Listy wybrane - Zygmunt Krasiński (czytaj online za darmo .TXT) 📖

Rzym, 16 marca, 1841 r.

Skąd ten akord? Gdzie się ta harfa odezwała? Kto dał wieszczom wzrok sztyletowy, sięgający w głąb dusz ludzkich i odkrywający, co te dusze kryć chcą, pragną, nie zdołają? Czy tak z nimi, jak z księżmi? Każdy ksiądz, choć ma prawo słuchania spowiedzi świeckich wszystkich, musi znów księdzu drugiemu się spowiadać; tylko, że tu spowiedź bezgłośna, tu spowiedź nie wymyka się z ust grzesznika, bo grzesznik nie domaga się odpuszczenia win, nie żąda absolucji, ale rodzi się w zwierciedle duszy poetyckiej, która drugą w sobie odbija, chwyta, więzi, przenika, przejrzystem a gorzkiem światłem oblewa, i każe się jej kąpać w falach ubiegłych, niepowrotnych przeszłości. Słuchaj! Chciałbym na godzinę, na godzin dwie, byśmy, Ty i ja, stali się starcami; chciałbym, by nas sześćdziesięcioletnich ta sama znów Willa Róż otoczyła. A tam, siedząc na starościach cezarowych ruin, opowiadałbym Ci szczerze, zerwawszy symbol z prawdy, dzieje mej przeszłości; wtedy nie Ty już byś nożem wspomnień sięgał pod serce moje, ale ja bym tego serca ostatki rzucił, roztrząsł przed Tobą, tak, jak grabarze czynią z kościotrupami, przeznaczonymi do kostnicy. Są straszne prawdy, raczej rzeczywistości, wzorem lekkich motyli igrające po murawach tej ziemi, a pełne jadu wewnątrz, a rojące się z samej dłoni przeznaczenia. Istota, którą oczy Twego ciała ujrzały245, a na którąś oczyma już duszy był spojrzał od dawna, jest najsłodszą, najlepszą, najszlachetniejszą z dusz, którym ten planeta już czyśćcem i męką ciągłą. Ona nigdy a nigdy szczęścia nie zaznała: niesprawiedliwość, oto jej był pokarm ciągły, chleb powszedni. Nie umiała nigdy w jednę chwilę skupić wieczności na ziemi, a kto tego nie zdoła umieć, ten na ziemi niech nie pragnie szczęścia, bo w niebie chyba jest pogodzenie trwania i uniesienia, stałość i namiętność życia i niewzruszoność! Stąd też wszystkie jej smętki i boleści. Jej, nade wszystko teraz przyjaznej, męskiej, a jednak, że tak powiem, siostrzanej ręki potrzeba; bo zupełnie męska dłoń tylko by palce te białe i miękkie przełamała! Nam, powiadasz, zostawisz koniec zagmatwanej naszej tragedii, a sam odejdziesz. O, nie, Ty się mylisz, Ty zostaniesz i sam się zagmatwasz, sam, jeźli czasu Ci stanie. A nie myśl, Julu, by tu się odzywał ze mnie Furiis agitatus Orestes246; nie! Cichym teraz, jak dziecię, i martwym, jak trup, bo gotuję się na śmierć — nie na śmierć ciała, ale na powtórną duszy. Nim raz pęknie budowa zewnętrzna, żyły prysną, rozprószą się kości, wierz mi, kilka razy dusza wnętrzna może umierać i zmartwychwstawać, a zgony coraz cięższe, sny w grobie twardsze, zmartwychpowstanie krótsze i bladszem światłem owiane, aż w końcu ciało samo się rozłamie, rozkwitnie się błękitnym bławatkiem próchna, a duch na ziemi nie zmartwychwstanie już. Więc jestem spokojny bardzo i wdzięczny Ci z głębi serca za list Twój: sercu Twemu za list Twój i szczegóły w nim zawarte, duchowi Twemu za wzrok przenikliwy, który on rzucił w samą iściznę ducha mego, tam, aż tam, gdzie z niewidzialności zaczynają powstawać owe kryształki myśli, czucia, natchnienia, z których długie całkie zrastają się struny harfy wewnętrznej w człowieku. Dotknąłeś palcem każdego z tych wymoczków kryształowych, położyłeś dłoń całą, jako szeroka, na duszy mojej; tak, że dusza odjękła: „prawda”! i jedynąś może nagrodą, jaką tu wezmę, nagrodził mi za tyle cierpień, w jedną pieśń związanych. Ale teraz, o poeto, nie dotykaj rany śmiertelnej, którą krew nasza się wylewa wiecznie, aż kropla po kropli, cała z nas wypłynie i, w cudze serca się wcieliwszy, nas samych bezżywotnemi marami zostawi! Nie pytaj się, czemu, czemu inaczej brzmi ten sam kruszec, gdy naciągnięty i nawiązany do lutni, a inaczej, gdy obrócony w kolej pod parowe powozy! Nie pytaj się, czemu duszy Twej miękko położyć się myślą na chmurze, gdy gaz ten sam, z którego wykwita chmura w niebiesiech, tu, na ziemi, w skałę czarną i ostrą opadły, strącony, skupiony, rozkroi Ci podróżne stopy i własną Cię krwią omaże! Od chwili fiat lux247 o to samo cały się ten planeta pyta; ktoś odpowie mu kiedyś, ale nie dzisiaj jeszcze. Dlatego poezja jest formą najwyższą rzeczywistości świata, jest najwznioślejszym kształtem życia, że różni się w swoich rozwiązywaniach od rozwiązywań codziennych i potocznych: dla niej nie ma ślamazarnych przeciągań się, nędznych odgrzewań, w niej jest wieczne dopełnianie się, a w żywotach naszych świeckich następne niedopełnianie się! Poezja, gdzie powieje skrzydłem, tam musi albo na obraz ducha świat ludzi urządzić, i wtedy bohater zwycięża, albo musi z pogardą porzucić ten świat głuchy, niemy, ślepy i wrócić do siebie, do domu, do Boga — wtedy bohater albo idea umiera. Straszny to los mieć grób przedsienią życia i nie móc do życia życiem, jedno śmiercią się dorywać! Wierzę, że tak na dzisiaj i na tysiąc tysięcy „dzisiaj” innych jeszcze. Zatem nie kalecz wiecznie skaleczonych, Ty, sam krwią i ranami okryty, nie pytaj się krwawych i rannych: „Proszę was, mili, co to za purpurowe cętki u was na piersiach?” Niech Ci z jednej strony Bóg, z drugiej przepaść odpowie!

Jeśli macie tam z Księstwa dzienniki, tak, koło kwietnia, maja i aż do pół czerwca, pilnuj, czy w nich nie znajdziesz pewnych myśli bratnich a szczerych, a już nie w biurku zatęchłych, lecz wolnym okąpanych powietrzem248. Gdy je czytać będziesz, nie myśl o ich treści, bo to, co w sobie masz, znasz przecież, a tam o tym tylko mowa; ale pomyśl, że w Willi Róż było niegdyś dwóch ludzi, co ślubowali przyjaźń i dochowali jej, a wtedy to może rozwidni Twoje niektóre marzenia o niestałości uczuć ludzkich.

Nie próbuj też zanadto niezgłębionych serc: gdy puścisz w morze kotwicę, nie widzisz, gdzie poszła, bo głąb morska ciemna; ale czy wiesz, czyś tam czasem na co żyjącego żelazem nie trafił i tego nie rozdarł, nie rozranił, nie przebił? Długo czekać musisz, aż krew z przepaści wzniesie Ci się aż nad fale i krzyknie: „Okrutnyś!”. Może nie doczekasz się jej nawet, odejdziesz wprzódy, nigdy nie dowiesz się o ranie, którąś zadał. Wierz mi, bądź raczej jak anioł światła i dźwięku, a eksperymenta zostaw staremu Wilowi i anatomikom! Rozwiedź tęczę cichą a promienną nad tymi, którym życie gorzką było rzeczą! Ściskam Cię z głębi duszy; każdy list Twój będzie mi smętnym a białym gołębiem.