Grażyna - Adam Mickiewicz (gdzie w internecie można czytać książki za darmo .TXT) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Adam Mickiewicz
Epoka: Romantyzm
Rodzaj: Epika

Czytasz książkę online - «Grażyna - Adam Mickiewicz (gdzie w internecie można czytać książki za darmo .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Adam Mickiewicz

Idź do strony:

męska zbroja kryje!

Niewiasta z wdzięków, a bohater z ducha205:

Ja się zemściłem, lecz ona nie żyje!206»

Rzekł, bieży na stos, upada na zwłokach,

Ginie w płomieniach i dymu obłokach207.

Przyjaciele Wolnych Lektur otrzymują dostęp do prapremier wcześniej niż inni. Zadeklaruj stałą wpłatę i dołącz do Towarzystwa Przyjaciół Wolnych Lektur: wolnelektury.pl/towarzystwo/

Podoba Ci się to, co robimy? Wesprzyj Wolne Lektury drobną wpłatą: wolnelektury.pl/towarzystwo/

Epilog wydawcy

Czytelniku, jeżeliś przepatrzył cierpliwie

I nierad snadź208 do końca — czemu się nie dziwię:

Bo w żmudnem zaplątaniu, gdy wątku nie schwyta

Podraźniona ciekawość, gniewa się niesyta —

Za co209 książę sam został, a wyprawił żonę?

Za co śród boju przyniósł niewczesną210 obronę?

Czy księżna własną wolą211 zastąpiła męża?

Przecz212 Litawor na Niemce jął się do oręża?...

Dostatnich213 odpowiedzi na próżno byś badał.

Wiedzże, iż autor, co te historyje składał,

Ile widział lub słyszał (był naonczas w mieście),

To pokrótce spisawszy, zamilczał o reszcie.

Nie mogąc prawdy zmacać i na jaw wysadzić,

A nie chcąc fałszywymi domysłami zdradzić,

Gdy umarł, jam rękopis wziął po nieboszczyku,

A sądząc, iż rad będziesz, miły czytelniku,

Kiedy z ukrycia wyjdą na publiczne oczy

I koniec się jakkolwiek przycięty dotoczy214,

Pytałem Nowogrodzian, ludzi godnych wiary;

Ale żaden nie wiedział, jeno Rymwid stary;

I ten, jak stary, prędko rozstał się z żywotem,

A póki żył, nikomu nie powiadał o tem.

(Snadź215 w przysiędze uwiązan albo w obietnicy).

Szczęściem, był drugi człowiek świadom tajemnicy:

Giermek księżnej, podonczas216 we dworcu przytomny217.

Ten, jako człowiek prostak, mniej w języku skromny,

Gadał, a jam spisował, widząc, iż powieści

Wiążą się do podanej od autora treści.

Czyli218 całkiem prawdziwe, trudno dać porękę;

A kto o fałsz pomówi, nie wyzwę na rękę219:

Bo tu nic zgoła własną nie nadstarczam głową,

A com z giermka usłyszał, oddam słowo w słowo.

Giermek zaś tak powiadał:

«Księżna sfrasowana,

Długo błagała męża, padłszy na kolana,

Ażeby na kark Litwie nie zwał nieprzyjaciół:

Ale on tak się w gniewie uporczywy zaciął,

Iż jej prośby z szyderczym słuchając obliczem,

»Nie i nie« odpowiadał i odprawił z niczem.

Sądziła go przekonać łacniej w innym czasie;

Rozkazała posłańców zatrzymać w tarasie220

Lub za mury wyprawić. Wyprawiłem cicho;

Zbłądziliśmy oboje: a stąd całe licho.

Bo komtur, odpowiedzią twardą zagniewany,

Miasto221 posiłków niesie ogień i tarany.

Kiedym o tej nowinie uwiadomił panią,

Biegła znowu do męża, ja z daleka za nią.

Weszliśmy; ciemno było w komnacie i głucho,

Książę strudzony zasnął na oboje ucho.

Stanęła podle222 łoża, lecz nie śmiała budzić,

Czy nie chcąc darmo prosić, czy sennego trudzić;

Ale wrychle223 na obrót rzuciła się nowy:

Bierze szablę, książęciu leżącą u głowy,

Pancerz kładzie, mężowski płaszcz na piersiach zwiesza

i lekko drzwi przemknąwszy, na ganek pośpiesza.

Mnie srogo zakazuje o niczym nie gadać.

Koń już był osiodłany. Kiedy miała wsiadać,

Szabli nie obaczyłem przy jej lewym boku,

Zapomniała przypasać lub zgubiła w mroku.

Biegnę, szukam, powracam: aż zamkniono wrota;

Patrzę oknem: niestety! już za bramą rota.

Strach mię ścisnął, jakobym obrzucan zarzewiem;

Myślę, pocę się, kręcę, co mam począć, nie wiem.

Widać blask i grzmot działa rozlega się w dali:

Zrozumiałem, że z Niemcy bitwę zagajali.

Wkrótce Litawor, czyli dosyć mając spania,

Czy zbudzony łoskotem, zerwał się z posłania.

Woła, klaszcze i woła: ja, drżący ze strachu,

Wsunąłem się na klęczkach w ciemny zakąt gmachu,

Widziałem, jako szukał oręża i zbroje,

Kołatał we drzwi, skoczył na księżnej pokoje,

Wrócił, wyłamał rygle, wyleciał na ganek.

Ja do okna, (a już się zbierało na ranek):

Książę spoziera wkoło i nastawia uszy,

I krzyczy; ale w zamku nie ma żywej duszy.

Potem na dół, jakoby nieprzytomny sobie

Skoczył, gdzie stały jego rumaki przy żłobie;

Wyjechał ku okopom, wstrzymał się u wałów,

Słuchał, skąd zgiełk uderza, skąd ogień postrzałów:

A wypuściwszy wodze lotem błyskawicy

Przez dziedziniec, most, bramę pędzi ku stolicy.

Ja w oknie patrzę, czekam niecierpliwie końca:

Wszystko ucichło, zgasło koło wschodu słońca.

Wraca Litawor, Rymwid; i Grażynę z łęku

Wysadziwszy omdlałą, dźwigali na ręku.

Strach wspomnieć! Kędy stąpią, krwawy strumień pryska,

W pierś ciężko zaraniona i skonania bliska,

Padła niema, to nogi ściskając książęce,

To załamane k’niemu wyciągając ręce:

»Przebacz mężu mój, pierwsza i ostatnia zdrada!...«

Książę płacze, podnosi; zemdlona upada;

Skonała... Wstał i odszedł, i rękami oczy

Zakrył, i stał... Ja wszystko widziałem z uboczy224;

A gdy z Rymwidem jęli kłaść na łoże ciało,

Umknąłem... Wiecie wszyscy, co się dalej stało».

Tyle on giermek gadał, pod sekretem zrazu,

Lecz ze śmiercią Rymwida minął strach zakazu,

(Bo Rymwid wzbronił o tym przed ludem rozplatać).

Wieść tłumiona poczęła coraz szerzej latać:

Dziś żadnego nie znajdziesz w nowogródzkiej gminie,

Co by ci nie zanucił piosnki o Grażynie,

Dudarze ją śpiewają, powtarzają dziewki,

I dotąd pole bitwy zwą polem Litewki225.

Informacje o nowościach w naszej bibliotece w Twojej skrzynce mailowej? Nic prostszego, zapisz się do newslettera. Kliknij, by pozostawić swój adres e-mail: wolnelektury.pl/newsletter/zapisz-sie/

Przekaż 1% podatku na Wolne Lektury.
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Fundacja Nowoczesna Polska
Każda wpłacona kwota zostanie przeznaczona na rozwój Wolnych Lektur.

Przypisy:

1. Grażyna — warianty Grażyny, według autografu znajdującego się w zbiorze hr. Aleksandra Przeździeckiego, ogłoszone były w wydaniu warszawskim z r. 1858. W autografie tytuł powieści jest: Korybut Książę Nowogródzki, a rzecz dzieje się za czasów Kiejstuta: Grażyna zowie się tu Karyną. Wszakże w ciągu rękopisu epoka [staje się; red. WL] zbliżona do czasów Witolda, a w miejscu Korybuta i Karyny, czytamy imiona Witolda i Grażyny. P.W. [przypis redakcyjny]

2. tuman — mgła. [przypis edytorski]

3. miesiąc (daw.) — księżyc. [przypis edytorski]

4. pokazowac — dziś: pokazywać. [przypis edytorski]

5. sklep (daw.) — sklepienie. [przypis edytorski]

6. Zamek na barkach nowogródzkiej góry (...) — Nowogródek, starożytne miasto w Litwie, niegdyś Jadźwingów, potem Rusinów posiadłość, zburzone przez Tatarów w czasie zagonu przez Erdziwiła Montwiłowicza książęcia litewskiego. O tem zajęciu Stryjkowski: „a gdy się przeprawili (Litwini) przez Niemen, znaleźli we czterech milach górę kraśną i wyniosłą, na której był pierwej zamek stołeczny Nowogródek książęcia ruskiego, przez Bateja cara [Batu chana] zburzony. Tam zaraz Erdziwił założył sobie stolicę i zamek znowu zbudował, a osiadłszy i opanowawszy bez rozlania krwie, gdy nie było komu bronić, wielką część ruskiej ziemi, począł się pisać wielkim książęciem nowogródzkim”; (Kronika Stryjk.[owskiego]; karta 265, wyd. królewieck.[ie]). Ruiny zamku dotąd widzieć się dają. [przypis autorski]

7. hasły (daw. N.lm rzecz. r.m. i r.n.) — dziś: hasłami. [przypis edytorski]

8. biegą (daw.) — dziś popr. forma: biegną. [przypis edytorski]

9. cieniu (daw. forma D.lp) — dziś popr.: cienia. [przypis edytorski]

10. pancerny — tu: okryty pancerzem. [przypis edytorski]

11. parów — wąwóz; parowa dziś popr. forma D.lp: parowu. [przypis edytorski]

12. wrzeciądze — łańcuchy, sztaby. [przypis edytorski]

13. męże (daw. B.lm rzecz. r.m.) — dziś: mężów. [przypis edytorski]

14. kapica — wierzchnie okrycie mnicha. [przypis edytorski]

15. petlicy — dziś: pętlica; pętla. [przypis edytorski]

16. kopiją (daw. B.lp) — dziś: kopię. [przypis edytorski]

17. tok — podstawka do kopii przy siodle. [przypis edytorski]

18. urwisz (daw.) — uciekinier; dziś: urwis. [przypis edytorski]

19. To jakiś urwisz od psiarni Krzyżaków (...) chociaż Niemiec, głos ludzki rozumiał — czytelnik niech uważa, że to jest głos pogański przeciw rycerstwu niemieckiemu użyty [dopisek autorski poza głównymi przypisami autorskimi; red. WL]. [przypis autorski]

20. To jakiś urwisz od psiarni Krzyżaków (...) — Zakon Krzyżacki, zwany Zakonem Kawalerów szpitalnych, Marianitów, Teutonów, fundowany w Palestynie r. 1190, wezwany potem około r. 1230 od książęcia mazowieckiego Konrada na obronę Mazowsza od Prusaków i Litwy, stał się potem najstraszniejszym nie tylko pogan, ale i okolicznych krajów chrześcijańskich nieprzyjacielem. Powszechny odgłos ówczesnych dziejopisów wyrzuca Zakonowi łakomstwo, okrucieństwo, dumę i małą gorliwość o wiarę chrześcijańską. Biskupi skarżyli się przed papieżem, że im Krzyżacy przeszkadzają w nawracaniu pogan, wydzierają własności kościelne, uciskają duchowieństwo. Moglibyśmy tu przytoczyć mnogie dowody takowego postępowania w sprawach tylekroć przed papieżem i cesarzem wytaczanych; ale jeśli skargom strony przeciwnej ktoś wierzyć nie zechce, umieszczamy słowa bezstronnego kronikarza Jana z Wintertur (Johannes Witoduranus). Ten dziejopis, sławiony z rzetelności, niemający żadnej do Krzyżaków urazy, a jako Niemiec i duchowny bynajmniej na stronę pogan nieuprzedzony, w prostocie ducha barbarzyńską łaciną pisze o Krzyżakach: „His temporibus (a. 1343) Crucigeri dominantes longe lateque in provincia prussena, regni regis Litaoniae, magnam partem per bellum quod sibi (regi) intulerunt auferentes in provinciam redegerunt; quam ut rehaberet (rex), ipsis fidem catholicam recipere firmiter pollicebat (sic); quod cum facere recusarent, rex litaonice aiebat: «in hoc luculenter comprehendo, quod non meam fidem, sed pecuniam appetunt, et ideo in paganismo perseverabo». De his Crucigeris verbum lamentabile et fidei ortodoxae penitus inimicum, quod absit, enarratur, quod omnes paganos, quos per bella sibi tributarios efficiunt, malunt in suo paganismo remanere, sub eorum tributo, quam a tributo exemptos, ut devote flagitabant vel adhuc hodierna die flagitant, fieri fidei catholicae professores. Famatur etiam ipsos (Crucigeros) non solum terras principum infidelium, sed etiam fidelium invadere”. (Corpus Historicorum medii aevi editio Jo. Georg. Eccard. Lipsiae [1723, v.I], p. 1874). Toż po polsku: „Około tych czasów, jakem słyszał z ust godnych wiary, Krzyżacy szeroko panujący w Prusach, wypowiedziawszy wojnę królowi litewskiemu, gwałtownie wydarli mu część kraju. Ażeby swoje odzyskać, król przyrzekł im, wiarę katolicką przyjąć; gdy zaś Krzyżacy obietnicy słuchać nie chcieli, rzekł król po litewsku: «widzę, iż wam nie o wiarę, ale o pieniądze idzie, i dlatego w pogaństwie trwać będę». O tych Krzyżakach twierdzą (rzecz bolesna, i wierze katolickiej — bodaj się nie sprawdziło! — wielce szkodliwa), iż wolą, aby podbici poganie zostali w bałwochwalstwie i haracz płacili, aniżeli uwolnieni od haraczu chrzest przyjęli, o co pobożnie nalegali i nalegają. Jest także wieść, iż oni (Krzyżacy) nie tylko ziemie książąt pogańskich, ale i chrześcijańskich najeżdżają”. Toż samo o Krzyżakach powiada, i w szczegółach opisuje ich okrutne i nieprawe postępowanie z Prusakami i Litwą, pisarz niemiecki August Kotzebue, jakkolwiek sam nieprzyjazny Litwinom i Polakom, w dziele dla historyi litewskiej bardzo ważnem: Preussens aeltere Geschichte v.[on] August. v. Kotzebue, 1808. Riga 4. Bde. Ob. Tom drugi, kart. 115: Schilderung der Ordensbruder in diesem Zeitraum (r. 1312) i kar. 108; Tom drugi k. 60: Schilderung der Preussen nach geendigtem Kriege (r. 1240). Tom trzeci, k. 275: Schildernng der Grauel im Orden waehrend dieses letzten Zeitraums (r. 1436). Nie można bez wzdrygnienia czytać okrucieństw, jakich się Krzyżacy dopuszczali nad nieszczęśliwym narodem; przytoczymy jeden tylko szczegół. Na końcu jeszcze czternastego wieku, kiedy Prusy całkiem podbite i uspokojone były, mistrz krzyżacki Konrad von Wallenrod, zagniewany na biskupa kumerlandzkiego, kazał wszystkim chłopom z jego diecezji prawe ręce poucinać: o czym świadczą Leo, Treter i Łukasz Dawid. Takimi byli Krzyżacy, zakon z samych Niemców złożony, co nowy powód do zelżywego ich traktowania Sławianom i Litwie dawało. Z dawna psami Niemców przez wzgardę nazywano; i Bandtkie mniemał, że Psiepole, Bolesława III tryumfem pamiętne, dlatego tak nazwane, iż tam wiele Niemców (psów) wymarło. [przypis autorski]

21. plucha — tu: łotr. [przypis edytorski]

22. Zaraz by w bagnie skąpał się ten plucha (...) — nie dziw więc, że Prusacy i pobratymcy ich Litwini czuli wieczną ku Niemcom nienawiść, która stała się wrodzoną prawie ich charakterowi. Za czasów pogańskich, a nawet po przyjęciu chrześcijaństwa, kiedy grzebano Litwina albo Prusaka, płaczkowie śpiewali nad nim: Idź nieboże z nędzy tego świata na lepszy, gdzie drapieżni

Idź do strony:

Darmowe książki «Grażyna - Adam Mickiewicz (gdzie w internecie można czytać książki za darmo .TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz