Listy wybrane - Zygmunt Krasiński (czytaj online za darmo .TXT) 📖

Wildungen, w księstwie mikroskopijnym Waldecku, 7 sierpnia 1841

Drogi mój! Jedno wzgórze, domów dwa, wieniec z lasów naokoło, lip starych ulice, prowadzące do źródła mało głośnego mineralnej wody, ciągła słota i zimno, samotność, zaludniona tylko mną, Konstantym i trzecią ową osobą, dla której przed laty Jaxiadę pisałeś, przechadzki powolne, częściej długie siedziby, i rozmowy w pokoju poważne, rozumne a smutne, składają opis miejsca tego i pobytu mego w nim. Nie byłem w Kissingen, stamtąd odesłano mi oba Twe listy, ale sous-bande270 żadnegom nie odebrał.

Takim więc odczytaniem wszystkich listów dawnych nanizałeś jakby różaniec z pamiątek, ujrzałeś marę idealną tych dziesięciu lat rzeczywistych, już teraz pod prawo ideału, pod przeszłość podpadłych. Wszystko zmienne, powiadasz, prócz naszej przyjaźni. O, tak, mój drogi! Powierzchnia duszy, jej pojęcia, sądy, mniemania, muszą w ciągłym ruchu to raz postępowym, to znów cnotliwym, kręcić się około jej treści wiecznej, nieprzepartej, nietkniętej, jak wszystkie punkta kuli ziemskiej wirują około osi i biegunów niewzruszonych, nie wirujących. Człowiek, który by się w niczym nie odmieniał, byłby mumią; taki, który by we wszystkim się przeobrażał, byłyby tylko kombinacją chemiczną. Natura duszy zależy na ciągłej przemianie zewnętrznych kształtów jednej i tejże samej idei, stanowiącej rdzeń jej wewnętrzny, istotę jej niedotkliwą, a jednak twardszą, niż granit. Kiedy mówię „idea”, rozumiem przez to nie tylko czyste jakieś metafizyczne pomysły, łacne do przejścia w mrzonki filozoficzne, ale zarazem i uczucia, charakter osobny, indywidualny stanowiące, rozumiem wszystko, co życia źródłem bijącym jest w piersiach: wiarę, miłość, nadzieję. Taka idea nie martwa, nie logiczna tylko, ale pełna niewidomej krwi i niedosłyszalnych tętn, rzeczywista, wiecznotrwała, z świata duchów rodem, winna być iścizną duszy. Kto by w niej dał się przełamać, byłby nikczemnikiem. A koło niej, jak koło środka, niech sobie krążą planety, satelity, komety umysłu, co chwila innymi elipsami, raz pierścieniem zamkniętym, to znów rozwartym, sięgającym w nieskończoność. Taki taniec myśli znikomych koło myśli słonecznej, środkowej, wszystkie do siebie ciągnącej i odbijającej je znowu, powtórzeniem jest w duchu ludzkim układu wszechświata i przeto odblaskiem bożej mądrości i godnością pojedynczego człowieka. Kto zaś nie tak żyje, nie tak się rusza, kto nie ma słońca w sobie, kto tylko z księżyców ruchliwych złożon, lub przeciwnie, kto jedynie tylko jednym punktem niewzruszonym się stał i potracił wszystkie inne swoje ciała niebieskie, ten odpadł od podobieństwa ze Stwórcą, ten przekaprysił na głupstwo własny ideał bożej opatrzności, ten utracił godność ducha swojego. Jednak wolałbym jeszcze mumię egipską czarną, poważną, ponurą, zawsze tęż samą, niż mgłę wiotką, nieschwytliwą, ciągle przetwarzającą się, niewolniczkę lub pochlebniczkę każdego powienia, nie mogącą ani się dobrać kształtu starego, ani się rozejść w nicość i ćmiącą mi tylko błękit niebieski. Przynajmniej bym mógł, jeślim kochał mumię za życia, jeszcze się nad nią rozrzewnić po śmierci, jeszcze oblać łzami te rysy niezatarte, jeszcze dotknąć się tej ręki, w proch nie rozwianej. Doznałbym jakiegokolwiek wrażenia, uczułbym się, jeśli nie przy człowieku, to przynajmniej przy wspomnieniu człowieka. A z mgłą co? Nic.

Jeszcześmy wczoraj wieczorem, o rozmaitych scenach mówiąc z Konstantym, wspominali Ciebie. Opowiadał, jak Cię, już dawno temu, spotkał, sam biedny, zmęczony, opuszczony od wszystkich znajomych, w budzie z chrustu, siedzącego przy dobrym winie i z wybornym tytoniem, którycheś mu użyczył, za co wdzięczność Ci dozgonną chowa, bo nigdy w życiu nic smaczniejszego nie pił, nic doskonalszego nie palił — i tak mówi, że przebył pół dnia z Tobą. Potemeście się rozeszli, każdy z was drogą swoją poszedł i jużeście się więcej nie spotkali. Tyś wtedy dowodził podkopywaczom, szedłeś do krainy romantyczności naszej; on zaś zawracał ku klasycznemu mostowi, gdzie dwoma dniami później, dostał w udo ołowiem271. Jużeście się nie spotkali, i my także jużeśmy się nie widzieli, a od dawniejszej pory jeszcze; dawno, Konstanty, dawno już za nami leży dzień naszego rozstania! Nic nam tego szarego jesiennego poranku nie szeptało w duszy, żeśmy się już nie mieli zobaczyć. Przyszłość stała przed nami, jak brama zaryglowana, naweteśmy żadnym złowrogim przeczuciem nie podważali jej zawiasów. Zdawało się nam, że po czasie niejakim znów się na tej samej ziemi, w tym samym domu, w tychże pokojach spotkamy. Tyś nie myślał wtedy o zamkach prowanckich, o procesjach Bożego Ciała gdzie indziej, jak przed świętym Krzyżem odbywanych, o tych wszystkich, paniach południowych czarnookich, smagławej cery, którym Ci przyszło później składać kwiatów wiązeczki i nieswoją mową oświadczenia. Jam także nie przeczuwał dnia tego, owych szeregów miast, owych nieskończonych zakrętów dróg, owych mórz lazurowych i brzegów, nie ojczystymi drzewy i kwieciem najeżonych, wśród których zaniosły mnie losy i których widok tak przeważny wpływ wywarł na moje natchnienia. Sądziłem, żem przeznaczon do życia wśród ludzi żywych; nie wiedziałem, że ulice z grobów będą domem moim, umarli towarzystwem, kościół największy świata salą godową, posągi białe mroźnego blasku koleżeństwa dawnego zastępcami, równin mazowieckich Kampania Rzymska przypomnieniem, i że młodość moją tak bezczynnie strawię, tak chorobliwie zeżrę, tak nikczemnie utracę! O czym innym mówmy, bo mi się zbiera na ciężki płacz, nie łzawy, ale krwawy, nie z ócz, ale z serca kapiący.

Chcesz, bym prosił tego pana o napisanie rozbioru greckiej książeczki272; pytałem go o to, tak odpowiedział: „Łatwiej by mi było drugi taki poemat napisać, niż napisanego już rozbiór przedstawić. Jeśli osnowa tak dalece niezrozumiała, że idei, podszytych pod posągi działające, Twój przyjaciel nie może z pod nich wydobyć, przyznasz, że nie warto jej rozbioru pisać, w żadnym zaś razie mnie nie wypada tego się podejmować; nie tylko nie wypada, ale nie mógłbym, bo poema jest syntezą, krytyka zaś lub rozbiór analizą, jedno i drugie robić, jest w świecie idealnym na dwóch stołkach siedzieć — nie umiem”. Widzisz, że cerevisiam bibit, sententiam dixit273, uparta sztuka, jak Litwin; ciosaj mu kołek na głowie, a nie wskórasz nic.

Za dwa tygodnie lub trzy będę w Münich, tam mi odpisz poste-restante. Dalej gdzie się udam, tak, jak zawsze, nie wiem; risum ne teneatis, amici!274 Zapewne przez Alpy pojadę do słońca. Niech północną przyrodę Bóg ma w swojej opiece! Niebo tu niebem, kwiatem tu kwiat nie jest. Żeby nie rezeda, zapomniałbym, że są wonie na świecie, żeby nie zapałki fosforyczne, że światło świeci w naturze. Księżyc tutejszy ma się do neapolitańskiego, jak Jaxa do Danta, a w gwizdach wiatru coś złowrogiego się odzywa, rzekłbyś, że Twój; pogrzeb własny, niewidzialny przeciąga przez powietrze!

Drogi mój, niech Cię Pan Bóg i Najświętsza Panna Częstochowska strzegą! Konstanty każe Ci się kłaniać i za wino owe jeszcze dziękuje. Ja ściskam Cię z duszy całej.