Pamiętniki włościanina - Jan Słomka (bibliotek cyfrowa TXT) 📖
Krótki opis książki:
Pamiętniki galicyjskiego chłopa, wieloletniego wójta wsi Dzików, obejmujące okres „od pańszczyzny do dni dzisiejszych”.
Pierwsze wydanie Pamiętników włościanina, opublikowane w roku 1912, prócz wspomnień osobistych oraz wątków historyczno-politycznych zawierało przede wszystkim uporządkowany, szczegółowy opis życia nadwiślańskiej wsi. Domy mieszkalne, ich wyposażenie, chłopskie ubrania, fryzury, codzienne zajęcia domowe, narzędzia rolnicze, uprawa roli i hodowla zwierząt, różne rodzaje rzemiosł i handlu, relacje chłopsko-żydowskie, zabawy, wesela, święta, wychowywanie dzieci, choroby, zabobony, praktyki religijne, ceny ziemi, towarów i usług — słowem, kopalnia wiedzy o wsi polskiej w zachodniej Galicji w drugiej połowie XIX wieku.
W roku 1929 Jan Słomka opublikował drugie wydanie książki, poszerzone o trzy rozdziały opowiadające o latach pierwszej wojny światowej, upadku rządów austriackich, tworzeniu polskiej władzy i pierwszym dziesięcioleciu niepodległej Polski. Swoje życie, życie swojej wsi oraz zmiany, jakie dokonały się w ciągu prawie 70 lat, przedstawia nam autor, który chodził do szkoły „wszystkiego dwie zimy”, ale radził sobie na swoje potrzeby wystarczająco. „Umiem czytać, pisać i porachować, jak mam co”.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Jan Słomka
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Pamiętniki włościanina - Jan Słomka (bibliotek cyfrowa TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Jan Słomka
egzekwowania pozostawiono właścicielom, co dawało im możliwość wywierania nacisku na wieś. W tej sytuacji szlachta dążyła do układu z wsią w sprawie serwitutów: za uzyskanie zgody chłopów na zniesienie obciążenia serwitutami jakiegoś terenu, wynagradzała ich innymi gruntami. [przypis edytorski]
42. krzesiwo i hubka — zanim zapałki stały się powszechnie stosowane, do rozniecania ognia używane było krzesiwo (kawałek żelaza wygięty w formę łuku), krzemień (skałka), o którą uderzano krzesiwem, tak by powstały iskry, i hubka (sproszkowany i wysuszony miąższ huby, drzewnego grzyba). By wzniecić ogień należało tak trzeć krzesiwo o krzemień, by iskry spadały na hubkę, która jest łatwopalnym proszkiem, a gdy ta zaczęła się tlić, dodawać inne łatwopalne materiały. [przypis edytorski]
43. ochtuska (reg.), łoktusa (daw.) — duża kwadratowa chusta składana w trójkąt i zarzucana na ramiona lub na głowę i ramiona. [przypis edytorski]
44. magierka — wysoka czapka chłopska z płaskim denkiem, pochodzenia węgierskiego; najczęściej wykonana z grubego sukna i obszyta tzw. „barankiem” (paskiem futerka). [przypis edytorski]
45. cal — dawna miara długości, równa ok. 2,5 cm. [przypis edytorski]
46. Lasowiacy — grupa etnograficzna zamieszkująca tereny południowo-wschodniej Polski, na południe od Sandomierza, między Wisłą a Sanem, obszar dawnej Puszczy Sandomierskiej. [przypis edytorski]
47. zresztą (daw.) — co do reszty, poza tym. [przypis edytorski]
48. Kokoszczyna z Sielca — Maria Kokoszczyna umarła w r. 1915, przeżywszy około 100 lat. Do końca życia cieszyła się dobrym zdrowiem i wykonywała wszystkie roboty w domu i w polu. [przypis autorski]
49. infuła — wysokie, ceremonialne nakrycie głowy biskupa. [przypis edytorski]
50. oryl — flisak, człowiek zajmujący się spławianiem rzeką drewna, zboża i innych towarów. [przypis edytorski]
51. święta godne a. Gody (daw., gw.) — święta Bożego Narodzenia albo okres od Bożego Narodzenia (25 grudnia) do Trzech Króli (6 stycznia). [przypis edytorski]
52. grajcar a. krajcar — obiegowa moneta austriacka; gulden, czyli złoty reński, od 1857 dzielił się na 100 nowych krajcarów, oficjalnie zwanych centami, wcześniej na 60 krajcarów. [przypis edytorski]
53. cent — tu: nowy krajcar, pieniądz o wartości 1/100 złotego reńskiego (guldena austriackiego). [przypis edytorski]
54. maścić (gw.) — dodawać do potrawy coś tłustego (omastę); niekiedy w szerszym znaczeniu: dodawać coś do prostej potrawy w celu jej ulepszenia. [przypis edytorski]
55. omasta — tłuszcz dodawany do potraw. [przypis edytorski]
56. karmik — wieprz tuczony na ubój. [przypis edytorski]
57. gomółka — bryła sera uformowana w owalny kształt. [przypis edytorski]
58. makuch, częściej w lm: makuchy — wytłoki z nasion roślin oleistych, pozostałe po wyciśnięciu tłuszczu, wykorzystywane jako wartościowa pasza dla zwierząt. [przypis edytorski]
59. od św. Jana do św. Michała — określenia czasu bazujące na ważnych świętach kościelnych: dzień św. Jana przypada w Kościele katolickim 24 czerwca, zaś św. Michała przypada 29 września. [przypis edytorski]
60. pół litry — dziś popr.: pół litra. [przypis edytorski]
61. niwa — pole, ziemia uprawna. [przypis edytorski]
62. szarwark — przymusowe świadczenia w robociźnie wykonywane przez ludność wiejską dla publicznego pożytku, najczęściej przy budowie i naprawie dróg, mostów i wałów przeciwpowodziowych. [przypis edytorski]
63. osęk — drąg zakończony stalowym hakiem. [przypis edytorski]
64. Grunta piątej klasy... — przy klasowaniu gruntu brana jest pod ocenę jakość gleby wierzchniej i warstw podwierzchnich, i stosownie do tego grunt orny dzieli się na 6 klas, łąki na 8, ogrody na 4, pastwiska na 3 klasy. W Dzikowie są grunta, łąki, ogrody i pastwiska wszystkich klas. Nazwy pól są tu następujące: Ogniska, Podgórze, Zagródki, Zastawie, Wągrody, Jaksiny, Łańszcz, Nawozy. [przypis autorski]
65. złr — reński austriacki (złr) = 100 centów (grajcarów). W roku 1893 wprowadzono w państwie austriackim korony, których szło dwie na reńskiego. Korona równa się 100 halerzom i mniej więcej 2 złp. [przypis autorski]
66. forsa (daw., z łac.) — siła, moc. [przypis edytorski]
67. socha — dawne drewniane narzędzie rolnicze do orki: rodzaj rozdwojonego rylca. [przypis edytorski]
68. cep — narzędzie do ręcznego młócenia zboża w celu wyłuskania ziaren z kłosów, zbudowane z dwóch pałek połączonych rzemieniem lub łańcuchem. [przypis edytorski]
69. maźnica — naczynie do przechowywania smaru, smoły a. dziegciu. [przypis edytorski]
70. winduga — miejsce składowania drzewa spławnego. [przypis edytorski]
71. tatarka (reg.) — gryka. [przypis edytorski]
72. motylica wątrobowa — rodzaj przywry, pasożyt wewnętrzny żyjący w przewodach żółciowych wątroby roślinożerców, czasem także człowieka. [przypis edytorski]
73. chybić — tu: uchybić, zawieść. [przypis edytorski]
74. narączko (gw.) — naręcze, ilość czegoś, którą da się unieść na ręku. [przypis edytorski]
75. rędzinny — przym. od rędzina: gleba powstała na skałach wapiennych, dość dobra, jednak często stosunkowo trudna w uprawie ze względu na skaliste podłoże. [przypis edytorski]
76. girania — dziś: geranium, pelargonia pachnąca. [przypis edytorski]
77. krezentyna (reg.) — chryzantema. [przypis edytorski]
78. boże drzewko, łac. Artemisia abrotanum — półkrzew z rodziny astrowatych, wykorzystywany w medycynie ludowej. [przypis edytorski]
79. Matka Boska Zielna — obchodzone 15 sierpnia święto maryjne patronki płodności ziemi, podczas którego święci się w kościołach wiązanki żniwne, splecione ze zbóż, polnych kwiatów i ziół, przybrane kolorowymi wstążkami. [przypis edytorski]
80. kwarta — dawna miara objętości, ok. 1 litra. [przypis edytorski]
81. ciarachy, plewy — ciarachy są to grubsze odpadki, wygrabywane przy młóceniu zboża, więc kłoski, obtrącone cepami, rozmaite ziela i chwasty; plewy zaś to odpadki drobniejsze, otrzymane przy wianiu lub młynkowaniu zboża. Tak ciarachy, jak plewy, stanowią lepszą i pożywniejszą paszę niż czysta słoma, zwana karmą. [przypis autorski]
82. prośnianka (daw.) — słoma z prosa. [przypis edytorski]
83. obora — obora, zwana także obejściem, znaczy tyle, co podwórze gospodarskie, czyli dziedziniec gospodarski. [przypis autorski]
84. ospa (reg.) — karma z otrębów zbożowych. [przypis edytorski]
85. samora (reg.) a. samura — samica świni domowej, maciora. [przypis edytorski]
86. przednówek — czas głodu na przedwiośniu i wiosną, kiedy kończą się zapasy jedzenia dla ludzi i paszy dla bydła. [przypis edytorski]
87. chudobny (daw., gw.) — ubogi, biedny. [przypis edytorski]
88. Do Tarnobrzega wybudowano kolej z Dębicy dopiero w 1887 roku — pierwsza lokomotywa stanęła na dworcu kolejowym w Tarnobrzegu dnia 6 czerwca 1887 r. o godz. 11 przed południem. (Kronika parafialna w Miechocinie). [przypis autorski]
89. premia (daw.) — opłata ubezpieczeniowa, pobierana przez instytucję ubezpieczeniową od ubezpieczającego się. [przypis edytorski]
90. przycieś — w budownictwie drewnianym: podstawa z odpowiednio spojonych belek, na której opiera się ściana domu. [przypis edytorski]
91. Jachowicz, Stanisław (1796–1857) — bajkopisarz, poeta i pedagog, autor moralizatorskich wierszyków, takich jak Chory kotek („Pan kotek był chory”). [przypis edytorski]
92. Po pożarze tym opowiadano (...) że był on karą bożą za bluźnierstwo, jakiego się mieli Żydzi dopuścić... — w nekrologu ks. Hędrzaka, pomieszczonym w piśmie ludowym „Chata”, wypadek ten tak opisany:
„Było wesele u rabina — otóż, aby to wesele odznaczyć i więcej uświetnić, a naszej religii wyrządzić obelgę, obrali jednego Żydka i tego postanowili męczyć i po sądach włóczyć, jak to ongi naprawdę Żydzi zrobili z Jezusem Chrystusem, prawdziwym Synem Bożym. Więc obrali sobie jednego bogatego Żyda dzikowskiego na jednym końcu miasta Annaszem, drugiego znów Żyda na drugim końcu miasta Kajfaszem, znów innego Herodem, a w samym rynku Piłata. Zbiegła się tedy owych Żydków zgraja i owego obranego niby Jezusa wozili w małym wózku po mieście od jednego starszego do drugiego, gdzie go ci sądzili — żydostwo zaś, niby wojsko, zawiązywało oczy, pluło nań, biło i różne herezje wyprawiało. I stało się, że tej samej nocy u jednego z tych Żydów wybuchł ogień, który całe miasto obrócił w perzynę. Zauważono zaś, że ogień przerzucał się z domu jednego starszego na drugą stronę, na dom drugiego starszego — to jest, od domu, w którym mieszkał Annasz, przerzucało ogień na dom Kajfasza! Sam o tym od Żydów słyszałem (opowiada autor tego opisu), będąc w Dzikowie u nieboszczyka księdza Hędrzaka na wakacjach, i Żyd tamtejszy Januta, który był krawcem, jako też i inni Żydzi, którzy się w tę swawolę nie wdawali, mówili mi, że Pan Bóg za tę niegodziwą zabawkę w Jezusa całe miasto ogniem strasznym ukarał! To jest prawdą, a którą jak wiele innych zatajono”. — „Chata” z dnia 10 listopada 1872, nr 13, tom VI, Lwów.
[przypis autorski]93. przędziwo — surowiec, z którego wytwarza się przędzę; daw. także: przędzenie. [przypis edytorski]
94. jagły — obłuszczone ziarna prosa; kasza jaglana. [przypis edytorski]
95. dzień św. Szczepana — święto katolickie obchodzone 26 grudnia. [przypis edytorski]
96. ordynaria — produkty rolne, otrzymywane przez robotników rolnych od właściciela folwarku jako część wypłaty. [przypis edytorski]
97. galar — płaskodenny, bezpokładowy statek wiosłowy do przewożenia towarów. [przypis edytorski]
98. berlinka — niewielka, kryta barka rzeczna. [przypis edytorski]
99. faktor (daw.) — pośrednik w załatwianiu różnych interesów. [przypis edytorski]
100. ryza (gw.) — por. dzisiejsze: rejs, niem. Reise. [przypis edytorski]
101. sąg — jednostka miary objętości drewna, stos drewna o objętości ok. 4 m³. [przypis edytorski]
102. zajdy (reg.) — pakunek zawinięty w coś i związany, tobół. [przypis edytorski]
103. cyganek — składany nożyk z drewnianym trzonkiem; kozik. [przypis edytorski]
104. objeżdżczyk (z ros.) — żołnierz z konnego patrolu. [przypis edytorski]
105. okowita (daw., z łac. aqua vitae: woda życia) — wódka, mocny alkohol. [przypis edytorski]
106. propinator — dzierżawca propinacji, prawa wyłączności na sprzedaż alkoholu na danym terenie. [przypis edytorski]
107. jabrzędź (reg.) — topola czarna (topola nadwiślańska). [przypis edytorski]
108. cetnar — dawna jednostka wagi równa ok. 50 kg lub 100 kg (cetnar metryczny). [przypis edytorski]
109. wcześnie (daw.) — na czas, terminowo. [przypis edytorski]
110. łokieć — dawna jednostka miary, równa ok. 60 cm. [przypis edytorski]
111. folowanie — zagęszczanie włókien sukna przez zgniatanie wilgotnej tkaniny. [przypis edytorski]
112. pokup — popyt, zapotrzebowanie na rynku na jakiś towar. [przypis edytorski]
113. chomąto — część uprzęży konia pociągowego, rodzaj wyściełanej drewnianej ramy zakładanej na szyję zwierzęcia. [przypis edytorski]
114. śla (gw.), szla a. szleja — prosta uprząż z rzemiennych lub parcianych pasów. [przypis edytorski]
115. cwancygier (niem. Zwanziger: dwudziestak) — dawna srebrna moneta austriacka o wartości 20 grajcarów; cwancygiera, czyli 33 grajcary: przed reformą walutową z roku 1857 gulden dzielił się na 60 grajcarów, więc cwancygier był wart 1/3 guldena; nowy gulden dzielił się na 100 grajcarów. [przypis edytorski]
116. trzusło — metalowa część pługa odcinająca skibę w pionie, co umożliwia jej odwrócenie. [przypis edytorski]
117. fasa — drewniane naczynie z klepek spiętych obręczami; kształtem przypominało beczkę, posiadało jednak tylko jedno dno w szerszym końcu, na którym stało pionowo. [przypis edytorski]
118. skopek — drewniane wiaderko na mleko lub śmietanę. [przypis edytorski]
119. tryfus (daw.) — naczynie na trzech nogach, trójnóg. [przypis edytorski]
120. pociask — rodzaj drewnianego pogrzebacza, narzędzie służące do rozprowadzania równomiernie w piecu żaru przed włożeniem do niego chleba. [przypis edytorski]
121. strycharz (z niem. Ziegelstreicher) — ceglarz, rzemieślnik wyrabiający cegły. [przypis edytorski]
122. kwaterka — dawna miara pojemności, czwarta część kwarty, tj. ok. ćwierć litra. [przypis edytorski]
123. dziegieć — lepka, brunatna substancja, wytwarzana przez suchą destylację kory i drewna, używana jako smar, klej, impregnat, lek przeciw chorobom skóry i in. [przypis edytorski]
124. gunia — wierzchnie okrycie męskie noszone przez górali z Podhala. [przypis edytorski]
125. „szynków” z wódką, z których główny mieścił się u Joska w ratuszu — w dawnym ratuszu prócz dwóch szynkowni znajdowały się w środku stajnie zajezdne. Po pożarze w r. 1862 został odbudowany w dawnych rozmiarach, tak jak się przedstawiał do r. 1914: w miejsce stajen zajezdnych zostały urządzone sklepy, a na miejscu drugiej szynkowni umieszczono urząd podatkowy. [przypis autorski]
126. przetak — rodzaj sita sito o średniej wielkości otworach, używanego zwykle do oczyszczania ziarna zbóż. [przypis
Darmowe książki «Pamiętniki włościanina - Jan Słomka (bibliotek cyfrowa TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie
Dodaj komentarz
Uwagi (0)