Stare wrota - Władysław Syrokomla (access biblioteka TXT) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Stare wrota to utwór Władysława Syrokomli z 1856 roku. Jego akcja rozgrywa się na początku XVI wieku.

W Polsce panuje Zygmunt III Waza, a jego nadwornym kaznodzieją jest Piotr Skarga, jezuita. Woźnicą kapłana jest Litwin, Szeliga, bardzo ubogi, ale dobry człowiek. Wreszcie Litwin wraca w swoje rodzinne strony, kształci syna w jezuickich szkołach, dobrze mu się wiedzie, ale brakuje mu księdza Skargi. Po latach kaznodzieja odnajduje swojego dawnego woźnicę i pomaga mu, zwłaszcza w decyzjach dotyczących dalszych losów syna.

Władysław Syrokomla to pisarz i tłumacz żyjący i tworzący w XIX wieku, związany z ówczesną Litwą. Znany przede wszystkim jako autor gawęd chłopskich, szlacheckich, historycznych. Syrokomla pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej i często w swoich utworach ukazywał ten stan, nie szczędząc irocznicznych komentarzy na temat bliskiej mu rzeczywistości.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Władysław Syrokomla
Epoka: Romantyzm
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Stare wrota - Władysław Syrokomla (access biblioteka TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Władysław Syrokomla

Idź do strony:

jego skryta

Mało się troszczy tém piętnem sromoty114.

A hetman nieco łagodząc mu winę,

Nim się dopełni wygnanie złowieszcze,

Kilka dni czasu zostawił mu jeszcze,

Aby mógł przedać ojcowską wioszczynę.

Szczupłyć to dworek — mało go obchodzi;

Jednak Szeliga skorzystał z pozoru,

Aby na Litwie, wśród tamecznéj młodzi

Jednać stronniki dla szwedzkiego dworu.

Pojechał tedy w rodowitą stronę,

Gdzie od młodości nie postał i nogą,

Cztery rumaki w karocę wprzężone

Pędzą ku Litwie pośpiesznie jak mogą.

I któż by poznał po tak długim czasie

Syna woźnicy w téj pańskiéj kolasie?

Na pacholęciu przed dawnemi laty,

Gdy wyjeżdżało z ojcowskiego domu,

Nie świecił w oczy strój taki bogaty,

Twarz była młoda, a czoło bez sromu.

Za niém leciały — jako towarzysze,

Błogosławieństwa ojca i kapłana;

Dziś jego głowa z kraju wywołana115,

Przeklęstwo ziomków nad nią się kołysze.

I kraj się zmienił, że poznać nie można:

Tak było pięknie, tak było zielono,

A teraz dymem wsi i miasta płoną;

Świątynie ręka odarła bezbożna;

Nie słychać w polu śpiewania żniwiarzy;

Kryje się w lasach trwożliwie drużyna;

A gdy człowieka napotkać się zdarzy,

Ten gorzko płacze i Szweda przeklina;

Zboża spalone, nagie świątyń mury,

Wszędy zniszczenie, gdzie oko dościga...

I gorzko, gorzko zaśmiał się Szeliga,

Dworek swych ojców gdy zobaczył z góry.

Runęły spichrze, gołębnik, stodoła,

Dom pochylony do upadku gotów,

Klonów i gruszy nie było już zgoła,

Rosły badyle w ogródku bez płotów.

Znaczno, że wszędy przeszedł czas pożerczy,

Wszystko boleśne przypomnienia budzi;

Tylko przed wjazdem stara brama sterczy,

Zaklęciem Skargi pamiętna u ludzi.

Westchnął Szeliga — a z dumnego oka

Trysnęła łezka, gość niespodziewany;

Lecz się opomniał116 i spojrzał z wysoka

I począł nowe osnowywać117 plany:

XVIII

«Ten, kto ma złoto, ma wszystko na świecie.

Co mi tam szkodzi wygnańca nazwisko?

Banita polski — niezginiony przecie:

Na ziemi szwedzkiéj znajdę przytulisko.

Tam kupię dobra — grosz popłaca wszędzie;

Ale nie żegnam mej rodzinnej włości:

Gdy się król szwedzki na siłę zdobędzie,

Gdy znowu tutaj zawitamy w gości.

Odbiorę własność może w rok najdaléj

I wygnam z kraju tych, co mnie wygnali.

Tu będzie pałac, na nim herb kamienny;

Gniazdo Szeligów odnowić potrzeba.

Stary mój ojciec, królewski stajenny,

Aż się uśmiechnie z wysokiego nieba.

Bo cóż za złoto okupić się nie da?

I cześć powróci, którą wyrok plami,

Bylebym tylko między Litwinami

Zjednał co więcéj stronników dla Szweda...»

XIX

Kiedy tak dumał, rumaki jak z procy

Leciały pędem na dworku zwaliska.

Oś czterokonnéj wspaniałej karocy

Pod Stare Wrota z mozołem się wciska.

(A wrota wąskie: bo tędy od wieka

Szedł prosty wózek lub wjeżdżał gość konny,

Bo wiedział starzec, że się nie doczeka,

Iż go odwiedzi urzędnik koronny,

I nie dla karet szerokiej postaci

Budował wrota — lecz dla szlachty braci).

Za ciasno było synowskiéj kolebce,

Uwięzły konie, woźnica je plaży.

Szeliga zadrżał — pobledniał na twarzy,

Coś niedobrego przeczucie mu szepce.

Konie zarwały, oś o słupy grzmoce,

Spróchniałe słupy pękły od zamachu —

I cały ciężar dębowego dachu

Z głuchym łoskotem pada na karocę.

Przegniła słoma i krokwi gromada

Całkiem przykryły woźnicę i pana, —

Trzaska się w szczęty karoca złamana,

I cug rumaków na kolana pada;

Na koniec targnął i odrzucił w stronę

Dwa trupy ludzkie na miazgę stłuczone...

Więc Stare Wrota nad zdradziecką głową

Już dopełniły swojéj powinności!

Tak sobie ludzie powiadali prości

Przypominając księdza Skargi słowa:

«Kto tędy przejdzie z jaką myślą zdradną,

Niechaj te wrota na niego upadną!»

Czy prawdę mówią? niepodobna dociec:

Czy mało baśni nagada prostota?

Tutaj, jak zwykle, winien stary ociec,

Że nazbyt wąskie wybudował wrota;

Winien woźnica, że źle konie lecą,

Że zakierował i rady im nie da;

A może zresztą i syn winien nieco,

Że rzucił króla, a przeszedł do Szweda.

1856

Borejkowszczyzna.

Przypisy:

1. wakancja — zwolnienie miejsca, otworzenie się urzędu; tu: nadawanego przez króla przywileju czerpania zysku z żup solnych. [przypis edytorski]

2. najniespodziewańszy — dziś popr.: najbardziej niespodziewany. [przypis edytorski]

3. wysnowywa — dziś: wysnuwa. [przypis edytorski]

4. pono (daw.) — podobno. [przypis edytorski]

5. narzec — nazwać. [przypis edytorski]

6. zżymać się — złościć się, gniewać się, niecierpliwić się. [przypis edytorski]

7. pacta conventa (łac.: przyjęte postanowienia) — zbiór zobowiązań polskich królów elekcyjnych względem szlachty; jedno z nich dotyczyło tolerancji religijnej i szanowania praw innowierców. [przypis edytorski]

8. Piotr Skarga (1536–1612) — jezuita, stał na czele pol. kontrreformacji, uzdolniony literacko krasomówca, kaznodzieja nadworny Zygmunta III Wazy, rektor kolegium jezuickiego w Wilnie i pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego; autor Kazań sejmowych, najprawdopodobniej nigdy niewygłoszonych publicznie na sejmie; pochodził ze szlachty zagrodowej a. zamożnego chłopstwa z wsi Powązki pod Mszczonowem, został przez króla, swego protektora, obdarzony herbem Pawęża. [przypis edytorski]

9. synowie Lojoli — jezuici; św. Ignacy Loyola (1491–1556) był założycielem zakonu. [przypis edytorski]

10. gwoli (daw.) — (z C.) dla, na rzecz. [przypis edytorski]

11. źrzenica (daw.) — dziś: źrenica. [przypis edytorski]

12. veto (łac.) — nie zgadzam się. [przypis edytorski]

13. wstydzić — tu: zawstydzać. [przypis edytorski]

14. arianie — odłam chrześcijaństwa kierujący się nauką Ariusza, prezbitera Kościoła w Aleksandrii w IV w., który dowodził, że dogmat o Trójcy Świętej jest sprzeczny z Biblią, uznawał Jezusa Chrystusa za nierównorzędnego Bogu Ojcu i nieposiadającego cechy wieczności (jako Syn Boga został stworzony i przed tym aktem nie istniał), a więc boskości; tu: chodzi o braci polskich, przez swych przeciwników zwanych arianami lub socynianami (od nazwiska Fausta Socyna); występowali oni m.in. przeciw czczemu rytualizmowi, fałszowi i pogaństwu praktyk religijnych katolicyzmu, prezentowali racjonalne podejście do wiary i niezwykłą surowość obyczajów; uznawali Jezusa za człowieka i jedynego syna Boga jednocześnie; w 1658 r. zostali na sejmie oskarżeni o popieranie Szwedów podczas wojny ze Szwecją (tzw. potopu szwedzkiego), a następnie wygnani z kraju lub zmuszeni do przejścia na katolicyzm. [przypis edytorski]

15. uczony Helweta — prawdopodobnie chodzi o Jana Kalwina (1509–1564), jednego z głównych działaczy reformacji w Szwajcarii (z pochodzenia nie był on jednak „Helwetą”, czyli Szwajcarem, ale Francuzem z Pikardii), twórcy doktryny przyjętej przez kościoły ewangelicko-reformowane i prezbiteriańskie, mówiącej m.in. o symbolicznej (nie realnej, jak w katolicyzmie) obecności Jezusa Chrystusa w sakramencie podczas mszy św.; swoje gł. dzieło Institutio religionis christianae wydał w Bazylei, zmarł w Genewie. [przypis edytorski]

16. biegą (daw.) — dziś: biegną; płyną. [przypis edytorski]

17. prze (daw.) — za; tu: w intencji. [przypis edytorski]

18. odzowie — dziś: odezwie. [przypis edytorski]

19. królestwo ichmość — ich królewskie moście; król i królowa. [przypis edytorski]

20. gołąb’ — daw. apostrofem na końcu wyrazu oznaczano miękkie b (co ujawnia się w odmianie: gołębia itd.), a zarazem miejsce po zaniku prasłowiańskiej półsamogłoski, jeru miękkiego. [przypis edytorski]

21. za południe — do popołudnia. [przypis edytorski]

22. pozową — dziś forma 3.os.lm: pozwą, przyzwą. [przypis edytorski]

23. kolebka — tu: powóz. [przypis edytorski]

24. leciech (daw.) — dziś forma Msc.lm: latach; w trzydziestu leciech: mając trzydzieści lat. [przypis edytorski]

25. stajnie (daw.) — dziś forma Msc.lp: stajni. [przypis edytorski]

26. niepocześny a. niepoczesny — nieokazały. [przypis edytorski]

27. koły (daw.) — dziś forma N.lm: kołami. [przypis edytorski]

28. stajnie (daw.) — dziś forma N.lp: stajni. [przypis edytorski]

29. chlubny — dumny. [przypis edytorski]

30. krew’ — daw. apostrofem na końcu wyrazu oznaczano miękkie w (co ujawnia się w odmianie: krwią itd.), a zarazem miejsce po zaniku prasłowiańskiej półsamogłoski, jeru miękkiego. [przypis edytorski]

31. okny (daw.) — dziś forma N.lm: oknami. [przypis edytorski]

32. uważać — tu: widzieć, zauważać. [przypis edytorski]

33. kurzyć się — dymić się. [przypis edytorski]

34. ninie (daw.) — teraz. [przypis edytorski]

35. nalazą — dziś popr. forma 3.os.lm: nalezą. [przypis edytorski]

36. kaznodzieje — dziś forma D.lp: kaznodziei. [przypis edytorski]

37. księdzowski — dziś: księżowski. [przypis edytorski]

38. po pjanu (daw.) — po pijanemu. [przypis edytorski]

39. ziemię trzymać za kontraktem — dzierżawić ziemię. [przypis edytorski]

40. jeno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]

41. na święty Marcin — 11 listopada; na ziemiach ruskich: 25 października. [przypis edytorski]

42. na święty Jerzy — 23 kwietnia. [przypis edytorski]

43. doma (daw.) — w domu. [przypis edytorski]

44. stągiew — naczynie na płyny; także miara objętości równa ok. 200 litrom. [przypis edytorski]

45. credo (łac.) — wierzę; tu: modlitwa stanowiąca wyznanie kanonu wiary rzymskokatolickiej, zaczynająca się od słów „Wierzę w Boga, Ojca wszechmogącego, Stworzyciela nieba i ziemi, i w Jezusa Chrystusa, Syna Jego jedynego (...)”. [przypis edytorski]

46. przypadać — tu: pasować. [przypis edytorski]

47. pono (daw.) — podobno, prawdopodobnie. [przypis edytorski]

48. popsować (daw.) — popsuć. [przypis edytorski]

49. doma (daw.) — w domu. [przypis edytorski]

50. sromać się (daw.) — wstydzić się. [przypis edytorski]

51. stajnie (daw.) — dziś forma Msc.lp: stajni. [przypis edytorski]

52. sromota (daw.) — wstyd, hańba. [przypis edytorski]

53. wota — dary (często cenne wyroby złotnicze) ofiarowywane w kościele w jakiejś intencji a. jako dziękczynienie. [przypis edytorski]

54. kędy (daw.) — gdzie. [przypis edytorski]

55. skory — tu: szybki. [przypis edytorski]

56. biegą (daw.) — dziś: biegną; lecą, płyną. [przypis edytorski]

57. szkrupuł właśc. skrupuł — wątpliwość natury moralnej. [przypis edytorski]

58. pochop — zapęd, żarliwa chęć. [przypis edytorski]

59. łamane szczyty — tu: spadziste dachy. [przypis edytorski]

60. lamus — daw. biblioteka; składzik. [przypis edytorski]

61. przyźba właśc. przyzba — podmurówka wokół domu; wał ziemny, często obłożony kamieniami itp. [przypis edytorski]

62. prawy — tu: prawdziwy. [przypis edytorski]

63. sklep (daw.) — sklepione pomieszczenie; piwnica. [przypis edytorski]

64. sodalis — członek sodalicji (z łac. sodalicium: bractwo, towarzystwo, tajny związek), związku religijnego w kościele rzymskokatolickim, do którego przynależność wiązała się z pewnymi kosztami (rzadko więc przynależeli do niego chłopi) oraz pewnymi przywilejami (np. odpustami) i wysoką pozycją społeczną, szczególnie na wsi; pierwsza sodalicja mariańska (tj. poświęcona Marii Pannie) postała w Rzymie w 1563 r. [przypis edytorski]

65. asperges (z łac. aspergere: skropić) — aspersja; akt pokuty polegający na pokropieniu przez odprawiającego mszę księdza (celebransa) zgromadzonych ludzi wodą święconą. [przypis edytorski]

66. ora pro nobis (łac.) — módl się za nami. [przypis edytorski]

67. ten samy (daw.) — dziś: ten sam. [przypis edytorski]

68. barwa — tu: liberia. [przypis edytorski]

69. doma (daw.) — w domu. [przypis edytorski]

70. płużyć (daw.) — służyć. [przypis edytorski]

71. snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

72. najmiękciéj — dziś: najbardziej miękko. [przypis edytorski]

73. baczyć — widzieć. [przypis edytorski]

74. snadź (daw.) — widocznie, prawdopodobnie. [przypis edytorski]

75. stajeńki — dziś popr.: stajenki. [przypis edytorski]

76. Agnus Dei (łac.) — Baranku Boży. [przypis edytorski]

77. Synu! w żołnierstwie najpierwsza otucha (...) — Myśli i wyrażenia wyjęte ze Skargi: Nauki żołnierskie. [przypis autorski]

78. pono (daw.) — podobno, prawdopodobnie. [przypis edytorski]

79. plenny (daw.) — owocny. [przypis edytorski]

80. snadniéj (daw.) — łatwiej. [przypis edytorski]

81. zdawa (daw.) — dziś popr. forma: zdaje. [przypis edytorski]

82. płużyć (daw.) — służyć, sprzyjać. [przypis edytorski]

83. baczyć — widzieć, dostrzegać. [przypis edytorski]

84. stawa (daw.) — dziś popr. forma: staje. [przypis edytorski]

85. półwłocze — pół

Idź do strony:

Darmowe książki «Stare wrota - Władysław Syrokomla (access biblioteka TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz