Maria. Powieść ukraińska - Antoni Malczewski (jak czytac za darmo ksiazki w internecie TXT) 📖

321. skwarem ich słońca zbite nawałnice — Znaczy zapewne: „przez skwar ich potężnych, gorących namiętności nagromadzone chmury, rzucą z grzmotem błyskawice, przy których blasku ujrzą „dzikie tajemnice” istoty życia (tą istotą jest cierpienie i zło). Do takich należy Wacław (por. w. 1405: „nie czas ale płomień zniszczy w nim zwaliska”.) Cała ta długa przenośnia przypomina zakończenie Paryzyny Byrona: «The tainted branches of the tree» itd. [przypis redakcyjny]

322. Któż pożar od pioruna gasić się odważy? — Przesąd ludowy zabrania gasić pożar powstały od pioruna. [przypis redakcyjny]

323. To w krótkim zamyśleniu korząc się przed Bogiem — „to” zam. więc. Korzenie się przed Bogiem w tym momencie jest w kontraście z obecnymi uczuciami Wacława trochę dziwnym. Może ma poeta na myśli mechaniczne tylko poruszenie kolan i warg, zwykłe u ludzi wobec majestatu śmierci. [przypis redakcyjny]

324. Umarłe ciało nazad wnieśli do komnaty — Widocznie poprzednio („ogromne drzwi budynku wywalając z trzaskiem”) Wacław wyniósł zwłoki Marii przed dom. [przypis redakcyjny]

325. Wtedy — z tęsknem wejrzeniem — Wtedy, tj. po dokonaniu wyżej wymienionych czynności. Jaśniej byłoby zam. wtedy powiedzieć: potem. Tak samo też w w. 1418. [przypis redakcyjny]

326. i w trupa zostanie ujęciu — tj. nawet martwa już ręka jeszcze go nie upuści. [przypis redakcyjny]

327. Czy szczerze drażni męki — Wyraz: szczerze tutaj niezrozumiały; zapewne znaczy: czy przez współczucie szczere, czy też przez kusicielską złośliwość (por. Aniołem? Szatanem?). [przypis redakcyjny]

328. objął rycerza i w czwał polecieli — por.: «Post equitem sedet atra Cura» (Horacy: Carminae III, 1, 40). [przypis redakcyjny]

329. Na ukraińskiej cerkwi (...) śpieszą — Te cztery wiersze mają budowę i rytm jakby ludowej pieśni. [przypis redakcyjny]

330. truna — trumna. [przypis redakcyjny]

331. Na to haśłał kołyskę, by w trumnie uśpili — należy rozwinąć: „Na to ją huśtał w kołysce, by ją (córę) teraz w trumnie uśpili”. [przypis redakcyjny]

332. lama — materia przetykana złotem lub srebrem. [przypis redakcyjny]

333. Lecz nim wydano hasła — hasła wojskowe strażom rozstawionym na noc. [przypis redakcyjny]

334. I gdy patrząca Czujność — por. w. 1453 oraz w. 1457; widocznie było jakieś pogotowie wojenne, którego Miecznik był wodzem. [przypis redakcyjny]

335. Znaleźli go w cmentarzu — zam.: na cmentarzu. [przypis redakcyjny]

336. wąsy, dla Polski straszydło na wrogi — tj. służące Polsce jako straszydło na wrogi (postać Miecznika budziła postrach u wrogów). [przypis redakcyjny]

337. trzy mogił w posępnej drużynie — tj. w towarzystwie jedna drugiej. [przypis redakcyjny]

338. domu, który wyrósł na gruncie świata zepsutego czasów stanisławowskich — Należy zapewne zachować dystans wobec silnie wartościujących stwierdzeń Józefa Ujejskiego; doba stanisławowska przyniosła Polsce zgoła nie tylko i nie przede wszystkim zniszczenie, ale rozkwit kulturalny, który pozwolił Polakom przetrwać zabory, zachowując własną tożsamość. [przypis edytorski]

339. ptymetr (daw.; z fr. petit-maître) — fircyk, dandys, elegant. [przypis edytorski]

340. w domu (...) Januszewskich — informacje na ten temat znaleźć można w biografii autora Marii: J. Ujejski, Antoni Malczewski. Poeta i poemat. Warszawa 1922. [przypis redakcyjny]

341. udawał szlachcica (...) opowiadającego — te szczegóły biografii autora Marii znaleźć można w artykule: Z życia Antoniego Malczewskiego „Dziennik literacki”, Lwów 1852 (Nr. 3, str. 20). [przypis redakcyjny]

342. wiersz do Aleksandra Chodkiewicza — ogłoszony został po raz pierwszy w „Pamiętniku Literackim” w 1918 r. przez Kazimierza Czernego. [przypis redakcyjny]

343. junta (hiszp.) — związek, rada; dziś najczęściej: sprawująca władzę rada złożona z wojskowych. [przypis edytorski]

344. członkowie klubu „Junta” — W nocie do tego ustępu wiersza do Aleksandra Chodkiewicza czytamy, że „w Warszawie uformowali zgromadzenie Chodkiewicz, Bromirski i inni i rozprawiali na niej (sic!) o uczonych rzeczach; nazwali to Juntą”. [przypis redakcyjny]

345. Barbara Felińskiego — Wprawdzie Barbara dopiero w 1817 r. została wystawiona w teatrze, a wydrukowana dopiero w 1820, ale właśnie w 1815 r. zdobyła już autorowi rozgłos wielki w stolicy, czytywana z zapałem w salonach warszawskich; Malczewski zatem poznał ją niewątpliwie już wówczas. [przypis redakcyjny]

346. powiastki, które się pod jego nazwiskiem ukazywały w „Rozmaitościach lwowskich” — Pierwsza ukazała się Ifigenia czyli Skutki niewierności (Nr. 85, w sobotę 29 lipca 1820 r.). Potem Atenais (19 września), wreszcie Podroż (Nr. 33, 20 marca 1821). Pełnym nazwiskiem: Ant. Malczewski — podpisana jest tylko Podróż, inne noszą podpis: Ant, Mal...i. [przypis redakcyjny]

347. przekład polski tego listu (...) przedrukowywał (...) Bielowski — Oryginał przedrukowała po raz pierwszy p. Janina Narzymska w wydawnictwie uczennic gimnazjum H. Strażyńskiej w Krakowie, pt. Na rozstaju (Kraków 1914). Dodała też swój własny przekład. [przypis redakcyjny]

348. Opisanie Ukrainy Beauplana ogłosił Niemcewicz w III tomie Pamiętników o dawnej Polsce w r. 1822 — Pozwolenie cenzury na druk tego tomu nosi datę 28 lutego 1822; przed jesienią więc tego roku do rąk Malczewskiego dostać się chyba nie mógł. [przypis redakcyjny]

349. z druku wyszła Maria między połową lipca a 9 sierpnia 1825 r. — „Kurier Warszawski” z dnia 7 lipca 1825 r. donosi, że wkrótce wyjdzie, a w dniu 9 sierpnia, że już wyszła. [przypis redakcyjny]

350. był to poemat w guście (...) Walter Scotta — Michał Modzelewski pisał na temat nieocalałego dzieła Malczewskiego w artykule opublikowanym w „Bibliotece Warszawskiej” w r. 1876 (Tom II, str. 653). [przypis redakcyjny]

351. Sprostowania i wiadomości tyczące się żywota Malczewskiego — w rękopisie Ossolineum Nr. 2442. [przypis redakcyjny]

352. auctor unius libri (łac.) — autor jednej książki (jednego dzieła). [przypis edytorski]

353. w takt jakiejś (...) melodii (...) poczęły zjawiać się (...) wizje, wspomnienia, myśli i słowa — Taka też mniej więcej była zwykła kolej twórczości Schillera według jego własnego wyznania. [przypis redakcyjny]

354. obecność — tu: teraźniejszość, czasy obecne. [przypis edytorski]

355. historię Gertrudy Komorowskiej słyszał prawdopodobnie w chłopięcych latach — Niewiele starszy od Malczewskiego Wołynianin Andrzejowski opowiada w Ramotach starego Detiuka (1, 10), że smutną tę powieść w dzieciństwie swoim, jako ciągle po kraju krążącą, wielokrotnie i rozmaicie słyszał opowiadaną. [przypis redakcyjny]

356. Chrząszczewski opowiada — Znamy to opowiadanie z fragmentu pamiętnika Chrząszczewskiego, który wraz z pamiętnikami Ochockiego opublikował Kraszewski. Por. Pamiętniki Ochockiego, Wilno 1857. Tom IV, str. 233. [przypis redakcyjny]

357. szereg podobieństw w poszczególnych sytuacjach Wacława i Konrada, (...) liczne reminiscencje stylistyczne — Jedne i drugie [analogie między działami Malczewskiego i Byrona; Red. WL] wykazujemy w komentarzu do poematu. [przypis redakcyjny]

358. tło pejzażowe — Z wyjątkiem ustępów 4–6 pieśni I (na zamku) 16 pieśni II (przy trupie Marii) i wreszcie epilogu (w cerkwi), wszystko w Marii dzieje się sub Iove [sub Iove (łac.), dosł: pod Jowiszem; pod gołym niebem, na łonie przyrody; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

359. candor — szczerość. [przypis edytorski]

360. majordomus — zarządca domu, przełożony służby domowej. [przypis edytorski]

361. Miecznik, Kozak i (...) stary sługa mówią każdy po swojemu — Pacholę jako postać nierealną tutaj pomijamy. Mówi ono właściwie językiem autora, który jednak w II, 17 przechodzi w charakterystyczne nastrojowe strofy o jakimś brzmieniu kamiennym, jakby grobowym. [przypis redakcyjny]

362. W jednostajnym (...) schemacie trzynastozgłoskowego wiersza, rymowanego parami — Trzy razy tylko pojawiają się trójki rymów: II, 5, w. 851–853, II, 6, w. 894–896 i II, 17, w. 1305–1307. Pomija się tu oczywiście obie pieśni masek, których kunsztowna budowa rytmiczna musiałaby być omówiona obszerniej. [przypis redakcyjny]

363. obfitość wykrzyknień, pytań — Prof. M. Szyjkowski dowiódł statystycznie w pracy pt. Wykrzyknik i pytanie retoryczne w młodocianej twórczości Słowackiego (Rozpr. Wydz. filolog. Ak. Umiej. 1909), że obie te figury stylistyczne występują w poezji romantycznej o wiele obficiej niż w klasycznej. Wykazał nadto, że u Słowackiego obficiej niż u Mickiewicza. U pierwszego jest w pierwszym siedmioleciu jego twórczości jedno pytanie na 34 wiersze przeciętnie; wykrzyknień u Mickiewicza, aż do Wallenroda włącznie, jest 1 na 24 w., u Słowackiego w pierwszym siedmioleciu 1 na 17. U Malczewskiego wykrzyknień przeciętnie 1 na 9 w., a pytań 1 na 17 i 1/2. [przypis redakcyjny]

364. przez układ wyrazów (...) różnego iloczasu samogłosek — np. we fragmencie: „I ciszej, ciszej brzęcząc — już słabo — z daleka”, albo: „I długo i daleko słychać kopyt brzmienie,/ Bo na obszernych polach rozległe milczenie” itp. [przypis redakcyjny]

365. Wpływu wielkiego na następne koleje naszej poezji Maria Malczewskiego nie wywarła — Najwybitniejszym może tworem tego wpływu jest Jan Bielecki Słowackiego. [przypis redakcyjny]

366. Malczewski naszej literaturze dał (...) pierwszą prawdziwą (...) postać kobiecą i pierwszy też prawdziwie poetyczny (...) miłosny dialog — Zwrócił na to pierwszy uwagę Stanisław Tarnowski w Historii literatury polskiej, IV, 300. [przypis redakcyjny]

367. do całości tego smutnego poematu (...) przeczuwał ich losy — przytoczenie opinii Stanisława Tarnowskiego z Historii literatury polskiej. [przypis redakcyjny]

368. Kilka słów o wydaniu obecnym — wydanie Wolnych Lektur zostało porównane i poprawione (m. in. w zakresie interpunkcji i pisowni wielką literą oraz zachowania niektórych charakterystycznych form językowych stosowanych przez autora Marii) w zgodzie z późniejszym wydaniem Biblioteki Narodowej w oprac. Ryszarda Przybylskiego (Wrocław 1958). [przypis edytorski]

369. zezwolenie na druk — Na ostatniej stronie pierwodruku jest nalepiona karteczka, na której wydrukowano: Wolno drukować J. K. Szaniawski. R. S. D. J. W. P. [przypis redakcyjny]

370. poprawek (...), które uwidoczniło się w objaśnieniach — z powodu wielkiej ilości i różnorodności przypisów do tekstu, Red. WL zrezygnowała z tego rodzaju filologicznych szczegółów, usuwając je. [przypis edytorski]

371. różnice między wydaniami — Wydanie Aleksandra Brücknera (1925) opiera się już zasadniczo na tekście niniejszego (tj. pierwszej jego edycji z 1922 r.). [przypis redakcyjny]