Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Każdemu zdarzyć się może, że stając na rozstaju dróg życiowych, zada sobie pytanie: „Cóż wżdy dalej, fortuno, chcesz poczynać ze mną?”…

Wówczas ukojenie znajdzie w lekturze Orlanda szalonego Ludovico Ariosta w tłumaczeniu Piotra Kochanowskiego. Śledząc splątane losy rycerzy i rycerek, dzieje miłości i walki, spisane w zgrabnych oktawach, zastanawiać się może, co tak przeraziło krakowskich biskupów, że wstrzymali druk tego dzieła na 180 lat. Może lękiem przejęła purpuratów mądra czarownica (wiedma) Melissa, może rozpięte na skale nagie ciało księżniczki chińskiej Angeliki, może zbrojne ramię Bradamanty lub grasujące samopas olbrzymki, a może podniebne loty gryfa i inne bestie, niczym potwór gender panoszące się w renesansowych stancach?

Ariosto splata ze sobą w gęstą, jednolitą materię wątki z mitologii greckiej, rzymskiej, religijności chrześcijańskiej, średniowiecznych baśni i historii Europy (Orlando jest wszak paladynem króla Franków Karola Wielkiego) oraz dzieje rodów włoskich. Wiele w tych opowieściach fantazji, wiele też kurtuazji. Niektóre postacie rzeczywiste trudno rozpoznać, na przykład ze zdziwieniem przecieramy oczy, czytając: „iż to jest ona Lukrecya, z Borgiów krwie przezacnej, co twarzy pięknością równa się dawnej rzymskiej, cnotą i czystością” (XLII 78, w. 2–4). Z całości jednak eposu rycerskiego mistrza z Ferrary wyłania się jedność historii Europy od starożytności po czasy autorowi współczesne — i to stanowiło istotną wartość dzieła.

Kiedy tłumaczenie poematu Ariosta ukazało się wreszcie (częściowo, do XXV pieśni) w 1799 r., już tekst ten nie mógł stanowić ogniwa łączącego kulturę polską z głównym nurtem europejskim, już świat żył czym innym. Cóż że w opowieści o szalonym z powodu nieszczęśliwej miłości Orlandzie pojawia się wzmianka o Polsce (pieśń X stanca 72)? Polski zresztą od paru lat na mapach nie było, a praca Kochanowskiego — zamiast być żyzną literacką glebą dla kilku pokoleń — pozostała wydobytym z zakurzonej szuflady zabytkiem staropolszczyzny.

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Ludovico Ariosto
Epoka: Renesans
Rodzaj: Liryka

Czytasz książkę online - «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ludovico Ariosto

Idź do strony:

tracąc imienia2387,

Póki ludzkiego zstanie na świecie plemienia,

Póki Indom i Maurom świecić będzie rany

Febus, póki krąg ziemski nie weźmie odmiany,

Gwido Posthum2388, któremu oraz dwie koronie,

Stąd Pallas, stąd Apollo, włożyli na skronie.

Ta zaś, co w pierwszem rzędzie po tych następuje,

Dyana2389 jest, cnota ją i rozum sprawuje.

Nie sądź jej, gościu, choć wzrok obraca szeroki,

Z postaci, i choć umysł zda się mieć wysoki,

Ludzka jest, pokorna jest. Kalkanin2390 zaleci

Cnoty jej, kędy gaśnie i gdzie słońce świeci,

Mones2391 królestwo z sławy pozna ją szerokie,

Pozna Murzyn, pozna lud przez morze głębokie.

Więc i Kawal2392 o zacnych sprawach tej dziewice

Tak zaśpiewa, iż żadne parnaskie krynice

Nie zrównają, lub je koń wybił nogopióry2393,

Nie wiem, czy z Helikonu czy z Parnasu góry.

Beatrycze tuż za nią gładkie wznosi czoło;

Otej pismo, w marmurze wydrożone2394 wkoło,

Tak mówi: »Beatrycze2395 męża błogosławi

Żywa, a śmiercią swoją w nieszczęście go wprawi«.

Ba, raczej włoską ziemię, bo póki ta żyła

Tryumfy ustawiczne z zwycięstw swych czyniła;

Bez niej, jak niewolnica biedna, utrapiona,

Głowę zwiesza, niszczeje, leci2396 spustoszona.

Koredz2397 o tej napisze rymy tak wdzięcznemi

Z Tymotem2398, co jest jasną świecą miedzy swemi,

Iż dźwiękiem słodkich luteń, usiadszy na brzegu

Ady2399, oba jej nieraz zahamują biegu.

Między tą, a ostatnią, Borgiej podobną,

Widać twarz najwdzięczniejszą2400, twarz bardzo nadobną

Serdecznej białej głowy z marmuru białego,

Kształtnych nad podziw członków, oka poważnego;

Bieluchne alabastry czarną zakrywała

Szatą, pereł, kamieni, złota nic nie miała.

Nie tak Wenus przechodzi gwiazdy swą jasnością,

Jako ta piękne panie niebieską gładkością.

Nie rozeznać, choćbyś dzień na twarz patrzał cały,

Jeśli powagi więcej oczy będą miały,

Oczy gwiazdom podobne, czyli wspaniałości

Majestatu pańskiego, wdzięcznej wesołości:

Najdziesz oraz to wszystko przy ostrem rozumie.

»Kto mądry, kto uczony, co jeno kto umie,

»Niech pisze — takie marmur litery ma w sobie —

»O cnotach nieśmiertelnych w anielskiej osobie«.

Bo choć pełna dobroci, pełna i wdzięczności

Jej postać, choć ją samo skłania do ludzkości

Przyrodzenie, zda przecię gniewać się, iż swemi

Chwalił ją ktoś wierszami niedouczonymi.

Te imiona wyrżnione w alabastrach były,

Które zakrytych przezwisk wiadomość czyniły;

Insze, czy z zapomnienia czyli też z niechęci,

Mądry rzemieśnik podał ciemnej niepamięci.

W śrzodku figur okrągłe miejsce uczyniono,

A pawiment2401 koralem szczerem położono;

Przezeń z kryształu strużka bieży żywej wody,

Podając w gorące dni pragnącem ochłody,

Potem więtszem w podwórze wypada zapędem

W kanał, który sadzone kwiaty różnem rzędem

Odżywia, z niemi miękkie trawy zagorzałe

I wkoło usadzone szczepy niedojrzałe.

Tem czasem z gospodarzem ludzkiem ma rozmowy

Rynald, często dając znać, iż już jest gotowy

Z chęcią widzieć to, z czem się w drodze popisował,

Kiedy go do swych gmachów przywieść usiłował;

Patrzy po cztery razy, wzmiankę czyni o tem,

Lecz postrzega, iż z ciężkiem jakiemsi2402 kłopotem

Rozpływa się w niem serce, płacz w źrzenicach stoi,

A sto w głębokich piersiach wzdychania się roi.

Już co jeno nie spyta przyczyny ciężkiego

Frasunku; bezpieczeństwa2403 lecz zażyć takiego

Nie zda mu się, hamuje mowę, wraca słowa,

Które już gęba była wypuścić gotowa.

A wtem też, gdy wieczerzy pół się odprawiło,

Chłopię, co do posługi naznaczone było

Podczastwa, czarę z wierzchu kamieńmi sadzoną,

A wewnątrz winem dobrem niesie napełnioną.

Pojrzawszy na Rynalda pan zamku dobrego,

Uśmiechnął się; lecz ktoby serce widział jego,

Snadno pozna, iż jako śmiech w uściech zmyślony,

Tak w piersiach tai się ból, łzami opojony.

Potem rzekł: »Teraz już czas, mój gościu kochany,

»Zwłaszcza, żem beł od ciebie jawnie nagabany,

»Spełnić słowo, ukazać zaraz probę taką,

»Której dawnoś miał szukać z pilnością wszelaką.

»Miałeś szukać i ty sam i wszyscy, co macie

»Żony, a w nich się, jako w czem dobrem kochacie

»Niech tak będzie, dla Boga; lecz jeśli miłuje

»Ciebie twoja i spólnej osławy2404 pilnuje,

»Jako ty wiedzieć możesz? Lekka rzecz na głowie

»Rogi są, ale zmazę kto słowy wypowie?

»Ciężka ta, ciężka, gościu, a kto ją wczas czuje,

»Szczęśliwy, bo się prędko z obmówisk wyzuje.

»Twoja jeśli przestrzega przysięgłej czystości,

»Słusznie, słusznie małżeńskiej godna już miłości.

»Wiedz, iż siła żon takich, co się popisują

»Z swą cnotą, a na targ ją cicho wystawują.

»Wiedz, iż siła żon takich, co są w podejźrzeniu

»Bez winy, prawe cnocie, prawe i sumnieniu.

»Ludzieśmy, mylemy się; więc trudno pewności

»Szczerej dosiądz w gęstej mgle zmyślonych miłości.

»Ty, jeśli chcesz dość pewnej dzisia wiadomości,

»Nie uraniali twoja wstydu i czystości,

»Jako podomno tuszysz, zwłaszcza jeśli proby

»Przez widome nie miałeś sam nigdy sposoby,

»Wnet ujźrzysz; bo ta złota na tem stole czara

»Ukaże, jaka żony twej ku tobie wiara,

»Jaka miłość i przyjaźń, jeno wina tego

»Napij się, dla przyczyny tej przyniesionego.

»Napij się, a wierz szczerej i prawdziwej mowie,

»Bo jeśli rogi nosisz miasto piór na głowie,

»Taką roztruchan ma moc ponno sczarowany,

»Iż na twe piersi Bakchus będzie wnet wylany,

»Kropla namniejsza z niego do ust ci nie wpadnie.

»Samą rzeczą ujźrzysz to, jeno sam chciej snadnie«.

To rzekszy, oczy trzyma w Rynaldzie utkwione,

Będzieli wino z czarą złotą wywrócone.

Potrętwiał, usłyszawszy Rynald dziwne rzeczy,

Ledwie się trochę przy niem zmysł bawi człowieczy.

Wyciąga jednak ręce, bierze kubek złoty,

Myśli, mali probować w oczach ludzkich cnoty

Niepodejrzanej nigdy, jako ją wziął, żony;

Uważa co za żal stąd, żal niewymówiony

Snadno wyniknąć może. — Lecz odpoczyniemy

Wprzód trochę, potem słuchać Rynalda będziemy.

Koniec pieśni czterdziestej wtórej.

XLIII. Pieśń czterdziesta trzecia Argument

Rynald serdeczny słucha rycerza ludzkiego,

Gdy przyczynę nieszczęścia powiada trefnego2405,

Jako głupio utracił małżonkę kochaną,

Zdradą chytrej niewiasty zwiedzion niesłychaną.

Potem swą łódź do pięknej Rawenny prostuje

I na wyspie zwyciężcę Orlanda najduje.

Pustelnik, na odludnem co mieszka ostrowie,

Krzci Sobryna, przywraca markiezowi zdrowie.

Allegorye

W tej czterdziestej trzeciej pieśni przez żonę rycerza mantuańskiego znaczy się podłość animuszu i głupstwo wielu nikczemnych małżonków, którem lub to łakomstwem zbytniem uwiedzieni, lub nieszczęściem swojem przyciśnieni, własne dają w małżeństwo ojcowie córki; w Fiordylizie nie rzekę rzadki, ale własny i przyrodzony, po którem cnotliwe białe głowy, iż słuszną nakłonione są miłością, poznać snadno, ukazuje się przykład szczerej, nieodmiennej, w obojej fortunie jednakiej miłości.

Skład pierwszy

O, przeklęty tysiąckroć i nienasycony

Głodzie, z łakomstwa w samem piekle urodzony!

Co za dziw, gdy parszywą zarażasz chciwością

Podlejszy gmin, któremu cnota z uczciwością

Mniej smakuje; lecz wyszsze iż prowadzisz stany

W temże pęcie, to rodzi żal nieporównany.

O, jako siła mądrych, godnych, dobrych siła,

Którem niesytość drogę szczęścia zagrodziła!

Ten morze, ziemię, niebo przepędził i skryte

Ich wyroki zrozumiał w płanetach wyryte;

Więc aby badał samej tajemnic natury

Pod obłoczne, jako ptak, myślą lata góry,

Więtszej chęci, starania nie mając więtszego,

Od żądła ukąszony szkodliwie twojego,

Jeno pieniądze zbierać, bogatem być, brzydkie

W tem chęci utopiwszy i nadzieje wszytkie.

Rwie wojska nieprzyjaciół drugi, waży zdrowie,

Blachy, choć je robili sami Wulkanowie,

Kruszy najdoskonalszą szablą, nadstawuje

Swych piersi we dnie, w nocy nie sypia, pracuje,

Królestwa, prowincye posiada i bierze:

Cóż potem, chciwość taż go trapi w jednej mierze.

O drugich pisać nie chcę, co serce w bezdennem

Pogrążyli łakomstwie i zysku codziennem.

Co rzekę o piękniejszych paniach w przedniem stanie,

Które na łzy, posługi, prośby i wzdychanie

Najrozkoszniejszej młodzi nie jeno nie dbały,

Ale marmurem twardem, srogie, skamieniały?

Twój to despekt, Miłości, bo skoro kęs złota

Wzrok ich dopadł, wnet serce gorąca ochota

Kruszy twarde, mienią się — ktoby wierzył temu? —

I urodę w moc dają chłopu najbrzydszemu.

Rzecz mówię doświadczoną, lub się boję tego,

Aby kto nie rzekł, żech jest języka płochego.

Nic to, cnotliwy zawsze szczerościami robi,

Nie zmyśla, próżen obłud, prawdę prawdą zdobi.

Ale od przedsięwzięcia nie chcąc odstępować,

Tam swój, kędym umyślił, bieg będę prostować,

Wróciwszy się zarazem do grofa dobrego,

Co już, już wino miał pić z kubka tak dziwnego.

Wprzód jednak strasznem skutkiem rzeczy zamyślony,

Nim roztruchan do jego ust beł przyłożony,

Głosem rzekł: »Miedzy mądre słusznie się policzy

»Ten, kto szukać nie będzie, czego mieć nie życzy.

»Moja żona jest żona, a tyś świadom tego,

»Iż każda żona miękka i da się do złego

»Snadniej pociągnąć, zwłaszcza kiedy lubość rodzi

»I lub z miłości lubo z zalotów pochodzi.

»Dopuść mi, proszę, wierzyć o cnocie mej żony,

»Jakom wielą przykładów dobrych nauczony.

»Zła rzecz jest kusić Boga: groźniej zakazuje

»Takich czarów, niż jabłka, co go snać pilnuje

»Anioł w raju i które dziwnie przyczyniało

»Żywota, gdy namniejsze stworzenie go rwało.

»Każże wziąć ten kosztowny kubek z stołu swego,

»Bo nie mając pragnienia, pić nie będę z niego.

»Tych owoców choć bronił sam Bóg litościwy,

»Skosztowawszy w pierwszy wiek Adam niecierpliwy,

»Wnet śmiech na płacz frymarczył, a co lat zbywało,

»W pracach, bólach, kłopotach trawić się musiało.

»Tak jeśli kto będzie chciał postępki swej żony

»Skryte wiedzieć, biegłością2406 głupią uwiedziony,

»Wpadnie, zbywszy rozkoszy, w żal, w lamenty takie,

»Których szepty, lekarstwa nie zleczą wszelakie«.

To mówiąc dobry Rynald, nienawisnej czary

Popchnie dalej, jakoby gniewał się bez miary,

I wraz na gospodarza pojźrzy siedzącego.

A temu hojny potok z oka zaćmionego,

Hojny wypada potok łez nieutulonych,

Które bieżą na ziemię wciąż z szat pomoczonych.

Jak zaś wytchnął, wstał i rzekł: »Gościu ulubiony,

»Ten kubek najkochańszej pozbawił mię żony.

»Czemum tak niefortunny, czemum nieszczęśliwy,

»Że mię przed dziesiątkiem lat przyjaźni życzliwy

»Węzeł z tobą nie ścisnął? Bo te rady twoje

»Wprzód, niż się niezrównane wszczęły żale moje,

»Mogły całą pomoc dać, a ja płaczu tego

»Nie lałbym dziś, który mię już czyni ślepego.

»Ale abyś rzecz wiedział, gościu mój kochany,

»Dziwną nieuleczonej dam ci sprawę rany.

»Wyszszej kęs mimo miasto2407 biegłeś murowane,

»Od przeźroczystej rzeki wkoło opasane,

»Która do Padu wpada gościńcem szerokiem,

»A początek snać swój ma w Benaku2408 głębokiem;

»Gdy mury rozwalono Agenorowego

»Węża2409, w ten czas pierwiastki rosły miasta tego.

»Tam ja urodziłem się ze krwie dosyć znacznej,

»Lecz w ubóstwie, co krzywda fortuny niebacznej,

»Krzywda fortuny ślepej, która zaniedbała

»Mnie i moich, a bogactw namniejszych nie dała.

»Ale dobra natura z zwykłej łaskawości

»Na to miejsce dziwnej mię nabawia gładkości,

»Tak obficie, iż tysiąc żelesc w sercu czuje

»Każda panna, co twarzy mej się przypatruje.

»Więc miałem ludzkość wdzięczną do wzrostu ślicznego;

»Odpuść, iż głupie2410 chwalę sam siebie samego.

»Beł w mieście naszem człowiek mądry i uczony,

»Ciężkiemi, zgrzybiałemi laty obciążony;

»Bo gdy głucha śmierć oczy zamykała jego,

»Sta dwudziestu ośmi lat doszedł wieku swego.

»Odludny żył, póki żył, jak w puszczej chowany,

»Nie znając, co jest miłość, co są jej odmiany.

»Lecz ta, iż pojął żonę, mściwa przymusiła,

»Z której się cicho dziewka piękna urodziła.

»Ażeby płochej matce podobna nie była,

»Co wiary, co i wstydu mocno uroniła,

»Przedawszy drogą czystość, czystość ulubioną,

»Czystość nad wszystkie złota, perły wyniesioną,

»Zamyka ją na miejscu pustem, osobliwem,

»Aby w życiu kwitnęła niewinnem, cnotliwem;

»I ten pałac budowny, wyniosły, bogaty

»Djabłom postawić kazał dla niej bez swej straty.

»Samę zaś białem głowom zlecił podstarzałem,

»Które z pilnością wielką, z kłopotem niemałem

»Młode dziewczę ćwiczyły i wychowywały,

»Z żadnem mężczyzną rozmów mieć nie pozwalały,

»Więc przykład ustawiczny aby w oczach miała

»Uczciwych pań i torem cnoty iść umiała,

»Różne obrazy, różne dał wyryć figury,

»Które się zakrywają pod temi marmury,

»Nie tylko tych, co wzięte z swej czystości były

»U świata, którą wiek on dawniejszy zdobiły,

»I których wieczna sława do późnych podaje

»Prawnuków, gdzie zapada i gdzie Febus wstaje,

»Ale i inszych wielu, co dni świeższych żyły,

»A cnotami włoski kraj wszystek rozświeciły,

»Jakoś swemi oczyma widział sam ośm one,

»W alabastrze gładzonem kształtnie wydrożone.

»Potem, gdy piękna dziewka lat swych dorastała,

»A do małżeństwa ojcu sposobną się zdała,

»Lub tak moje nieszczęście lub szczęście sprawiło,

»Mnie jej mężem za wolą wszystkich naznaczyło.

»Szerokość pól obfitych, które wkoło leżą,

»Stawy, jeziora, rzeki, co ich gruntem bieżą,

»Na dwadzieścia mil wielkich staruszek zgrzybiały

»Dał

Idź do strony:

Darmowe książki «Orland szalony - Ludovico Ariosto (internetowa biblioteka naukowa txt) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz