Gawędy - Władysław Syrokomla (czytać .TXT) 📖

edytorski]

13. z powrótem — dziś: z powrotem. [przypis edytorski]

14. koleją — tu: po kolei, kolejno. [przypis edytorski]

15. żarstwa (daw.) — piasek gruboziarnisty. [przypis edytorski]

16. stanie (daw.) — tu: starczy. [przypis edytorski]

17. dyferencja (z łac.) — różnica, różnica zdań; tu: sprawa sporna. [przypis edytorski]

18. stawa — dziś popr. forma 3.os.lp: staje. [przypis edytorski]

19. hajda (z ukr.) — okrzyk popędzający, zagrzewający do ruszenia w drogę, do ataku itp. [przypis edytorski]

20. de jure (łac.) — z prawa; według prawa. [przypis edytorski]

21. scheda — spadek. [przypis edytorski]

22. popręga — pasek noszony na wierzchnim ubraniu. [przypis edytorski]

23. mitręga — trud. [przypis edytorski]

24. jenerał — tak zwano woźnych; [jenerał: dziś: generał; red. WL]. [przypis autorski]

25. pręt — tu: daw. miara, wynosząca 12–15 stóp, tj. ok. 4 m. [przypis edytorski]

26. mórg — morga (z niem.: morgen: ranek), używane spolszczenie: jutrzyna; daw. jednostka powierzchni rolnej, początkowo oznaczała obszar, jaki jeden człowiek może zaorać (zasiać, skosić itd.) jednym zaprzęgiem w ciągu jednego dnia roboczego, czyli od rana do południa); na terenach daw. Rzeczpospolitej wynosiła 0,5–0,6 hektara (ok. 500 m²). [przypis edytorski]

27. szersznie — Szlachtę zaściankową na Litwie zwano, w pogardliwym wyrazie szerszniami; ta nazwa pochodzi od barwy mundurów wojskowych Radziwiłłowskich, która była żółta z czarnym. [przypis autorski]

28. rankor — wściekłość, uraza, gniew; także neutralnie: zapał. [przypis edytorski]

29. mediacja — pośrednictwo. [przypis edytorski]

30. nieochybny — nieuchronny. [przypis edytorski]

31. salaria (z łac.) — zapłata, żołd, wynagrodzenie. [przypis edytorski]

32. dictum (łac.) — powiedzenie, polecenie, rozkaz. [przypis edytorski]

33. factum (łac.) — czyn, dzieło, postępowanie, fakt. [przypis edytorski]

34. Ich sehe des Dorfes Weiden, Des Wiesenbaches Rand, Wo ich die ersten Freuden Den ersten Schmerz empfand (niem.) — Widzę wiejskie pastwiska, obrzeża Weisenbach, gdzie doznałem pierwszych radości i pierwszego bólu; tłum. WL. [przypis edytorski]

35. dranice — drewniane deseczki służące do pokrycia dachu, wykonywane ręcznie z drewna drzew iglastych. [przypis edytorski]

36. wnijście (daw.) — wejście. [przypis edytorski]

37. gdyby — tu: jakby, niby. [przypis edytorski]

38. ochrończy — dziś: ochronny. [przypis edytorski]

39. podzieną się (gw.) — dziś popr.: podzieją się. [przypis edytorski]

40. tum (...) trząsł — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika: tu trząsłem. [przypis edytorski]

41. lubo (daw.) — choć, chociaż. [przypis edytorski]

42. wczas (daw.) — odpoczynek. [przypis edytorski]

43. kraśny — piękny, kolorowy. [przypis edytorski]

44. niżli — dziś popr.: niż a. niźli. [przypis edytorski]

45. węzgłowie — dziś: wezgłowie; szczytowa część łóżka. [przypis edytorski]

46. zasiękła — dziś popr.: wsiąkła. [przypis edytorski]

47. przyzowę — dziś popr.: przyzwę. [przypis edytorski]

48. waleta — utwór poetycki o charakterze elegijnym, wyrażający żal z powodu rozstania się z bliskimi osobami, domem czy krajem rodzinnym; z łac. vale: pozdrowienie przy pożegnaniu (bądź zdrów, żegnaj). [przypis edytorski]

49. w ręce czyjeś — formuła ofiarowania, dedykacji, także toastu. [przypis edytorski]

50. aspan — skrócona, potoczna forma zwrotu grzecznościowego. [przypis edytorski]

51. hołota — gołota; bieda. [przypis edytorski]

52. uważać — tu: zwracać uwagę na coś. [przypis edytorski]

53. ośmina — daw. miara objętości (także: achtel; korzec), używana np. do odmierzania zboża; równa 32 garncom (1 garniec w XIX w. był równy 4 litrom). [przypis edytorski]

54. borysz — podarek pieniężny lub poczęstunek przy sprzedaży albo kupnie; także: litkup. [przypis edytorski]

55. jak słowo powiedzieć — szybko i łatwo. [przypis edytorski]

56. czynszownik — osoba niebędąca właścicielem, ale dzierżawiąca ziemię za czynsz. [przypis edytorski]

57. popręga — pasek noszony na wierzchnim ubraniu. [przypis edytorski]

58. pono — podobno, prawdopodobnie. [przypis edytorski]

59. gody — święto. [przypis edytorski]

60. maleparta — właśc. male parta (łac.): źle nabyte; część łac. przysłowia: male parta male dilabuntur, czyli: źle nabyte marnieje; pol. popularne porzekadło: male parta do czarta. [przypis edytorski]

61. z ukradka — dziś: ukradkiem. [przypis edytorski]

62. szeleszcze — dziś: szeleści. [przypis edytorski]

63. jagoda (daw.) — policzek. [przypis edytorski]

64. murog (białorus.) — siano najlepszego gatunku, pochodzące z suchych łąk położonych między polami uprawnymi. [przypis edytorski]

65. pokotem — jeden obok drugiego rzędem. [przypis edytorski]

66. biegą — dziś: biegną. [przypis edytorski]

67. nudoty — nuda, znużenie. [przypis edytorski]

68. przywilei — dziś D.lm: przywilejów. [przypis edytorski]

69. odarty — dziś popr.: obdarty. [przypis edytorski]

70. jąć się do pałasza — chwycić za szablę. [przypis edytorski]

71. pierśmi — dziś N.lm: piersiami. [przypis edytorski]

72. chrzypiący — dziś popr.: chrypiący. [przypis edytorski]

73. wreście — dziś popr.: wreszcie. [przypis edytorski]

74. Jaśnie Oświecone Książę — daw. rzeczownik książę był rodzaju nijakiego. [przypis edytorski]

75. znać (daw.) — tu: wiedzieć. [przypis edytorski]

76. darem — tu: daremnie; niepotrzebnie. [przypis edytorski]

77. od szyje — dziś D.lp: szyi. [przypis edytorski]

78. mię — daw. forma D. i B. zaimka w pozycji nieakcentowanej w zdaniu, analogiczna np. do cię. [przypis edytorski]

79. skować — dziś popr.: skuć. [przypis edytorski]

80. snadź (daw.) — widocznie; tu: przecież. [przypis edytorski]

81. źwierzę — dziś popr.: zwierzę (w zapisie uwzględniono regionalną wymowę). [przypis edytorski]

82. osocznik — osacznik; przygotowujący obławę podczas polowania. [przypis edytorski]

83. zoczyć — zobaczyć. [przypis edytorski]

84. borukać — dziś popr.: borykać; zmagać. [przypis edytorski]

85. nahaj — bicz. [przypis edytorski]

86. bujny — tu: duży, rozrośnięty. [przypis edytorski]

87. połatka — siedzenie urządzone dla myśliwych w formie ławy (półeczki) między drzewami, służące do zaczajania się na zwierzę (dzika, niedźwiedzia) przywabionego jedzeniem zostawionym na przynętę. [przypis edytorski]

88. tymf a. tynf — pol. moneta srebrna; od nazwiska Andrzej Tymfa (właśc. Andreas Tümpe), żyjącego w XVII w., mincerza i zarządcy mennic koronnych za panowania Jana Kazimierza. [przypis edytorski]

89. gracko — zgrabnie. [przypis edytorski]

90. plecionka kozacka — nahaj, bicz. [przypis edytorski]

91. ze swojemi syny — dziś popr.: ze swoimi synami. [przypis edytorski]

92. brać się — zaczynać; zabierać się za coś. [przypis edytorski]

93. harap — bicz z krótkim trzonkiem i długim plecionym rzemieniem, używany głównie na psy myśliwskie. [przypis edytorski]

94. swor — tu: ćwiek (sworzeń). [przypis edytorski]

95. zamaszny — dziś popr.: zamaszysty. [przypis edytorski]

96. siermięga — strój chłopski z samodzielnie tkanego płótna. [przypis edytorski]

97. obces — tu: gwałtownie, natarczywie; dziś: obcesem. [przypis edytorski]

98. na gardło osądzić — skazać na śmierć. [przypis edytorski]

99. odzieża — dziś popr.: odzież. [przypis edytorski]

100. skrzepnąć — tu: ścierpnąć, zdrętwieć. [przypis edytorski]

101. o strzesie — dziś popr.: o strzesze; od strzecha: dach słomiany, kryjący chaty wiejskie; wspomniałem o strzesie: pomyślałem o dachu nad głową, o schronieniu się. [przypis edytorski]

102. pierwszyna — dziś popr.: pierwszyzna. [przypis edytorski]

103. łożysko — tu: legowisko; schronienie zwierzęcia. [przypis edytorski]

104. obryzgła — dziś popr.: obryzgała. [przypis edytorski]

105. bożę — dziś D.lp r.ż.: bożą. [przypis edytorski]

106. zabić się — tu: zaszyć się. [przypis edytorski]

107. chwoja (reg.) — sosna. [przypis edytorski]

108. znachodzić — znajdować. [przypis edytorski]

109. popręga — tu: pasek; rzemień do przewiązywania się w pasie a. przez pierś. [przypis edytorski]

110. sparła się — ścisnęła się, stłoczyła się. [przypis edytorski]

111. oczeretni — oczeretny; noszący cechy a. składający się z oczeretu, tj. trzciny nadrzecznej i bagiennej, szuwaru. [przypis edytorski]

112. więcierz — kosz do chwytania i łowienia ryb. [przypis edytorski]

113. odeźwie — dziś popr.: odezwie (w zapisie znak wymowy regionalnej). [przypis edytorski]

114. fortelić — robić fortele, tj. wymyślne sztuczki; działać podstępem. [przypis edytorski]

115. więźnie — dziś M.lm: więźniowie. [przypis edytorski]

116. łom — tu: połamane gałęzie. [przypis edytorski]

117. ćwiertować — dziś popr.: ćwiartować. [przypis edytorski]

118. po świętym Pietrze — po świętym Piotrze, tj. po 29 czerwca. [przypis edytorski]

119. nie tyle — nie tak bardzo. [przypis edytorski]

120. snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

121. sadziba — dziś popr.: siedziba. [przypis edytorski]

122. zaprowadzić (daw.) — tu: urządzić, założyć. [przypis edytorski]

123. jeno (daw., gw.) — tylko. [przypis edytorski]

124. odziczyć się — zdziczeć. [przypis edytorski]

125. pomnieć — pamiętać. [przypis edytorski]

126. podgryźli robacy — dziś popr.: pogryzły robaki. [przypis edytorski]

127. gwoli (daw.) — dla, z powodu, w celu. [przypis edytorski]

128. pszczelnik — pasieka. [przypis edytorski]

129. odziczały — dziś popr.: zdziczały. [przypis edytorski]

130. ptastwo — dziś popr.: ptactwo. [przypis edytorski]

131. moję — dziś forma D.lp r.ż.: moją. [przypis edytorski]

132. kopa — daw. miara: sześćdziesiąt. [przypis edytorski]

133. chychota — dziś popr.: chichocze. [przypis edytorski]

134. gęstwinia — dziś popr.: gęstwina. [przypis edytorski]

135. plaga — tu: kara. [przypis edytorski]

136. przerzadzić się — dziś popr.: przerzedzić się. [przypis edytorski]

137. piasczysty — dziś popr.: piaszczysty. [przypis edytorski]

138. stronić od kogoś — trzymać się od kogoś z daleka; uciekać od kogoś. [przypis edytorski]

139. strawa — jedzenie. [przypis edytorski]

140. człeku — dziś forma C.lp: człowiekowi, człekowi. [przypis edytorski]

141. skarać na gardle — ukarać śmiercią. [przypis edytorski]

142. Radźwiłłowski — Radziwiłłowski. [przypis edytorski]

143. solvitur (łac.) — rozwiązana, zakończona (sesja sądu do oznaczonego czasu). [przypis edytorski]

144. monaster — klasztor. [przypis edytorski]

145. naźwisko — dziś popr.: nazwisko (w zapisie uwzględniona wymowa regionalna). [przypis edytorski]

146. pszczelnik — pasieka. [przypis edytorski]

147. naród — lud, ludzie. [przypis edytorski]

148. wyśpa — dziś popr.: wyspa. [przypis edytorski]

149. płynie (...) nad (...) pola rozłogi — dziś z N.: nad rozłogami. [przypis edytorski]

150. plenny — dający duży plon; płodny. [przypis edytorski]

151. zagon — tu: oddział wojsk tatarskich. [przypis edytorski]

152. tłuszcza — pogard.: tłum. [przypis edytorski]

153. niepłonny — tu: nie bez pokrycia, mający uzasadnienie. [przypis edytorski]

154. sparli się — tu: stłoczyli się, zebrali się. [przypis edytorski]

155. ostrokół — palisada; daw. ogrodzenie o funkcji obronnej, zbudowane z zaostrzonych na końcach, gęsto obok siebie wbitych w ziemię bali drewnianych. [przypis edytorski]

156. Domiénika zakonni bracia — dominikanie. [przypis edytorski]

157. gardząc (...) postrach — dziś: gardząc postrachem. [przypis edytorski]

158.