Narcyssa i Wanda - Narcyza Żmichowska (czytaj online książki txt) 📖

ostatni, jaki wyszedł spod jej pióra, ukazał się w „Wieku” pod tytułem Czy to powieść? i znalazł się w pięciotomowym wydaniu jej dzieł (1885). [przypis redakcyjny]

158. Arago — wielki uczony francuski (1786–1855). [przypis redakcyjny]

159. Pamiątka po dobrej Matce, czyli ostatnie jej rady dla córki — [zbeletryzowany traktat moralno-pedagogiczny z 1819] Klementyny Tańskiej (Hoffmanowej). [przypis redakcyjny]

160. nazwisko pięknej pani w czarną aksamitną suknię ubranej — Matylda Natansonowa. [przypis redakcyjny]

161. Aspazja — bohaterka powieści Żmichowskiej Poganka. Współcześni podkładali pod Aspazję tę lub ową rzeczywistą osobę; wedle własnych wyznań autorki, najwięcej rysów dostarczyły do niej przede wszystkim Paulina Zbyszewska, a także Zofia Węgierska. [przypis redakcyjny]

162. Lasia — Baranowska (siostra lekarza), potem Kudelska. [przypis redakcyjny]

163. pani Ludmiła — Kowalewska, żona Józefa Kowalewskiego, prof. Szkoły Głównej. [przypis redakcyjny]

164. pojętna uczennica, pisownia bez zarzutu — Kowalewska była Tatarką. [przypis redakcyjny]

165. w dwóch rankach zasmarowałam kilka arkuszy — szkic do wspomnianej wprzód autobiograficznej powieści. Znalazłem wśród listów Narcyzy do Wandy rękopis tego szkicu i zamieściłem go przy nowym wydaniu Czy to powieść? (1929) w pełniejszym niż wprzód tekście. [przypis redakcyjny]

166. czyż to podobną jest rzeczą, żebyś ty tak mało o mnie wiedziała (...) — w przesyłce była widocznie odpowiedź Wandy na ów „autobiograficzny” szkic. [przypis redakcyjny]

167. ostrząsnąć — dziś popr.: otrząsnąć. [przypis edytorski]

168. stryju, (...) którego żonę (...) „Matką” nazywałam (...) — Tekla Żmichowska. [przypis redakcyjny]

169. we mnie się „nigdy nikt” nie kochał (...) żeby sobie i mnie powiedzieć: „Niech będzie żoną moją — o ile wiemy, był taki: astronom Jan Baranowski, przed którego konkurami Narcyza uciekła była z Warszawy do Poznania. [przypis redakcyjny]

170. wyjątki z papierów bezimiennej autorki — kilka utworów Narcyzy wydanych pod zbiorowym tytułem: Niektóre pisma bezimiennej autorki, przez zupełnie nieznanego wydawcę ogłoszone. [przypis redakcyjny]

171. O służących — owa rzecz O służących była, zdaje się, jedynym pozytywnym wynikiem nieraz proponowanej przez Narcyzę współpracy. Wanda nadesłała jej rozprawkę pod tym tytułem. Narcyza skrytykowała ją życzliwie, po czym sama obrobiła ten temat. O umieszczenie tej pracy w „Bluszczu” pod pseudonimem Filipiny toczy się dalsza korespondencja. Rozprawka Żmichowskiej znajduje się w piątym tomie jej Pism (1885). [przypis redakcyjny]

172. tą razą — Żmichowska nie tylko stale używa błędnej formy „tą razą” (formy, którą zresztą spotykamy u Mickiewicza, u Słowackiego, u Fredry), ale nawet broni jej w jednym z listów: „Zdaje mi się przecież, że tą razą (podkreślam, bo się długo za takie wyrażenie w Warszawie ujmowałam)(...)” (Do Elli, 18 sierpnia 1871). [przypis redakcyjny]

173. Cesia — widocznie niewydana powieść Wandy Grabowskiej. [przypis redakcyjny]

174. parę już przez ciebie napisanych arkuszy — owej wspólnej, wedle planu Narcyzy pisanej powieści. [przypis redakcyjny]

175. twój wstęp — wstęp napisany przez Wandę, który pozostał w rękopisie. [przypis redakcyjny]

176. alles (niem.) — wszystko. [przypis edytorski]

177. vernünftig (niem.) — tu: rozsądne, rozumne. [przypis edytorski]

178. zenany — apartamenty kobiet w domu bogatych muzułmanów w Indiach. [przypis redakcyjny]

179. Antoni Czajkowski (1816–1873) — profesor literatury polskiej w Krakowie. [przypis redakcyjny]

180. renons — w grze w karty: brak kart w jakimś kolorze u któregoś z grających a. karty odkładane przez rozdającego do licytacji albo niewchodzące do rozgrywki; tu: odmowa udziału. [przypis edytorski]

181. twój list, Wando, z renonsem od powieści — jak wspomnieliśmy, podjąwszy próbę, Wanda wyrzeka się tego wspólnego pisania. [przypis redakcyjny]

182. pater noster (łac.) — ojcze nasz; daw. pot. również nazwa kary, połajania. [przypis edytorski]

183. Lasciate ogni speranza — „Porzućcie wszelką nadzieję” [napis nad bramą Piekła w Boskiej komedii Dantego Alighieri]. [przypis redakcyjny]

184. Stefania — Dzwonkowska, siostra Władysława Dzwonkowskiego. [przypis redakcyjny]

185. Jan z Tenczyna — powieść J. U. Niemcewicza (1825). [przypis redakcyjny]

186. Janek — ukochany i wielekroć w listach wspominany brat, zmarły w r. 1844. [przypis redakcyjny]

187. list Hieronima — w powieści Biała Róża. [przypis redakcyjny]

188. Fryderyk Henryk Lewenstam (1817–1878) — krytyk i publicysta, profesor literatury powszechnej w Szkole Głównej. [przypis redakcyjny]

189. o służących — Rzecz o służących, w opracowaniu Żmichowskiej. [przypis redakcyjny]

190. 1-o, 2-o, 3-o — skrót od łac. primo: po pierwsze, secundo: po drugie, tertio: po trzecie. [przypis edytorski]

191. Ilnicka — Maria Ilnicka była wówczas redaktorką „Bluszczu”. [przypis redakcyjny]

192. Zosia — Zofia Grabowska, siostra Wandy, tłumaczka wielu angielskich powieści. [przypis redakcyjny]

193. Szmigielska — Józefa Śmigielska (Dobiszewska, 1810–1891), powieściopisarka i publicystka, nieciesząca się widocznie uznaniem Narcyzy. [przypis redakcyjny]

194. czytelniczka przeobraziła się w miłą i dobrą znajomą — Izabella Zbiegniewska (listy do niej oznaczone są w zbiorowym wydaniu do Elli). [przypis redakcyjny]

195. o Szekspirze — Wanda pracowała nad przekładem dzieła Gerwinusa o Szekspirze. Wstęp do tego dzieła ukazał się w jej przekładzie w „Bibliotece Warszawskiej” w r. 1870. Tu jednak, chodzi, zdaje się, o opracowanie monografii. [przypis redakcyjny]

196. Filipina — pseudonim, pod którym posłano rękopis do „Bluszczu” i gdzie w istocie ukazała się Rzecz o służących. [przypis redakcyjny]

197. ujmuję się za prawami autorów przeciw redaktorom — zdaje się, że redaktorka „Bluszczu” pozwoliła sobie na samowolne zmiany w artykule. [przypis redakcyjny]

198. Antosia — Grothusowa, przyjaciółka Żmichowskiej z czasów więzienia. [przypis edytorski]

199. list Ilnickiej — widocznie list, w którym redaktorka „Bluszczu” przyjęła rękopis do druku. [przypis redakcyjny]

200. Andzia — Skimborowiczowa. [przypis redakcyjny]

201. Baudrillart — współczesny ekonomista francuski. [przypis redakcyjny]

202. razem płynąć po Dunajcu — w Ludzimierzu, gdzie Wanda spędzała lato. [przypis redakcyjny]

203. gramatykalny — dziś popr.: gramatyczny. [przypis edytorski]

204. Waga — znany podróżnik i przyrodnik. [przypis redakcyjny]

205. usterków — dziś popr.: usterek. [przypis edytorski]

206. Wójcicki ma ją [„Bibliotekę Warszawską”] zupełnie w monopolu — Kazimierz Władysław Wójcicki (1807–1879). [przypis redakcyjny]

207. en personne (fr.) — osobiście. [przypis edytorski]

208. Sylas — Silas Marner, powieść George Elliost (1861). [przypis redakcyjny]

209. Mania M — Markiewiczówna. [przypis redakcyjny]

210. osoba, o której ci raz pisałam z Włocławka — Izabella Zbiegniewska, przyjaciółka Żmicbowskiej, z którą obfita i zajmująca korespondencja znajduje się w trzytomowym wydaniu listów. (Tom II, Do Elli). Zbiegniewska mieszkała we Włocławku, gdzie była przełożoną pensji i gdzie, otoczona powszechną czcią, zmarła w roku 1914. [przypis redakcyjny]

211. dixi (łac.) — rzekłam, rzekłem (zwyczajowo na koniec wypowiedzi wyjaśniającej czyjeś stanowisko). [przypis edytorski]

212. rozdzierzgnąć — rozplątać. [przypis edytorski]

213. pan Ale... Kraje... — Aleksander Krajewski, sybirak (1819–1903), współpracownik „Biblioteki Warszawskiej”. [przypis redakcyjny]

214. Zosia — Grabowska. [przypis redakcyjny]

215. całe poobiedzie „komponowałam” z tobą do współki (...) — wciąż mowa o owej próbie powieściowej Wandy, skreślonej na kanwie Żmichowskiej. Współpracownictwa tego zaniechano, w kilka zaś lat później Żmichowska sama rozwinęła swój szkic w utworze Czy to powieść?. [przypis redakcyjny]

216. Władysław Maleszewski (1832–1913) — redaktor „Biesiady Literackiej” (pseud. Sęp). [przypis redakcyjny]

217. kiedyć — forma z partykułą -ci, skróconą do -ć, znaczenie: kiedy już, skoro. [przypis edytorski]

218. Anglicy mówią błękitnych (...) diablików — blue devil [przenośne, figuralne określenie stanu emocjonalnego: głębokiego smutku, melancholii, rozpaczy, depresji]. [przypis redakcyjny]

219. Deotymie (...) gdyby (...) straciła matkę — z matką Deotymy, Niną Łuszczewską, rozdzieliły Narcyzę jakieś nieporozumienia. [przypis redakcyjny]

220. Anna — Jerzmanowska, cioteczna siostra Adolfa Tetmajera. [przypis redakcyjny]

221. względem Dunkera — Duncker, pisarz niemiecki, autor Historii starożytności. [przypis redakcyjny]

222. „Pogankę”, a szczególniej te wiersze w niej nieszczęśliwe — „Biedne było serce moje” etc. [przypis redakcyjny]

223. Andzia — Skimborowiczowa. [przypis redakcyjny]

224. et pour cause (fr.) — i z tego powodu. [przypis edytorski]

225. Pamela — Pamela czyli cnota nagrodzona, słynny angielski romans Richardsona (1740). [przypis redakcyjny]

226. Zonia — Zofia Grabowska, córka Edwarda, cioteczna siostra Wandy. [przypis redakcyjny]

227. ciężkich lat po-kozowych — po dwu i pół letnim pobycie w więzieniu, władze narzuciły Narcyzie mieszkanie w Lublinie (1852); [koza (daw.): areszt, więzienie; red. WL]. [przypis redakcyjny]

228. z Julią — Ignacową Baranowską. [przypis redakcyjny]

229. pas même un projet (fr.) — planu [na przyszłość] również nie. [przypis edytorski]

230. z Ludzimierza — Z majątku Tetmajerów, gdzie spędzała lato Wanda. [przypis redakcyjny]

231. Bradamanta — bohaterka Orlanda Szalonego Ariosta. [przypis redakcyjny]

232. Antoni Małecki — wydawca listów Słowackiego i autor pierwszej o nim monografii. [przypis redakcyjny]

233. pan Leon — Grodzieński, mąż Pauliny Lewińskiej, siostrzenicy Narcyzy. [przypis redakcyjny]

234. pan Adolf — Tetmajer. [przypis redakcyjny]

235. siostrzeniec — Zdzisław Redel. [przypis redakcyjny]

236. Ludka — Edwardowa Kaplińska. [przypis redakcyjny]

237. Henryk Struve (1840–1922) — profesor filozofii w Szkole Głównej. [przypis redakcyjny]

238. Marceli — Dobrowolski. [przypis redakcyjny]

239. twarz najlepsza — Pani Wilczyńskiej, właścicielki pensji, na której kształciła się Narcyza (patrz: Czy to powieść?). [przypis redakcyjny]

240. Tytan — powieść Jean Paul Richtera (1800). [przypis redakcyjny]

241. dalszy ciąg Marynki — Kasia i Marynka, powieść Żmichowskiej, w którą weszło wiele z jej rozmów z Wandą. [przypis redakcyjny]

242. Soczewka — miejscowość, gdzie mieszkał dr Stanisław Markiewicz. [przypis redakcyjny]

243. pani Róża — Kruszyńska, siostra Marcelego Dobrowolskiego. [przypis redakcyjny]

244. wątpisz, aby „Herta” tłumaczoną być mogła (...) — później Wanda dokonała tego przekładu, który ukazał się w „Bluszczu”. [przypis redakcyjny]

245. Marynka — mowa o powieści Kasia i Marynka. [przypis redakcyjny]

246. p. Hofman — Klementyna z Tańskich Hoffmanowa, do której dzieł napisała później Narcyza dość krytyczny komentarz. [przypis redakcyjny]

247. merci (fr.) — dziękuję. [przypis edytorski]

248. Polcia (...) przypomina poniesioną stratę — śmierć Jakuba Lewińskiego. [przypis redakcyjny]

249. odpis W. Żeleńskiej — w papierach matki mojej znalazłem przepisane ustępy listów Narcyzy, wśród nich niektóre takie, których oryginału nie znalazłem. Te podaję z odpisu, zaznaczając ich pochodzenie. [przypis redakcyjny]

250. p. Ambroży — Ambroży Grabowski (1782–1868), archeolog i antykwariusz. [przypis redakcyjny]

251. Moja pani plenipotentko (...) co to znaczyć może — fragment ten został również „dopasowany” do listu LXX z 31 grudnia 1866 z Pszczonowa; o trudnościach z rekonstrukcją chronologii i całości listów patrz: Wstęp Tadeusza Żeleńskiego). [przypis edytorski]

252. dobre (...) wiadomości (...) Ucałuj Manię (...) za to, że jest kochaną — młodsza siostra Wandy, Maria, zaręczyła się z Władysławem Kwietniewskim, matematykiem, docentem Szkoły Głównej. Zwinięcie Szkoły Głównej złamało w znacznej mierze jego karierę naukową, skazując go na pracę zarobkową na kolei warszawsko-wiedeńskiej. [przypis redakcyjny]

253. pani Dob... — Dobieszewska (Śmigielska), powieściopisarka. [przypis redakcyjny]

254. o panu Władysławie — Kwietniewskim. [przypis redakcyjny]

255. Ćwierciakiewiczowa — autorka 365 obiadów, zażywała w owym czasie w całej Polsce na wpół humorystycznej popularności. [przypis redakcyjny]

256. Marynia Ros... — z Glogerów Rostworowska, siostrzenica Narcyzy. [przypis redakcyjny]

257. pani Jodko — matka Witolda Jodko, działacza socjalistycznego. [przypis redakcyjny]

258. on — zdaje się, że Narcyza wierzyła w uczucie zawiązujące soę jakoby między Wandą a kuzynem jej Stanisławem Markiewiczem. [przypis redakcyjny]

259. pan Matematyk rozgadał się z panem Marszałkiem — Kwietniewski z Adolfem Tetmajerem, marszałkiem powiatu nowotarskiego. [przypis redakcyjny]

260. dzieci waszej Julci są dziećmi ojca, który życie (...) przepróbował na nieudających się rzeczach — Adolf Tetmajer walczył w powstaniu r. 1830. [przypis redakcyjny]

261. Staś — Król Stanisław August. [przypis redakcyjny]

262. kiedyć — forma z partykułą