Narcyssa i Wanda - Narcyza Żmichowska (czytaj online książki txt) 📖

Narcyzy. [przypis redakcyjny]

51. czymsiś — dziś: czymś. [przypis edytorski]

52. n.b. — skrót od łac. nota bene: dosł. zauważ dobrze; właśc. nawiasem mówiąc, à propos; inny używany skrót: NB, N.B. [przypis edytorski]

53. a gdy jej pytałam — dziś popr.: gdy ją pytałam. [przypis edytorski]

54. Henryk Wohl — przyjaciel Narcyzy, później powstaniec i sybirak, znana postać w Warszawie. [przypis redakcyjny]

55. siurpryza — niespodzianka. [przypis edytorski]

56. Lasia — Scholastyka Baranowska (później Kudelska), siostra Ignacego Baranowskiego, młodziutka uczennica i przyjaciółka Narcyzy. [przypis redakcyjny]

57. Dobrochy — dzierżawa Glogerów; Kornelia Glogerowa była siostrą Narcyzy. [przypis redakcyjny]

58. rez-de-chaussée (fr.) — parter. [przypis edytorski]

59. azali (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

60. N.B. — skrót od łac. nota bene: dosł. zauważ dobrze; właśc. nawiasem mówiąc, à propos. [przypis edytorski]

61. Julcia — Julia Grabowska, starsza siostra Wandy, później Tetmajerowa, matka Kazimierza Tetmajera. [przypis redakcyjny]

62. Zosia (...) Marynia — Zofia i Maria (później Kwietniewska), dwie inne siostry Wandy. [przypis redakcyjny]

63. pan I. B. — Ignacy Baranowski, słynny lekarz warszawski, przyjaciel Narcyzy. [przypis redakcyjny]

64. colifichet (fr.) — bibelot. [przypis edytorski]

65. kędyś (daw., gw.) — gdzieś. [przypis edytorski]

66. 1-o — skrót od łac. primo; po pierwsze. [przypis edytorski]

67. je ne me connais pas de chose de ce nom (fr.) — nie znam niczego o tej nazwie (nazwisku). [przypis edytorski]

68. Olszowa — majątek Lewińskich. Siostra Żmichowskiej, Wiktoria, wyszła za Lewińskiego. [przypis redakcyjny]

69. Golkonda — miasto i forteca w płd.-śr. Indiach, zbudowane w XII w., od 1512 r. będące niepodległym państwem; w pobliżu Golkondy znajdowały się kopalnie diamentów, w XVI i XVII w. Golkonda była symbolem bogactwa. [przypis edytorski]

70. Spotkało cię (...) nieszczęście — w piwnicach domu Grabowskich odkryto skład broni, wskutek czego ojciec Wandy, Jan, dostał się do Cytadeli, do dziesiątego pawilonu, gdzie trzymano go pół roku. [przypis redakcyjny]

71. los Seweryna — Seweryn Markiewicz, przyjaciel Jurgensa, który w nim wielkie pokładał nadzieje, młody prawnik, aresztowany w r. 1863, potem zesłany do Jadrynia, gdzie stracił zdrowie. Na zesłaniu, bez pomocy książek, napisał pracę O własności literackiej, która spotkała się z dużym uznaniem. Wraca do kraju z chorobą płuc, lekarze wysyłają go na południe, ale party gorączką życia i działania, nie dokończywszy kuracji, wraca do kraju, gdzie pracuje jako adwokat, jako pisarz ekonomista. Umiera w r. 1869. Był bliskim krewnym Wandy Grabowskiej. [przypis redakcyjny]

72. pani Emilia — Markiewiczowa, matka dra Stanisława, lekarza i Seweryna, prawnika. [przypis redakcyjny]

73. pan Lutkowy — Edward Kapliński, żartobliwie tak nazwany od imienia żony Ludki. [przypis redakcyjny]

74. wydawa — dziś popr.: wydaje. [przypis edytorski]

75. Seweryn blisko stryja mieszka — blisko Jana Grabowskiego, ojca Wandy, w Cytadeli. [przypis redakcyjny]

76. procedé delicat — przeprowadzone w sposób wyrafinowany. [przypis edytorski]

77. z panią Ignacową — Baranowską. [przypis redakcyjny]

78. Matylda — Matylda Natansonowa (przedtem Okrętowa, później Cyprianowa Godebska, żona rzeźbiarza), która często zaopatrywała ją w książki. Sama Żmichowska tak charakteryzuje ją w którymś z listów: „(...) młoda, świetna, żywych ruchów, fajerwerkowych oczu kobieta. Powierzchowność balowa, nie z samego stroju, ma się rozumieć, ale z piękności”. [przypis redakcyjny]

79. Edward Jurgens — duchowy wódz młodzieży w epoce przed powstaniem. Mimo iż, podobnie jak Żmichowska, był przeciwnikiem zbrojnego ruchu, uwięziono go i umarł w Cytadeli. [przypis redakcyjny]

80. Zofia Dunin — ukochana siostrzenica i uczennica Narcyzy, młodo zmarła w r. 1862. [przypis redakcyjny]

81. o podróży Henryka i (...) odjeździe Seweryna — odjazd Seweryna (Markiewicza), zarówno jak „podróż” Henryka (Wohla), to wywiezienie na Syberię. [przypis edytorski]

82. pani Bolesława — Rodysowa, przyjaciółka Grabowskich. [przypis redakcyjny]

83. Wikcia — żona Ludwika Lewińskiego, siostrzenica Narcyzy. [przypis redakcyjny]

84. Paulinka — Paulina Grodzieńska, z domu Lewińska, siostrzenica Narcyzy. [przypis redakcyjny]

85. Kasia — wierna służąca Narcyzy, jeszcze z czasów więzienia w Lublinie. [przypis redakcyjny]

86. eskamotować (daw.) — ukraść a. ukryć coś zręcznie. [przypis edytorski]

87. Kornelia — Glogerowa, siostra Narcyzy. [przypis redakcyjny]

88. Ludwik — Lewiński, siostrzeniec Narcyzy. [przypis redakcyjny]

89. może na ślub pojedziesz — ślub Julii, siostry Wandy, która wyszła za Adolfa Tetmajera, właściciela wsi Ludzimierz w Nowotarskiem. [przypis redakcyjny]

90. na pierwszym piętrze — u Markiewiczów, gdzie opłakiwano wywiezienie Seweryna. [przypis redakcyjny]

91. Lilia — siostra Narcyzy, za mężem Zaleska. [przypis redakcyjny]

92. Co byś ty mi chciała dać — cytat z wiersza Narcyzy. [przypis redakcyjny]

93. un parti pris (fr.) — z góry przyjęte założenie, osąd itp. [przypis edytorski]

94. Mademoiselle de La Quintinie — powieść George Sand (1863), będąca odpowiedzią na Histoire de Sibille Oktawa Feuillet, przeciwstawiająca wolną i oświeconą kobietę czułostkowej religijności tego pisarza. [przypis redakcyjny]

95. piśmiennictwo Maciejowskiego — Maciejowski, Piśmiennictwo polskie od najdawniejszych czasów aż do r. 1830 ([wyd.] 1851). [przypis redakcyjny]

96. zapustny — karnawałowy; zapusty (daw.) końcówka (ostatni tydzień) karnawału, kończący się środą popielcową, rozpoczynającą okres postu. [przypis edytorski]

97. prelekcje pani Eleonory — Ziemięckiej. [przypis redakcyjny]

98. horyzonta — dziś popr. lm.: horyzonty. [przypis edytorski]

99. w dobrem — dziś popr. Msc.: w dobru. [przypis edytorski]

100. Zosia — Kaplińska, siostra Edwarda i Leona. [przypis redakcyjny]

101. dzieło dr Szokalskiego — Wiktor Szokalski, Fantazyjne objawy zmysłowe (1862). [przypis redakcyjny]

102. Marceli — Marceli Dobrowolski, lekarz, towiańczyk, przyjaciel Erazma Żmichowskiego. [przypis redakcyjny]

103. Alfons — Alfons Grabowski, brat Wandy, rychło potem umarł. [przypis redakcyjny]

104. rządca tutejszy (...) przy pierwszym ukłonie — Szubert, ów rządca. [przypis redakcyjny]

105. lata całe (...) w niespokojnościach o brata (...) o drugiego, dalekiego — ukochany brat Janusz, młodo zmarły; ów drugi to Erazm, który po r. 1831 musiał emigrować z kraju i żył do końca w Rheims we Francji. [przypis redakcyjny]

106. pani Wilczyńska — właścicielka głośnej pensji, gdzie kształciła się Narcyza. [przypis redakcyjny]

107. 1-o (...) 2-o (...) 3-o — skróty od łac. primo, secundo, tertio: po pierwsze, po drugie, po trzecie. [przypis edytorski]

108. Staś — dr Stanisław Markiewicz, wówczas młody lekarz, później zasłużony obywatel, twórca kanalizacji Warszawy i kolonii wakacyjnych dla dzieci. [przypis redakcyjny]

109. z Kazimierą — Ziemięcką. [przypis redakcyjny]

110. co do pism Zosi — Kaplińskiej, po której zostało dość wiele niewydanych rękopisów, między innymi książka do nabożeństwa. [przypis redakcyjny]

111. pani Pruszak — Seweryna Duchińska. [przypis redakcyjny]

112. to bym się (...) do Julci wybierała — do Julii Tetmajerowej, do Ludzimierza. [przypis redakcyjny]

113. hipotezyjny — dziś popr.: hipotetyczny. [przypis edytorski]

114. pani Róża — Róża Kruszyńska, siostra Marcelego Dobrowolskiego. [przypis redakcyjny]

115. ce coup d’épaule d’Atlas (fr.) — ten cios ramienia Atlasa. [przypis edytorski]

116. pan Adolf — Adolf Tetmajer. [przypis redakcyjny]

117. Włodzio — Włodzimierz Tetmajer, kilkuletni wówczas syn Adolfa z pierwszego małżeństwa. [przypis redakcyjny]

118. b.m. — skrót od: bieżącego miesiąca. [przypis edytorski]

119. t.m. — skrót od: tego miesiąca. [przypis edytorski]

120. in secula seculorum (łac.) — na wieki wieków. [przypis edytorski]

121. trzeba oddziaływać umiejętnością, obyczajem — „moralnością” przekreślone. [przypis redakcyjny]

122. Dańko z Jawura — utwór Żmichowskiej. [przypis redakcyjny]

123. O. H... — Ojciec Honorat. [przypis redakcyjny]

124. Chefs d’Oeuvres des Péres de l’Eglise — Główne dzieła Ojców Kościoła. [przypis edytorski]

125. Zonia — córka Edwarda Grabowskiego. [przypis redakcyjny]

126. syn Julci — Kazimierz Tetmajer. [przypis redakcyjny]

127. Michał Lewiński — szwagier Wiktorii, siostry Narcyzy, brat generała, sam zajmujący wybitne stanowisko obywatelskie. [przypis redakcyjny]

128. Job — Hiob. [przypis edytorski]

129. Zielona — majątek Anny Kisielnickiej, uczennicy Narcyzy. [przypis redakcyjny]

130. panna Zbigniewska — Izabela Zbigniewską, z którą potem łączyła Narcyzę bliska przyjaźń i do której są listy oznaczone w 3 tomowym wydaniu „do Elli”. [przypis redakcyjny]

131. Skimborowiczowa, Zabłocka, Kazia — Anna Skimborowiczowa, Wincenta Zabłocka, Kazimiera Ziemięcka, trzy „entuzjastki”, dawne i serdeczne przyjaciółki Żmichowskiej, scharakteryzowane przez nią we wstępie do Poganki. [przypis redakcyjny]

132. labuś (z fr. l’abbé: opat, ksiądz) — ksiądz. [przypis edytorski]

133. Stefania — Dzwonkowska, siostra Władysława Dzwonkowskiego. [przypis redakcyjny]

134. brata (...) najdroższego, umarłego (...) — mowa o Janie Żmichowskim, zmarłym w 1843 r. [przypis redakcyjny]

135. Maina (...) Wyjątki z podróży — Maina i Kościej, Wyjątki z podróży, utwory Żmichowskiej. [przypis redakcyjny]

136. o waszej stracie — mowa o śmierci Alfonsa Grabowskiego. [przypis redakcyjny]

137. Zosia — Zosia Redel, córka Wandy, siostry Narcyzy, zmarłej w r. 1853. [przypis redakcyjny]

138. remarquez (fr.) — proszę zauważyć. [przypis edytorski]

139. Pszczonów — siedziba Lewińskich po spaleniu się Olszowej. [przypis redakcyjny]

140. Buckle, Henry Thomas (1821–1862) — ang. filozof i historyk kultury, twórca podwalin socjologii; jako autor dzieła Historia cywilizacji w Anglii, wydawanego w latach 1857–1861 i niemal natychmiast przetłumaczonego na polski, wpłynął na poglądy głoszone przez pozytywistów warszawskich. [przypis edytorski]

141. et compagnie (fr.) — i [jego] towarzysze; i [jego] bractwo. [przypis edytorski]

142. kochasz Stasia — Markiewicza. [przypis redakcyjny]

143. bien merci (fr.) — pięknie dziękuję. [przypis edytorski]

144. Zosia Węgierska — Zofia (Mielecka) Węgierska, z domu Kamińska, córka pułkownika, przyjaciółka Narcyzy, po głośnym rozwodzie opuściła kraj, osiadła w Paryżu, gdzie pisywała do pism francuskich i polskich z niepospolitym talentem. Odmalowana jest jako Augusta we wstępie do Poganki. [przypis redakcyjny]

145. miopizm właśc. miopia (med.) — krótkowzroczność. [przypis edytorski]

146. c’est mon fort (fr.) — to moja siła. [przypis edytorski]

147. wizykatoria — plaster sporządzony z kantarydyny (substancji chemicznej wydzielany przez niektóre chrząszcze, m.in. „hiszpańską muchę”), wywołujący pęcherze na skórze, a także przekrwienie w wyniku podrażnienia; daw. środek leczniczy. [przypis edytorski]

148. une individualité perfectible (fr.) — osobowość zdolna do doskonalenia się. [przypis edytorski]

149. c’est un parti pris de ma part (fr.) — to powzięte z góry założenie z mojej strony. [przypis edytorski]

150. z pewnym niebezpieczeństwem przebywane lasy i pola piechotą — kiedy jako emisariuszka przekradała się w r. 1846 do Galicji. [przypis redakcyjny]

151. kiedyć — forma z partykułą -ci, skróconą do -ć, znaczenie: kiedy już, skoro. [przypis edytorski]

152. pani Zaleska — Lilia Zalewska, siostra Narcyzy. [przypis redakcyjny]

153. i inne t.p. — i inne temu podobne. [przypis edytorski]

154. Haut rocher ce qui — żartobliwy zapis francuskimi wyrazami (haut: wysoki; rocher: skała, rafa; ce qui: ten, kto) fonetycznego brzmienia nazwiska „Choroszewski”. [przypis edytorski]

155. tuteur et pupille (fr.) — nauczyciel i uczeń. [przypis edytorski]

156. pan Ambroży — Ambroży Grabowski (1782–1868). [przypis redakcyjny]

157. (...) gdy się do naszej powieści zabierzesz (...) — z tych słów i z dalszego toku korespondencji wynika, że Narcyza zaproponowała Wandzie oryginalne współpracownictwo: posyła jej na wpół autobiograficzny szkic ze swego życia pod tytułem „Autobiografia zastanawiającej się nad sobą kobiety”, z tym, że Wanda ma tę kanwę zahaftować, a następnie przesłać Narcyzie swą pracę do ostatecznego wykończenia. Wanda posłusznie napisała w istocie tę powieść (znalazłem jej rękopis w papierach mojej matki), ale w trakcie pisania zwątpiła o swoich silach i zrzekła się tego zaszczytnego współpracownictwa. Narcyza wykonała swój plan sama, ale znacznie później (1876) i tylko częściowo, gdyż śmierć przerwała jej pracę. Utwór ten,