Urodzony Jan Dęboróg - Władysław Syrokomla (internetowa biblioteka darmowa .TXT) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Urodzony Jan Dęboróg to gawęda szlachecka autorstwa Władysława Syrokomli opowiadająca losy tytułowego bohatera od jego najmłodszych lat.

Poza jego kolejnymi dziejami przedstawiona jest historia dwóch zwaśnionych rodów — Dęborogów i Brochowiczów. Akcja rozgrywa się na Litwie, autor ukazuje również litewską naturę oraz obyczaje. Przedstawia również postać księdza Definitora, opiekuna i mentora młodego Dęboroga, uchodzącego za wzór. Gawęda nie tylko utrwala litewską tradycję, lecz także zawiera wątek moralizatorski. Władysław Syrokomla pragnął, aby Urodzony Jan Dęboróg był jego dziełem życia, niczym Pan Tadeusz dla Adama Mickiewicza.

Władysław Syrokomla to pisarz i tłumacz żyjący i tworzący w XIX wieku, związany z ówczesną Litwą. Znany przede wszystkim jako autor gawęd chłopskich, szlacheckich, historycznych. Syrokomla pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej i często w swoich utworach ukazywał ten stan, nie szczędząc irocznicznych komentarzy na temat bliskiej mu rzeczywistości.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Władysław Syrokomla
Epoka: Romantyzm
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Urodzony Jan Dęboróg - Władysław Syrokomla (internetowa biblioteka darmowa .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Władysław Syrokomla

Idź do strony:

style="margin-left: 1em">Stary Dęboróg umarł ku powszechnej szkodzie,

Gwarząc jakąś powiastkę o trockim wojwodzie;

Ale, proszę aspana, jako człowiek święty,

Oczyszczony pokutą, wzmocnion sakramenty,

Gdzieś na łonie swych przodków, wśród herbownej rzeszy,

Ze trockim wojewodą pospołu się cieszy:

Bo tam już stary Brochwicz, niegdyś wódz pancerny,

Wymodlił mu w niebiesiech dekret miłosierny,

I oba z wyżyn patrząc na litewską stronę

Błogosławią swych herbów tarcze skojarzone.

Dąb, godło Dęborogów, jest ozdobą lasa,

Jeleń w herbie Brochwicza posuwisto hasa,

I trojga małych wnuków nowe pokolenie

Rośnie krzepkie jak dęby, zwinne jak jelenie.

Lecz może pamiętacie, że Dęboróg stary

Miał swoje uprzedzenia, miał dawne przywary;

Na przykład, wierzył mocno w katechizm jedyny:

Że szlachcic stworzon z inszej, a chłop z inszej gliny.

Przebaczmy starej głowie — przebaczmy tem szczerzéj,

Że dziś po jego śmierci nikt temu nie wierzy:

Szlachta na całej Litwie jest bracią swej włości,

Ochrania ją od głodu, od zimna srogości;

W wioskach, słyszę, dostatek, wyplenione chwasty,

Zakwitnął bujnem kwieciem nasz wiek dziewiętnasty;

Obruszać się na szlachtę nie miałby sposobu

Nawet ksiądz definitor, gdyby powstał z grobu.

Och! bo już upłynęła druga wiosna pono,

Jak grób jego porasta darniną zieloną.

Młodzi Dęborogowie i naród z daleka

Odwiedzają mogiłę świętego człowieka;

O nim serdeczna pamięć łzy im sączy z oka;

A jego miłość bratnia i wiara głęboka,

A przykład jego cnoty nie zaginął marnie:

Bo długo jeszcze będzie umacniać owczarnię.

Była to w swoje czasy postać nader rzadka;

Lecz dzisiaj Kościół święty, prawowiernych matka,

Liczy garstkę pasterzów sporą a przykładną,

Co własne swoje dusze za owczarnię kładną,

Co pracują na polu, znoją się w kościele,

Dzielą ze smutnym smutek, z wesołym wesele,

Z ubogim chleb powszedni, a z każdym chleb ducha,

A lud boży przykładnie ich nauki słucha,

Z ich serca jak ze źródła czerpiąc dobre wzory

Dostojnego ubóstwa i świętej pokory.

Grób po grobie pochłania czyjeś stare kości.

Zapadaj, dawny wieku, na łono przeszłości;

Ty zasię strojna w barwę różową, tęczową,

Młoda jutrznio postępu, świtaj nam nad głową!

A gdy już twoje słońce u południa stanie

I oświeci grobowej ciemności otchłanie,

Gdy promienni twem światłem zajrzym ku podziemi, —

Niechaj się nie zawstydzim przed ojcy naszemi.

Bo biada naszej głowie i twym blaskom biada,

Jeśli stanie przed nami postać prapradziada,

I głosem uroczystym zagrobowej mary

Rzecze: «Redde quod debes143, płaćcie dług wasz stary!...

Spuściliśmy prostacy naszą piękną stronę

Na wasze ręce silne, na głowy uczone, —

Od zgonu waszych przodków do dzisiejszej chwili,

Obliczcie, coście wzięli, coście przymnożyli.

Musi być w wasze czasy, które postęp budzi,

I więcej kwiatów w polu, i cnót w sercach ludzi;

Lubiliśmy procesa i pieniacze matnie,

U was pewnie zakwitło miłowanie bratnie;

Równych synów ludzkości odkupionych z krzyża

U was pycha herbowna pewnie nie poniża;

Porzuciliście puchar, co ku złemu kusi;

Z trzeźwych piersi modlitwa gorętszą być musi;

A jako Bóg nagradza cnotę zasłużoną,

Toć i wasze niebiosa błękitniejsze pono...».

Och! boleśno posłyszeć taki głos z mogiły:

Jeszcze nasze zasiewy kłosów nie puściły,

A choć zda się dokoła zielone przestworza,

Po trawce nie rozeznać kąkolu od zboża.

A pieśniarz, co gotuje piosenkę do żniwa,

Przebaczcie, że niepewnym tonem pobrząkiwa:

Bo nie zgadnie, do jakiej nastroić się nuty,

Czy tworzyć pieśń wesela, czy żalu wyrzuty.

7 maja 1855

Przypisy:

1. Auzońcy — mieszkańcy Auzonii, tj. Italii; Włosi. [przypis edytorski]

2. Helweci — Szwajcarzy; od nazwy staroż. plemienia celtyckiego, zamieszkującego obszary między Renem, Menem a Lasem Hercyńskim i migrującego począwszy od V w. p.n.e. na tereny dzisiejszej Szwajcarii; w latach 1798–1803 tam właśnie istniała Republika Helwecka. [przypis edytorski]

3. stawić — tu: przedstawiać. [przypis edytorski]

4. chłodnawe klima — dziś: chłodnawy klimat. [przypis edytorski]

5. doma — w domu. [przypis edytorski]

6. znachodzić — znajdować. [przypis edytorski]

7. pieśnię — dziś popr. forma B.lp: pieśń. [przypis edytorski]

8. krzyża nad brzegiem Prypeci lub Szczary (...) — po utonionym flisie towarzysze jego zwykli na brzegu rzeki stawiać krzyże; takich krzyżów wiele spotykamy nad brzegami naszych rzek śpiewnych. [przypis autorski]

9. pieśnia — dziś popr. forma M.lp: pieśń. [przypis edytorski]

10. gwoli (daw.) — dla, ze względu na. [przypis edytorski]

11. urodzony — daw. tyle co: szlachcic. [przypis edytorski]

12. upłyniony — tu: miniony. [przypis edytorski]

13. statysta — daw. polityk, biorący udział w sprawach państwowych; późn. człowiek niebiorący udziału w głównym nurcie wydarzeń. [przypis edytorski]

14. słowy — dziś popr. forma N.lm: słowami. [przypis edytorski]

15. doporać się — wywalczyć, wypracować z trudem; por. porać się. [przypis edytorski]

16. curtum visum (łac.) — w skrócie mówiąc, widziadło. [przypis edytorski]

17. sklep (daw.) — pomieszczenie murowane, sklepione; piwnica; tu: grobowiec. [przypis edytorski]

18. spasać — tu: zawłaszczać. [przypis edytorski]

19. przytomny (daw.) — obecny. [przypis edytorski]

20. kraśny (daw.) — kolorowy, barwny a. czerwony. [przypis edytorski]

21. rankor (daw.) — uraza, żal, zawziętość. [przypis edytorski]

22. Alwar a. alwar — podręcznik do nauki gramatyki łacińskiej (trzytomowe dzieło De institutio grammatica) z XVI w., używany w szkołach jezuickich; pot. nazwa utworzona została od nazwiska autora, portugalskiego jezuity Emmanuele Alvareza (1526–1586), rektora kolegium jezuickiego; gramatyka została wydana po raz pierwszy w Lizbonie w 1572, pierwszy przedruk polski pochodzi już z 1577 r., a do końca okresu Oświecenia miało miejsce blisko 70 wydań dzieła na terenach Rzeczpospolitej (w tym 15 w Wilnie); ostatnie wyd. pol. z 1840 r. [przypis edytorski]

23. definitor — doradca przełożonego zakonu (prowincjała) w kościele rzymskokatolickim, także: przełożony pomniejszego zakonu, podległego prowincjałowi; organizator procesu beatyfikacyjnego (tj. wyniesienia na ołtarze). [przypis edytorski]

24. półwłócz — pół włóki; włóka: daw. miara powierzchni gruntu, równa 30 morgom, czyli ok. 18 ha. [przypis edytorski]

25. brewiarz — skrócony zbiór modlitw używany przez księży rzymskokatolickich. [przypis edytorski]

26. chromiejący — kulawy. [przypis edytorski]

27. bawić z kim (daw.) — przebywać, spotykać się, spędzać razem czas. [przypis edytorski]

28. stawić — tu: przedstawić, ukazać. [przypis edytorski]

29. nakryślić — dziś: nakreślić. [przypis edytorski]

30. czeczotka a. czeczota — drewno brzozy a. topoli o splątanym układzie włókien, drewno kędzierzawe. [przypis edytorski]

31. Franciszek Ksawery (1506–1552) — właśc. Francisco de Jaso y Azpilicueta ur. w zamku Xavier w Królestwie Nawarry (dziś: Hiszpania); święty rzymskokatolicki (wspominany 3 grudnia); jeden z ojców założycieli zakonu jezuitów, misjonarz m.in. w Indiach, Japonii i Chinach, osobiście ochrzcił tysiące ludzi, żył według przykładnie surowej reguły, całkowicie oddany dziełu krzewienia wiary. [przypis edytorski]

32. kralka (daw.) — królowa w kartach. [przypis edytorski]

33. braciaśmy — skrócone: bracia jesteśmy. [przypis edytorski]

34. chłopyśmy — skrócone: chłopy jesteśmy. [przypis edytorski]

35. Titire! tu patule — początek Bukolik, czyli sielanek Wergiliusza (pierwszy wers Eklogi I, Melibeus zwraca się do Tityrusa zaczynając rozmowę). [przypis edytorski]

36. szuchaleja — duża łódź rzeczna (rodzaj batu), mogąca pomieścić kilkanaście osób; charakterystyczna dla okolic Pińska i rzek Polesia. [przypis edytorski]

37. czub — włosy na górze głowy; czupryna. [przypis edytorski]

38. Te Deum laudamus (łac.) — Ciebie, Boga wychwalamy; łacińska pieśń kościelna. [przypis edytorski]

39. na barkiśmy wzięli — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: wzięliśmy na barki. [przypis edytorski]

40. przedsię (daw.) — przecież, jednak. [przypis edytorski]

41. salwować (z łac., daw.) — ratować. [przypis edytorski]

42. nahaj — bicz. [przypis edytorski]

43. zżymać się — gniewać się, złościć się. [przypis edytorski]

44. obadwaj — dziś: obydwaj. [przypis edytorski]

45. swar a. swary — kłótnia. [przypis edytorski]

46. adwersarz — przeciwnik w sporze. [przypis edytorski]

47. snadź — widocznie, prawdopodobnie. [przypis edytorski]

48. concedo (łac.) — ustępuję; zgadzam się; przyznaję słuszność. [przypis edytorski]

49. paternam (...) potestatem (łac.) — władzę ojcowską. [przypis edytorski]

50. Linej — Linneusz, Carl von Linné (1707–1778) szw. przyrodnik, profesor Uniwersytetu w Uppsali, twórca systemu klasyfikacji organizmów żywych, zastosowanego w jego dziełach opisujących system natury oraz gatunki (gł. roślin): Systema Naturae (1735–1770), Genera Plantarum (1737) i Species Plantarum (1753). [przypis edytorski]

51. k’czemu (daw.) — do czego. [przypis edytorski]

52. sierzp — dziś popr.: sierp. [przypis edytorski]

53. szyje — dziś popr. forma D.lp: szyi. [przypis edytorski]

54. chyży — szybki, prędki. [przypis edytorski]

55. wczas (daw.) — odpoczynek. [przypis edytorski]

56. chłopcy — dziś popr. forma N.lm: chłopcami. [przypis edytorski]

57. pusto — tu: niefrasobliwie; por. pustota: beztroska, wesołość. [przypis edytorski]

58. rośny — zwilżony rosą. [przypis edytorski]

59. suknie — tu ogólnie: ubrania. [przypis edytorski]

60. olszniak — olszynowy lasek; zagajnik olch. [przypis edytorski]

61. skazka — opowieść (szczególnie przekazywana ustnie). [przypis edytorski]

62. sieść (daw.) — siąść. [przypis edytorski]

63. tręzla — uzda. [przypis edytorski]

64. zborzysko (daw.) — zbiorowość a. zebranie. [przypis edytorski]

65. stalny — dziś: stalowy. [przypis edytorski]

66. przeznać (daw.) — rozeznać się, poznać dogłębnie. [przypis edytorski]

67. służyć — tu: pomagać. [przypis edytorski]

68. Ksiądz Łacina, ksiądz Francuz, ksiądz Fizyk — tak w dawnych szkołach zakonnych uczniowie nazywali profesorów języka łacińskiego, francuskiego, fizyki itp. [przypis autorski]

69. terra (łac.) — ziemia. [przypis edytorski]

70. amo (łac.) — kocham. [przypis edytorski]

71. bene puer! bene (łac.) — dobrze, chłopcze, dobrze. [przypis edytorski]

72. Nomen, pronomen, verbum, et caetera — Imię, zaimek, słowo [nomen tu: rzeczownik, verbum tu: czasownik; red. WL] i tam dalej. [przypis autorski]

73. potnie — dziś popr.: potnieje; pokrywa się potem. [przypis edytorski]

74. przylgło — dziś popr.: przylgnęło. [przypis edytorski]

75. wiara w najwyższej opiece — dziś z B.: wiara w najwyższą opiekę. [przypis edytorski]

76. Russa — spolszczone nazwisko J. J. Rousseau. [przypis edytorski]

77. Heliogabal — pochodzący z Syrii młodziutki cesarz rzymski, słynął z wystawnych uczt i wyrafinowanego gustu. [przypis edytorski]

78. quondam (łac.) — niegdyś. [przypis edytorski]

79. venator — łowczy, myśliwy. [przypis autorski]

80. wstrzęsa — dziś: wstrząsa. [przypis edytorski]

81. prawić — mówić, opowiadać. [przypis edytorski]

82. w toku — tu: podczas tokowania, tj. godów ptasich. [przypis edytorski]

83. igrzysko — tu: zabawa. [przypis edytorski]

84. płomie a. płomię — dziś. r.m.: płomień. [przypis edytorski]

85. rozhowor — rozmowa. [przypis edytorski]

86. kołycha — dziś popr. forma: kołysze. [przypis edytorski]

87. bladnie — dziś: blednie. [przypis edytorski]

88. snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

89. tyczyna — tyczka. [przypis edytorski]

90. pjany (daw.) — dziś: pijany. [przypis edytorski]

91. szyje (daw.) — dziś popr. forma D.lp: szyi. [przypis edytorski]

92. uciekę — dziś popr.: ucieknę. [przypis edytorski]

93. szeleszcze — dziś: szeleści. [przypis edytorski]

94. pluchoce — dziś: pluszcze. [przypis edytorski]

95. snadź (daw.) — widocznie; widać. [przypis edytorski]

96. stalny — stalowy. [przypis edytorski]

97. Redde quod debes (łac.) — Oddaj, co wynieneś. [przypis autorski]

98. baczyć — uważać, zwracać uwagę; tu: zauważać, widzieć. [przypis edytorski]

99. zbledniał — dziś popr.: zbladł. [przypis edytorski]

100. niespory — nieprędki, powolny. [przypis edytorski]

101. snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

Idź do strony:

Darmowe książki «Urodzony Jan Dęboróg - Władysław Syrokomla (internetowa biblioteka darmowa .TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz