Maria. Powieść ukraińska - Antoni Malczewski (jak czytac za darmo ksiazki w internecie TXT) 📖

uznanie obcego szlachectwa; Red. WL]) naprzód żołnierz, „kawaler przepasany i dowódca jazdy Jego król. Mości”, na starość dziejopisarz i geograf, autor wydanej w r. 1578 u Wierzbięty w Krakowie: Sarmatiae Europeae descriptio; Kronika Marcina Stryjkowskiego. — Która przedtem nigdy światła nie widziała, kronika polska, litewska, żmudzka i wszystkiej Rusi... wyszła po raz pierwszy w Królewcu 1582 r.; J. U.]. [przypis autorski]

253. uchybiony — chybiony. [przypis redakcyjny]

254. wskakać — Linde formę tę podaje jako już wyszłą z użycia. Tu wskaka, nie wskacze, dla rymu. [przypis redakcyjny]

255. księżyce, buńczuki — półksiężyc: godło wiary w Mahometa; buńczuk: ogon koński na drzewcu; godło władzy. [przypis redakcyjny]

256. z bodźców odzienie — z kolców. Ale bodziec znaczy także: podnieta, i tu ta dwoistość znaczenia [została; Red. WL] wyzyskana. [przypis redakcyjny]

257. koncyrz — właśc. koncerz: długi, prosty miecz używany przez polską husarię. [przypis redakcyjny]

258. zachęca ich (...) naciera — por.: „Commanding, aiding, animating all” w Larze Byrona (II, 15). Sytuacja jednak podobniejsza w Korsarzu, gdzie Konrad jest w podobnym zupełnie położeniu jak Wacław tutaj i Seid podobną gra rolę jak tutaj Han; zachęca ich — błąd; powinno być zachęca je (hufce). [przypis redakcyjny]

259. z sromotą — ze wstydem. [przypis edytorski]

260. Harmonią jego myśli — Tu czegoś brakuje; trzeba się domyśleć: jest (harmonią jego myśli). Zdaje się, że Wacław odczuwa telepatycznie chwilę mordowania Marii (Pisk gołębia pod dziobem jastrzębi). [przypis redakcyjny]

261. Że już jego przeczucie na nim się nie ziści — Przeczucie to mówiło: „Zdobędziesz ty trumnę”, ale nie mówiło czyją. Wacław szuka tedy śmierci, chcąc, żeby to przeczucie sprawdziło się na nim, a nie na Marii. Gdy ta śmierć zdawała się wyraźnie przed nim uciekać: smutku tylko doświadczył z tej dziwnej korzyści. [przypis redakcyjny]

262. Czemuż choć jednej strzały nie mieli w kołczanie,/ Coby jadem jaszczurki utkwiła się w ranie. — „Tatarzy strzały swe jadem jaszczurczym napuszczają”. Paszkowski, Dzieje tureckie, kar. 15, patrz Słownik Lindego, pod wyrazem „jaszczurka”. Nie znalazłszy bowiem tej książki w Bibliotece Uniwersytetu Warszawskiego, nie byłem w sposobności sprawdzenia tego wypisu [Marcin Paszkowski, tłumacz dzieła Gwagnina na język polski oraz poeta okolicznościowy i autor poematów historycznych, między innymi jednego pod tytułem: Dzieie Tureckie y utarczki Kozackie z Tatary. Tudziesz też o narodzie, obrzędziech, nabożeństwie, gospodarstwie etc. tych pogan. Kraków, 1615 in 4°. Tam na str. 14. opisując „broń tatarską na wojnie” wymienia Paszkowski także „Y Saydak pełno strzały iadem napuszczony” i dodaje: „O czym Naso poeta on Rzymianin sławny/ Tam mieszkając napisał, bo był świadek iawny./ Hostibus in mediis, interque pericula versor,/ Tanquam cum Patria pax sit adempta mihi,/ Qui mortis saevo geminent ut vulnere causas,/ Omnia vipereo spicula felle linunt”./ (Lib. 1 de Ponto.), (Co się na polski ięzyk tak wyłożyć może: „W przyśrzodku nieprzyjaciół, y między Pogany/ Mieszkam iakbym z oyczyzny wiecznie był wygnany./ Którzy przyczyny śmierci sowite zmyślaią,/ A strzały swe iaszczurczym iadem napuszczaią”; nie byłem w sposobności — zam.: nie miałem sposobności; J. U.]. [przypis autorski]

263. Postrzega, że to męstwo samotnego męża — Por. w Korsarzu (II, 6): „Seyd perceives, then first perceives how few compared with his, the Corsairs roving crew”. [przypis redakcyjny]

264. Targa kłaczystą brodę — Podobnie w Korsarzu (11, 4) o Seidzie: „he tore his beard”. [przypis redakcyjny]

265. Miecze wznoszą (...) rozsieką — Ogólna dyspozycja przebiegu bitwy w Marii przypomina bitwę w Grażynie Mickiewicza. Wojsko mniemanego Litawora zastaje również nieprzyjaciół uszykowanych i Grażyna podobnie jak Wacław uderzywszy na oślep w środek ściany nieprzyjaciół, wywołała wśród nich zrazu popłoch zaciekłością swego męstwa. Dopiero gdy zauważono, że ciosy jej są zadawane słabą jakby niewieścią ręką, sytuacja się zmieniła i stała się dla Grażyny krytyczną, podobnie jak tu dla Wacława. [przypis redakcyjny]

266. Szparko bieżący pośpiech o szybkość w obawie — domyślne: widać; pośpiech i szybkość [to] personifikacje. [przypis redakcyjny]

267. Tobie należy najprzód, napuszony Hanie — W A.[autografie Malczewski napisał słowo] „napuszony” nad jakimś innym zamazanym wyrazem. Rola Miecznika tutaj, odpowiada zupełnie roli Czarnego Rycerza w bitwie Grażyny z Krzyżakami. I ten w podobnym momencie rzucił się na komtura i przez powalenie go odwrócił losy walki. [przypis redakcyjny]

268. obces (daw.) — gwałtownie, natarczywie. [przypis edytorski]

269. Polacy, Tatarzy, w bezczynnym zachwyceniu — Źródłem ogólnym takich pojedynków jest monomachia Aleksandrowa z Menelausem w III ks. Iliady Homera. [przypis redakcyjny]

270. zmudzić — ociągać się. [przypis redakcyjny]

271. święconym utopił żelazem — zam. święcone utopił żelazo (licencja dla rymu do: razem.); święcone żelazo: por. w. 336 „I mignie mu pod oczy święconym obrazkiem”. [przypis redakcyjny]

272. tułup — długi kożuch z rękawami. Tu przen. zam.: tułów. [przypis redakcyjny]

273. Krótko już trwała walka — „Short was the conflict” w Larze II, 4. [przypis redakcyjny]

274. Więcej legło, płochliwych straż tylna dopada — w A.[autografie] płochliwych zam. przekreślonego: a resztę. [przypis redakcyjny]

275. Opodal od nich w kurzu — Ten obraz pobojowiska przypomina analogiczny obraz w Larze II, 16. [przypis redakcyjny]

276. wpośrzód trupów, co już robak wierci — domyślne: co je już robak wierci. [przypis redakcyjny]

277. Chodź, nie drzyj — przypomina frazeologicznie apostrofę z Korsarza (I, 10) „Stranger! if thou canst and tremblest not — behold...” (Por.: w. 1109). [przypis redakcyjny]

278. to zlękniesz się siebie — [domyślnie:] spostrzegłszy, że jesteś moralnym monstrum. [przypis redakcyjny]

279. do stalowych piersi, twój kaftan wełniany — „kaftan wełniany” przeciwstawiony „stalowym piersiom” świadczy, że cała ta apostrofa zwraca się do stanu mieszczańskiego, którego „byt zawisł od współbraci (szlachty) męstwa”. [przypis redakcyjny]

280. Bo w życiu choć ta jedność (...) znużeniem — por. „Where weakness, strength, vice, virtue, sunk supine, alike in naked helplessness recline” (Lara [Byrona] I, 29). [przypis redakcyjny]

281. Chłodząc odkrytą głowę — w A.[autografie] zam. przekreślonego: Kąpiąc w rosie swą głowę. [przypis redakcyjny]

282. ponuremu zięciu — zam.: zięciowi, analogicznie do: ojcu (lic. poet.). [przypis redakcyjny]

283. Zadość sławie, i sercu sfolgować się godzi — Sławie już się stało zadość, więc teraz już i sercu można pofolgować. [przypis redakcyjny]

284. przyjmieć — przyjmie cię. [przypis edytorski]

285. I wierna wam drużyna — W A. [autografie] drużyna zam. przekreślonego czeladka. [przypis redakcyjny]

286. objażdżka — patrol, objazd nocnych wart (Słownik Lindego). [przypis redakcyjny]

287. Brzęknę wam na dobry dzień witanym kopytem — brzękiem podków, witanym przez was na „dzień dobry”. W A.[autografie] witanym napisane po przekreśleniu: nietrwożnym. [przypis redakcyjny]

288. jezdcem — dziś: jeźdźcem. [przypis edytorski]

289. wyścigać nieścignioną chęcią — dziś: niedoścignioną; ale w dawniejszej polszczyźnie często nieścigniony (zob. Linde). [przypis redakcyjny]

290. przerywanie — [tu:] przysłówek. [przypis redakcyjny]

291. I dusza rozjaśniona — staje się rozjaśniona. [przypis redakcyjny]

292. I tak to leciał Wacław — błogi, gdyby nagle (...) mogile — Myśl z powodu opuszczenia jakiegoś ważnego ogniwa bardzo niejasna. W zamiarze poety była prawdopodobnie ta, że Wacław byłby błogi (w znacz. szczęśliwy: „O! jakieżby to szczęście było”), gdyby nagle w tej chwili piorun itd. Jest to nawiasowa refleksja, po czym poeta nawiązuje przerwany nią wątek, powtarzając: I tak to mijał stepy. [przypis redakcyjny]

293. droszcz — dreszcz, jest [to słowo; Red. WL] i u Lindego. [przypis redakcyjny]

294. Niepomny, jak to gorzko czas zgryzotą liczyć — tj. Niepomny, że Maria czas jego nieobecności „liczyła zgryzotą”. [przypis redakcyjny]

295. szczęściu, co mógł odziedziczyć — tj. szczęściu, które mógł wziąć w dziedzictwo (w znaczeniu: w posiadanie). [przypis redakcyjny]

296. nim otarł oczy i serca mógł dowieść — „otarł” zam. „przetarł” (ze snu, ów wieśniak), serca mógł dowieść, zapewne: poczuć (uświadomić sobie) bicie własnego serca (w znacz. oprzytomnieć). [przypis redakcyjny]

297. świetnym wejrzeniem — W A.[autografie] świetnym zam. przekreślonego słodkim. [przypis redakcyjny]

298. Zastukał (...) ni chodu śpiesznych kroków — Cała ta scena przypomina analogiczny powrót Konrada w Korsarzu (III, 19) tam też: „He knock’d, and loudly footstep nor reply”. [przypis redakcyjny]

299. Jeszcze stukał, lecz słabiej — w Korsarzu (tamże) „He knock’d, but faintly”. Odtąd jednak zachowanie Wacława jest już inne. [przypis redakcyjny]

300. Miłość, wspomnienia, szczęście — W A. wspomnienia zam. przekreślonego: nadzieja. [przypis redakcyjny]

301. nocnym tułaczom na straż rozwieszona — tj. pełniąca straż przed ćmami i nietoperzami. [przypis redakcyjny]

302. Na nierozsłanym łożu — Podobnie Konrad w Korsarzu zastał za drzwiami, do których nadaremnie pukał, rozciągnięte na łożu zwłoki Medory. Obraz jednak tych zwłok zupełnie odmienny. [przypis redakcyjny]

303. jakby nagłą przerwą gwałtownych boleści — zam.: jakby za nagłą przerwą lub: po nagłej przerwie. [przypis redakcyjny]

304. I smutnie się nadęła, wysileniem tłusta — Poeta rozmyślnie zdaje się używać wyrażeń jaskrawo brzydkich w kontraście z urodą Marii, aby realizmem obrazu utopionej wywołać grozę [wysileniem tłusta: twarz Marii-topielicy wygląda na otyłą z powodu wysiłku przedśmiertnego; Red. WL]. [przypis redakcyjny]

305. Z jaką mizg upiorzycy — Zdanie niedokończone; wystarczyłoby: jak mizg itd.; mizg obok umizg jest u Lindego. [przypis redakcyjny]

306. A dla nas już jest szczęście — echo mówi: «nie ma». — Pomysł zapożyczony z Narzeczonej z Abydos (III, 27): „Hark! to the huried question of Despair: When is my Child? an Echo answers — Where?”. [przypis redakcyjny]

307. zwalisko — ruina. [przypis edytorski]

308. Wszyscy domowi — szlachta, panny, giermki, draby — Drab, żołnierz pieszy, p. Słownik Lindego. [przypis autorski]

309. Zawsze — oh! smutne brzmienie — por. u Byrona w Korsarzu (I, 15): „But still her lips refused to send: — «Farewall!» For in that word, that fatal word — howe’er we promise — hope — believe — there breathes despair”. [przypis redakcyjny]

310. od wężów jedzona — forma powszechnie niemal za czasów Malczewskiego używana zam. „przez węże”. [przypis redakcyjny]

311. Mniej straszna w swym nieszczęściu, od wężów jedzona/ Wzór najsroższych męczarni — postać Laokona. — Powszechnie wiadoma historia, a wielu z moich rodaków widziało sławny posąg, do którego stosuje się to przyrównanie [posąg ten znajduje się w Muzeum Watykańskim w Rzymie; J. U.]. [przypis autorski]

312. I tak Wacław odraza wszystko w świecie traci — Podobnie Konradowi w Korsarzu (III, 21): „The love of youth, the hope of better years, the source of softest wishes, tenderest fears, the only living thing he could not hate was reft at once”. [przypis redakcyjny]

313. Co tam w walkach ze śmiercią, mimo niej zmartwiało — Mimo śmierci pozostało, stężało we wyrazie martwej twarzy, mimo że śmierć zwykle kształtuje rysy tak, że sprawiają wrażenie spokoju. [przypis redakcyjny]

314. i płakał jak dziecię — Także i Korsarz: „like an infant wept” (III, 22). [przypis redakcyjny]

315. ... już serce zdradzone, pokłute... — w A. zdradzone zam. przekreślonego: zranione. [przypis redakcyjny]

316. Już duszy, wprzód wyniosłej, zatknięte to godło... — Już los (desperacja) duszy, dotąd szlachetnej, naznaczył jako hasło (godło) dalszego życia zemstę. Wygnańców swych myśli: Ludzi, którzy z kręgu swoich jasnych zrazu i pogodnych myśli o życiu i ludziach zostali wygnani przez uczucie ciężkiej krzywdy z ich strony. [przypis redakcyjny]

317. Ah! pytaj raczej — w Korsarzu 11, 12: «Ah! ralher ask...». [przypis redakcyjny]

318. Gdzie rola wzniosłych chęci zawsze się nie uda — poeta myślał oczywiście: nigdy się nie uda. [przypis redakcyjny]

319. Serc wiernych, niezgadnionych... — Nie wiadomo co właściwie Malczewski rozumiał przez słowo: niezgadnionych (Por. w. 93: w oczach myśl zgadnienia (?). [przypis redakcyjny]

320. Dla jednych czas powoli — Do tej kategorii ludzi