod postacią żmii niósł wielki kamień, chcąc nim kościół przywalić, i przerażony kura zapianiem, głaz na stepy upuścił. Idąc za pierwszą z tych powieści utworzyłem osobę bajeczną, będącą bohatyrem mojego romansu, i z nią powiązałem różne przez historią wspominane wypadki. I tak: prawdziwą jest rzeczą, że Kozacy z czajkami wybiegali na Czarne Morze, spalili wiele miast Natolii i Cylicji, a zapędziwszy się aż pod Carogród, ogień w przedmieście Pera zanieśli. — Sułtan przerażony, widząc płonące wieże Bosforu, złotem okupić się musiał. — W papierach znalezionych w kuli na kościele St. Jana w Warszawie, a które Niemcewicz w pamiętnikach o dawnej Polszcze umieścił, znajduje się wzmianka o Kozakach. Stamtąd powziąłem wiadomość, iż któryś z baszów w niewolę przez Kozaków ujęty, na pośmiewisko w klatce jak drugi Bajazet był uwięziony. Opisy miejsc po części z Grądckiego, po części z Beauplana wyjęte; za czasów tego ostatniego widziano na najwyższej z wysp Czertomeliku ruiny zamku tak postawione, aby je woda, wiosną inne wyspy zatapiająca, dosięgnąć nie mogła. — W tymże autorze wyczytałem, jak galery tureckie zapędziwszy się za czajkami zginęły, w labiryncie wysp czertomelickich obłąkane; tenże pisarz opisuje sposób, jakim Kozacy i Tatarowie na sumaki polowali, a obraz tej obławy starałem się wiernie w pieśni pierwszej romansu wystawić, równie jak sposób zdobywania czajkami okrętów tureckich, w czwartej pieśni opisany. Niekiedy, idąc za duchem poezji ludu ukraińskiego, chcąc obraz żywiej wystawić, porzucam sposób opisowy i opowiadanie wkładam w usta sternika kozackiego, nie sądzę zaś, aby taka wolność imaginacją czytelnika obrażać miała. Wiersz dziesięciozgłoskowy w niniejszej powieści użyty, a może nadto wyraźną miarą nieprzyjemnie mordujący ucho czytelnika, w moim jednak przekonaniu najwłaściwiej do takiego rodzaju utworu zastosować się daje. Z użycia takowego wiersza wynikała potrzeba, nie inne jak dwunasto- lub ośmiozgłoskowe łączyć z nim rytmy; tak, ażeby średniówka zawsze w połowie wiersza przypadać mogła. [przypis autorski]

2. For thee (...) to love. — A ty, coś schlebiał pieśnią swojej dumie,/ Wysnutą z lutni, co tak mało waży,/ Pomnij, że głos twój rychło przebrzmi w tłumie/ Wrzaskliwych doby ostatniej pieśniarzy:/ O zwiędły wawrzyn ich rój się nie swarzy —/ To nic dla ducha, który przestał miewać/ Czucie dla chwalby i nagany wrażéj,/ Gdy zgasły serca, co mogły ogrzewać.../ Dziś kochać nie ma kogo, a więc komu śpiewać? (G. G.Byron, Wędrówki Childe Harolda, Pieśń II, XCIV, tłum. J. Kasprowicz). [przypis edytorski]

3. sumak — gatunek dzikiej kozy, żyjącej na stepach. [przypis edytorski]

4. samostrzał — rodzaj kuszy. [przypis edytorski]

5. ataman (z tur. tatar.) — kozacki przywódca. [przypis edytorski]

6. sicz (z ukr.) — obóz kozacki. [przypis edytorski]

7. ostrów (daw.) — wyspa. [przypis edytorski]

8. czajka — łódź kozacka. [przypis edytorski]

9. czahary — zarośla bagienne. [przypis edytorski]

10. spisa — rodzaj broni kozackiej, pika. [przypis edytorski]

11. wczora (daw.) — dziś: wczoraj. [przypis edytorski]

12. rohatyna — odmiana włóczni. [przypis edytorski]

13. burzan — gęste zarośla stepowe. [przypis edytorski]

14. kołpak (z tur.) — nakrycie głowy, obszyte futrem. [przypis edytorski]

15. snadź (przestarz.) — przecież, zapewne. [przypis edytorski]

16. Lud go nazwał zamkiem czarta — Czertomelik. [przypis autorski]

17. niéj — forma z „e” pochylonym, wymawianym jako „i” lub „y”, nie została uwspółcześniona z powodu rymu. [przypis edytorski]

18. sosn — dziś popr.: sosen. [przypis edytorski]

19. truna (daw.) — dziś: trumna. [przypis edytorski]

20. liman — płytka zatoka przy ujściu rzeki. [przypis edytorski]

21. oczeret — szuwary, roślinność bagienna. [przypis edytorski]

22. torban — chodzi o teorban, szarpany instrument muz. [przypis edytorski]

23. wydać — tu: wyrazić. [przypis edytorski]

24. Synopa — miasto nad M. Czarnym. [przypis edytorski]

25. kaganiec (daw.) — kaganek, lampa. [przypis edytorski]

26. Trebizont — też: Trapezunt, dziś: Trabzon, miasto w Turcji. [przypis edytorski]

27. ulem (z arab.) — uczony muzułmański. [przypis edytorski]

28. harem (z arab.) — prywatna część domu, przeznaczona dla kobiet z rodziny. [przypis edytorski]

29. eunuch (z gr.) — strażnik haremu. [przypis edytorski]

30. gazale Szirazu — chodzi o gatunek perskiej liryki. [przypis edytorski]

31. skoro (daw.) — szybko. [przypis edytorski]

32. piastr — moneta używana na Bliskim Wschodzie. [przypis edytorski]

33. janczarzy (z tur.) — piechota turecka. [przypis edytorski]

34. spach — właść. spahis, oddział ciężkiej jazdy tureckiej. [przypis edytorski]

35. buńczuczny — buntowniczy, waleczny. [przypis edytorski]

36. galar (daw.) — rzeczny statek wiosłowy. [przypis edytorski]

37. szklanny (daw.) — dziś: szklany. [przypis edytorski]

38. bole (daw.) — dziś popr.: bóle. [przypis edytorski]

39. ujrzemy (daw.) — dziś: ujrzymy. [przypis edytorski]

40. łzawica — tu: naczynie do przechowywania łez żałobników. [przypis edytorski]