Kolomba - Prosper Mérimée (czytanie ksiazek w internecie .txt) 📖

jeden departament. [przypis edytorski]

63. słowy (daw.) — dziś popr. forma N. lm: słowami. [przypis edytorski]

64. wchodowy (daw.) — wejściowy. [przypis edytorski]

65. Manton — marka gładkolufowych strzelb skałkowych produkowanych przez londyńską spółkę braci Josepha i Johna Mantonów na przełomie XVIII i XIX w. [przypis edytorski]

66. gospodarstwo — tu: gospodarz i gospodyni. [przypis edytorski]

67. Alighieri, Dante (1265–1321) — poeta wł., autor Boskiej Komedii, poematu opisującego podróż w zaświaty: poprzez kolejne kręgi piekła, czyściec do nieba. [przypis edytorski]

68. pieśń z Piekła, w której znajduje się epizod Franceski z Rimini — w Pieśni V Piekła z Boskiej Komedii Dantego występuje potępiona dusza Franceski da Rimini (da Polenta) (1255–ok. 1285). Francesca została wydana za mąż za panującego w Rimini ułomnego Giovanniego Malatesta, lecz zakochała się w Paolo, młodszym bracie męża. Giovanni przyłapał kochanków w sypialni i zabił obydwoje. [przypis edytorski]

69. tercyna — układ stroficzny stosowany w Boskiej komedii Dantego: wiersz o strofach złożonych z trzech wersów, najczęściej jedenastozgłoskowych, łączących się między sobą rymami w układzie aba, bcb, cdc itd. [przypis edytorski]

70. bakałarz (daw.) — tu pogard.: nauczyciel. [przypis edytorski]

71. przed kilku wiekami — dziś popr.: przed kilkoma wiekami. [przypis edytorski]

72. dzieckiem — tu: będąc dzieckiem; jako dziecko. [przypis edytorski]

73. voceratrice — na Korsyce: kobieta, która śpiewa hymny żałobne wierszem (vocero). [przypis edytorski]

74. brykla (daw.) — stalowa lub fiszbinowa listewka w gorsecie. [przypis edytorski]

75. Fidiasz, rzeźbiąc swą Minerwę — grecki rzeźbiarz Fidiasz (ok. 490 – ok. 430 p.n.e.) wykonał słynną rzeźbę Ateny Partenos (dziewicy), stanowiącą główny posąg kultowy świątyni Partenon na ateńskim Akropolu. Boginię Atenę, patronkę mądrości, rzemiosła i sztuki, utożsamiano z rzymską Minerwą. [przypis edytorski]

76. in medias res (...) przepisu Horacego — in medias res (łac.: w środku spraw), termin wprowadzony przez Horacego w Ars poetica: sposób narracji, w którym opowiadanie historii zaczyna się w środku wydarzeń, w przeciwieństwie do opowiadania od najwcześniejszego ze zdarzeń. [przypis edytorski]

77. ekspatriować się (z łac.) — opuścić ojczyznę. [przypis edytorski]

78. Bastia — główne miasto handlowe i przemysłowe na Korsyce, położone w płn.-wsch. części wyspy. [przypis edytorski]

79. mer — przewodniczący rady miejskiej lub gminnej we Francji. [przypis edytorski]

80. zadenuncjować — złożyć na kogoś donos, potajemnie poinformować władze o czyimś niezgodnym z prawem postępowaniu. [przypis edytorski]

81. Sto Dni — okres powtórnej władzy Napoleona Bonaparte: od opuszczenia wyspy Elby i wkroczenia do Paryża do porażki w bitwie pod Waterloo i ponownej abdykacji, trwający od marca do czerwca 1815. [przypis edytorski]

82. regestr (daw.) — rejestr, spis. [przypis edytorski]

83. Panurg — jeden z bohaterów powieści Rabelais’go Gargantua i Pantagruel. [przypis edytorski]

84. zapoznawać kogoś (daw.) — nie doceniać kogoś; przeoczać, zapominać o kimś. [przypis edytorski]

85. frymarczyć — handlować, kupczyć. [przypis edytorski]

86. vice versa (łac.) — na odwrót. [przypis edytorski]

87. pugilares (daw.) — portfel. [przypis edytorski]

88. febra (daw.) — gorączka połączona z dreszczami. [przypis edytorski]

89. woltyżer — żołnierz wyborowej piechoty wojsk napoleońskich na początku XIX w., wyszkolony do walki w szyku rozproszonym; woltyżerów używano do działań rozpoznawczych, osłonowych, ubezpieczeń przemarszów oraz nękania nieprzyjaciela. [przypis edytorski]

90. głuptak — średniej wielkości ptak morski gnieżdżący się kolonijnie na wybrzeżach. [przypis edytorski]

91. stąpić (daw.) — postawić stopę, nogę przy chodzeniu; dziś: stąpnąć. [przypis edytorski]

92. byłaby (...) zaczęła — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż opisana czasem przeszłym lub, jak w tym przypadku, niezrealizowaną możliwość. [przypis edytorski]

93. chybić — tu: uchybić, zawieść. [przypis edytorski]

94. bruccio — rodzaj sera z warzonej śmietanki, narodowa potrawa na Korsyce. [przypis autorski]

95. wilia (daw.) — wigilia, przeddzień, tj. dzień poprzedzający jakieś zdarzenie. [przypis edytorski]

96. Teodor I Neuhoff, urodzony jako Theodor Stephan Freiherr von Neuhoff (1694–1756) — niemiecki wojskowy, dyplomata, agent i awanturnik, król Korsyki od kwietnia do listopada 1736. Wędrując po Europie, nawiązał we Włoszech kontakty z korsykańskimi emigrantami i powstańcami, których przekonał, że uda mu się wyzwolić ich kraj spod dominacji genueńskiej, o ile obwołają go królem. Uzyskał pomoc militarną władcy Tunis, wylądował na Korsyce, po czym 15 kwietnia 1736 został wybrany na króla i koronowany. Prowadził wojnę przeciwko Genui, początkowo odnosząc pewne sukcesy. Po porażce i wyznaczeniu przez genueńczyków ceny za jego głowę odpłynął za granicę w poszukiwaniu pomocy; został aresztowany w Holandii za długi. Po odzyskaniu wolności powracał na Korsykę w 1738, 1739 i 1743, ale zjednoczone siły francusko-genueńskie nadal okupowały wyspę. [przypis edytorski]

97. sold — dawna drobna moneta włoska. [przypis edytorski]

98. sardoniczny — o uśmiechu, wyrazie twarzy itp.: szyderczy. [przypis edytorski]

99. poney (fr.) — kuc, niewielki koń. [przypis edytorski]

100. gotowalnia (daw.) — stolik z lustrem i przyborami do robienia toalety (toaletka). [przypis edytorski]

101. Almacks’, właśc. Almack’s Assembly Rooms — klub towarzyski w Londynie przy King Street w dzielnicy St. James, istniejący od 1765 do 1871, do którego przynależność uważano za potwierdzenie wysokiej rangi społecznej, jeden z pierwszych, którego członkami mogli być zarówno mężczyźni, jak i kobiety. Był miejscem cotygodniowych balów, stwarzających okazje do znalezienia odpowiednich kandydatów i kandydatek do małżeństwa. O członkostwie w klubie decydował komitet najbardziej wpływowych pań londyńskiego towarzystwa. [przypis edytorski]

102. Konrad — bohater powieści poetyckiej George’a Byrona pt. Korsarz (1814). [przypis edytorski]

103. stęp — najwolniejszy chód konia. [przypis edytorski]

104. signori — signori nazywa się potomków feudalnych panów na Korsyce. Między rodzinami signori a „kapralami” istnieje współzawodnictwo co do szlachectwa. [przypis autorski]

105. Sambucuccio d’Alando (zm. 1370) — korsykański bohater, przywódca antyfeudalnego powstania, skierowanego przeciwko miejscowej szlachcie, stronnikom króla Aragonii. [przypis edytorski]

106. Maur (hist.) — od średniowiecza do pocz. XIX w.: europejska nazwa na określenie muzułmańskich mieszkańców Płw. Iberyjskiego i płn.-zach. Afryki; tu: pogardl. o stronnikach królestwa Aragonii, w obecnej płn.-wsch. Hiszpanii, które w XIV w. władało Korsyką, Sardynią, Sycylią i płd. częścią Płw. Apenińskiego. [przypis edytorski]

107. hrabia Arrigo bel Missere — umarł około r. 1000; powiadają, że przy jego śmierci dał się słyszeć w powietrzu głos, który śpiewał te prorocze słowa: E morto il conte Arrigo bel Missere/ E Corsica sarà di male in peggio. [Nie żyje hrabia Henryk, piękny pan, Korsyka ze złej stanie się gorsza; „bel Missere” to przydomek, jaki nosił Arrigo Colonna, szósty hrabia Korsyki; red. WL]. [przypis autorski]

108. kum (daw.) — ojciec chrzestny w stosunku do matki chrzestnej i rodziców dziecka albo ojciec dziecka w stosunku do rodziców chrzestnych; pot.: dobry znajomy, sąsiad. [przypis edytorski]

109. Evviva (kors.) — niech żyje. [przypis edytorski]

110. burka — dawne wierzchnie okrycie w formie peleryny z kapturem, zwykle używane podczas podróży. [przypis edytorski]

111. uczyniłeś ślub świętej Nega — „ślubować świętej Nega” znaczy przeczyć z umysłu wszystkiemu. [przypis autorski]

112. forpoczta — straż przednia. [przypis edytorski]

113. terasa — płaski próg na zboczu doliny rzecznej lub nad brzegiem morza. [przypis edytorski]

114. zapusty (daw.) — ostatnie dni karnawału; ostatki. [przypis edytorski]

115. stopa — dawna miara długości, ok. 30 cm. [przypis edytorski]

116. machikuł — rodzaj ganku w górnej części średniowiecznych murów obronnych, wystającego przed mur, zaopatrzonego w otwory strzelnicze oraz otwory w podłodze, przez które można było lać np. gorącą smołę na przeciwnika szturmującego zamek. [przypis edytorski]

117. bitwa pod Quatre Bras — stoczona 16 czerwca 1815, podczas Stu Dni Napoleona, w której armia francuska została zmuszona do odwrotu przez armię angielsko-holenderską. [przypis edytorski]

118. pora kasztanów — mowa o owocach kasztana jadalnego, występującej na południu Europy rośliny z rodziny bukowatych. [przypis edytorski]

119. którzy są w lasach — „być w lasach” to znaczy być bandytą. „Bandyta” nie jest terminem hańbiącym; używa się w znaczeniu banity, jest to outlaw ballad angielskich [wyjęty spod prawa, wygnaniec; red. WL]. [przypis autorski]

120. zydel — prosty drewniany stołek. [przypis edytorski]

121. dżet — błyszczący czarny kamień ozdobny, czarny paciorek. [przypis edytorski]

122. kutas (daw.) — frędzel; zwisająca ozdoba ze związanego w pędzel pęczka nici. [przypis edytorski]

123. pinsuto — tak nazywa się strojnisiów, noszących szpiczastą czapkę, barreta pinsuta. [przypis autorski]

124. Marcus Tullius Cicero (106–43 p.n.e.) — najwybitniejszy mówca rzymski, filozof, polityk, pisarz. Ciężkim ciosem była dla niego śmierć jego jedynej, ukochanej córki, Tullii, która zmarła w połogu w lutym 45 p.n.e., mając 33 lata. Jej pochwale poświęcił ostatnią część napisanego w żałobie filozoficznego traktatu pt. Pocieszenie (Consolatio), obecnie zaginionego, znanego z omówień i cytatów. [przypis edytorski]

125. pan Shandy — bohater powieści angielskiej Sterne’a z XVIII w. (Życie Tristrama Shandy). [przypis tłumacza]

126. lukańczycy — mieszkańcy miasta Lukka we Włoszech. [przypis edytorski]

127. czystek (bot.) — rodzaj krzewów rosnących w basenie M. Śródziemnego i w Azji Zachodniej. [przypis edytorski]

128. maxima debetur pueris reverentia (łac.) — dziecku należy się najwyższe poszanowanie, tu: ochrona moralna przed zgorszeniem (cytat z rzym. poety Juwenalisa, Satyry XIV 47). [przypis edytorski]

129. oblig (daw.) — zobowiązanie, zwłaszcza na piśmie. [przypis edytorski]

130. ciura (daw.) — pachołek, sługa wojskowy. [przypis edytorski]

131. niepodobieństwo (daw.) — niemożliwość. [przypis edytorski]

132. bastaccio — górale korsykańscy nienawidzą mieszkańców Bastii, których nie uważają za swoich rodaków. Nigdy nie mówią bastiese, ale bastaccio (końcówka -accio mieści w sobie coś pogardliwego). [przypis autorski]

133. Wergili, właśc. Publius Vergilius Maro (70–19 p.n.e.) — poeta rzymski, autor Eneidy, eposu narodowego Rzymian. [przypis edytorski]

134. Liquefacto tempora plumbo... (łac.) — [i w głowę wroga] miecąc roztopiony ołów,/ Rozbił czaszkę. Ów runął na piaski spłowiałe (Wergiliusz, Eneida IX 588–589, tłum. T. Karyłowski; opis strzału Mezencjusza z procy w syna Arcensa). [przypis edytorski]

135. Corte — miasto w centralnej części Korsyki; w latach 1755–1769 było stolicą jedynego niepodległego państwa korsykańskiego, Republiki Korsykańskiej. [przypis edytorski]

136. Każdy nowo wchodzący zbliżał się do stołu, ściskał zmarłego — zwyczaj ten istnieje jeszcze w Bocognano (1840). [przypis autorski]

137. zła śmierć — malemort, gwałtowna śmierć. [przypis autorski]

138. libeccio (wł.) — wiatr południowo-zachodni, dominujący na Korsyce, szczególnie południowej, przez cały rok. [przypis edytorski]

139. prozopopeja — zabieg retoryczny polegający na wprowadzeniu w obręb wypowiedzi pozornych cytatów słów tych, którzy nie mogą rzeczywiście wypowiedzieć się, np. zmarłych, nieobecnych, a nawet (poprzez personifikację) przedmiotów, zwierząt, zjawisk i pojęć. [przypis edytorski]

140. płeć (daw.) — cera; koloryt skóry twarzy. [przypis edytorski]

141. pytonissa na trójnogu — w staroż. Grecji Pytia, wieszczka Apolla w świątyni w Delfach, która siedząc na trójnogu w podziemnym pomieszczeniu, odurzona oparami, w transie udzielała niejasnych przepowiedni na przekazane jej pytania. [przypis edytorski]

142. fizjonomia (daw.) — twarz. [przypis edytorski]

143. apostrofa — figura retoryczna polegająca na bezpośrednim zwróceniu się do fikcyjnego lub realnego adresata. [przypis edytorski]

144. tintinajo — tak nazywa się tryka niosącego dzwonek i prowadzącego trzodę, a przez przenośnię daje się to miano członkowi rodziny, który kieruje nią we wszystkich ważnych sprawach. [przypis autorski]

145. znaleźć coś jakimś (daw.) — zobaczyć, że coś jest jakieś; uznać coś za jakieś; ocenić jako. [przypis edytorski]

146. muflon śródziemnomorski (biol.) — podgatunek dzikiej owcy, żyjący pierwotnie w górach Sardynii i Korsyki, ob. w większości krajów Europy; przodek owcy domowej. [przypis edytorski]

147. by the bye (ang.) — nawiasem mówiąc. [przypis edytorski]

148. basta (wł.) — dość; wystarczy. [przypis edytorski]

149. ma solenne (wł.) — ale uroczyście, solennie. [przypis edytorski]

150. his best love (ang.) — tu: swoje (jego) najserdeczniejsze pozdrowienia. [przypis edytorski]

151. stręczyć (daw.) — podsuwać komuś kupno czegoś,