Wiele hałasu o nic - William Shakespeare (Szekspir) (jagoda cieszynska ksiazki .TXT) 📖

1. paduańczyk (daw.) — mieszkaniec Padwy (śrdw. łac. Padua), miasta w półn.-wsch. Włoszech; dziś popr.: padewczyk. [przypis edytorski]

2. Beatryks (z łac. Beatrix) — dziś popr.: Beatrycze, imię żeńskie pochodzenia włoskiego. [przypis edytorski]

3. Don Pedro Aragoński przybywa tej nocy do Mesyny (...) zwycięzca wraca do domu z armią — władcy hiszpańskiej Aragonii od XIV w. byli także królami Sycylii; brali udział w serii konfliktów na Płw. Apenińskim zwanych wojnami włoskimi (1494–1559), w które zaangażowane były Francja, Hiszpania, cesarstwo, Państwo Kościelne oraz większość miast-państw włoskich; stąd obecność szlachty włoskiej w aragońskiej wyprawie wojennej. [przypis edytorski]

4. Mesyna — miasto na płn.-wsch. krańcu Sycylii, nad Cieśniną Mesyńską. [przypis edytorski]

5. Czyny jego przechodzą moją zdolność opowiadania — w późn. wyd. uzupełniono tłumaczenie: Czyny jego przechodzą wszelkie oczekiwania, a także i moją zdolność opowiadania. [przypis edytorski]

6. niepomału (daw.) — niemało, znacznie. [przypis edytorski]

7. synowica (daw.) — bratanica, córka brata. [przypis edytorski]

8. kartelusz (daw., ze śrdw. łac. cartellus: kartka) — kawałek zapisanego papieru (np. liścik, kwitek, afisz); pismo z wyzwaniem na pojedynek. [przypis edytorski]

9. Kupidyn, Kupido a. Amor (mit. rzym.) — syn Wenus i Marsa, bóg miłości, przedstawiany jako skrzydlaty chłopczyk z łukiem. [przypis edytorski]

10. podpisał Kupidyna — złożył podpis za Kupidyna, podejmując wyzwanie w jego imieniu. [przypis edytorski]

11. na kusze — w oryg. burbolt (birdbolt), krótka strzała z tępym końcem do polowań na małe ptaki, która nie przebijała ciała i była stosunkowo bezpieczna. [przypis edytorski]

12. krajczy (hist.) — urzędnik dworski, który miał obowiązek krajać pieczenie, mięsa i inne potrawy na stół królewski; potem: tytuł honorowy. [przypis edytorski]

13. cztery z pięciu jego dowcipów — jako pięć dowcipów (daw.: talentów umysłu, bystrości) wymieniano w czasach Szekspira zwykle: pamięć, fantazję, rozsądek, wyobraźnię i zwykły dowcip. [przypis edytorski]

14. regestr (daw.) — rejestr, spis; tu: księga rachunkowa. [przypis edytorski]

15. wietrznica (daw.) — kobieta lekkomyślna i niestała. [przypis edytorski]

16. za czarna na świetne pochwały — w oryg. wyraźniejsza gra słów: too brown for a fair praise, gdzie fair może oznaczać blond, jasny lub rzetelny, słuszny; w czasach Szekspira za piękne uważano tylko blondynki o jasnej skórze. [przypis edytorski]

17. Kupido dobry strzelec na zające, a Wulkan rzadki cieśla — oczywiste nonsensy, gdyż Kupidyna przedstawiano z przepaską na oczach (por. też Sen nocy letniej, akt I, scena 1), zaś Wulkan był bogiem-kowalem. [przypis edytorski]

18. Nie ma więc na ziemi człowieka, który by chciał nosić kapelusz bez trwogi? — aluzja do zdrady małżeńskiej: nosić kapelusz bez obaw przed podejrzeniami o chęć ukrycia pod nim rogów, przyprawionych przez żonę. [przypis edytorski]

19. kawalera o sześciu krzyżykach — tj. sześćdziesięcioletniego. [przypis edytorski]

20. maństwo (daw.) — lennictwo, zależność między lennikiem a seniorem; od man: lennik, hołdownik; w oryg. allegiance: obowiązek lenny wobec seniora a. wierność, lojalność, posłuszeństwo. [przypis edytorski]

21. kacerz (daw.) — odstępca religijny; heretyk. [przypis edytorski]

22. żeby mi nad czołem psy nawoływano — aluzja do rogu używanego podczas polowań, którego dźwięki są sygnałem dla psów myśliwskich, oraz do rogów, które we frazeologizmie wyrastają na głowie mężów zdradzanych przez żony. [przypis edytorski]

23. żebym róg mój na niewidzialnym pasie miał zawieszać — rogi myśliwskie noszono u biodra, na zakładanym na ramię i pierś pasie, podobnie jak broń. [przypis edytorski]

24. zamtuz (daw.) — dom publiczny. [przypis edytorski]

25. kto mnie trafi (...) nazwij go Adamem — aluzja do Adama Bella, półlegendarnego banity i doskonałego łucznika, mieszkającego z towarzyszami w lesie Inglewood w północnej Anglii, postaci podobnej do Robin Hooda, ukrywającego się z kompanami w lesie Sherwood w środkowej Anglii. [przypis edytorski]

26. I dziki byk do jarzma przyucza się z czasem — cytat z Tragedii hiszpańskiej (akt II, scena 1) Thomasa Kyda (1558–1594), jednej z najpopularniejszych sztuk epoki elżbietańskiej. [przypis edytorski]

27. sajdak a. sahajdak — wyposażenie łucznika składające się z futerału na łuk oraz futerału na strzały (kołczanu). [przypis edytorski]

28. Byle Kupido całego sajdaka w Wenecji nie wystrzelał — Wenecja słynęła z uwodzicielskich kurtyzan. [przypis edytorski]

29. chybić — tu: uchybić, zawieść. [przypis edytorski]

30. Julius (łac.), July (ang.) — lipiec. [przypis edytorski]

31. bramowany (daw.) — obszyty czymś po brzegach; por.: obramowanie; bram: obszycie, lamówka. [przypis edytorski]

32. powieść — tu: opowieść. [przypis edytorski]

33. pod Saturnem (...) zrodzony — wg wierzeń astrologicznych ludzie urodzeni pod wpływem Saturna mają posępne, melancholijne usposobienie. [przypis edytorski]

34. marcówka (rzad.) — kura, która wykluła się w marcu, czyli możliwie wcześnie po zimie; kurczęta marcowe (marczaki) ceniono jako mające lepszy start, wyrastające na większe i piękniejsze; z oryginału (A very forward March-chick!) nie wynika jednoznacznie, czy komentarz Don Juana odnosi się do Hero, czy też do zachowania Klaudia. [przypis edytorski]

35. niedźwiednik (przest.) — człowiek oprowadzający tresowane niedźwiedzie; niedźwiednicy zarabiali na pokazach, prowadząc wędrowny tryb życia. [przypis edytorski]

36. małpy zaprowadzić do piekła — nawiązanie do angielskiego przysłowia z czasów elżbietańskich (występuje też w Poskromieniu złośnicy, akt II, scena 1), mówiącego, że kobiety, które umierają jako panny, wiodą małpy do piekieł; jego pochodzenie jest niejasne; być może zajmowanie się małpami miało być pośmiertną karą za sprzeczne z naturą unikanie posiadania dzieci; być może miało podtekst lub znaczenie związane z lubieżnością, jaką przypisywano małpom. [przypis edytorski]

37. kraśny a. krasny (daw., gw.) — piękny. [przypis edytorski]

38. metal — tu: substancja. [przypis edytorski]

39. margiel — szara, krucha skała osadowa składająca się z węglanów i minerałów ilastych; tu: aluzja do gliniastego budulca, z którego miał zostać stworzony pierwszy mężczyzna. [przypis edytorski]

40. mazurek, polonez i kozak — w oryg.: a Scotch jig, a measure, and a cinque pace, z których ludowy szkocki jig jest żywy i szybki, measure (miarowy) to określenie tańca powolnego i dostojnego, zaś cinque-pace (fr.: pięć kroków) to inna nazwa galiardy, skocznego tańca francuskiego. [przypis edytorski]

41. Maska jest moja dachem Filemona, I pod tym dachem wielki Jowisz gości — nawiązanie do jednego z epizodów Metamorfoz Owidiusza, w którym Jowisz z Merkurym pod ludzką postacią zstąpili na ziemię i szukali schronienia na noc, ale wszędzie zatrzaskiwano przed nimi drzwi. Dopiero w ubogiej chacie pary staruszków, Filemona i Baucis, zostali przyjęci i ugoszczeni. [przypis edytorski]

42. akolita — pomocnik kapłana, posługujący podczas obrządków religijnych. [przypis edytorski]

43. konceptów szukałam w kalendarzu — w oryg.: „swój dowcip wzięłam ze Stu Wesołych Opowieści”, tj. z Hundred Merry Tales, popularnego zbioru dowcipów i zabawnych anegdot. [przypis edytorski]

44. podobać sobie w czymś (daw.) — mieć w czymś upodobanie; gustować w czymś. [przypis edytorski]

45. Do pierwszej wierzby — wierzba to symbol utraty osoby ukochanej (por. np. Otello, akt IV, scena 3). Klaudio ma nosić wianek z wierzby jako znak, że utracił swoją ukochaną, Hero. [przypis edytorski]

46. wolarz — człowiek doglądający wołów, handlujący wołami. [przypis edytorski]

47. Tak, lecz nie — to ona ze swoim złośliwym, uszczypliwym charakterem siebie za świat bierze — w późn. wyd. uzupełniono tłumaczenie: Tak — lecz nie — w ten sposób sam się krzywdzę. Nie mam przecież takiej opinii; to ona ze swoim złośliwym, uszczypliwym charakterem siebie za świat bierze. [przypis edytorski]

48. Ksiądz Jan a. Prezbiter Jan — legendarny kapłan i król władający zaginionym chrześcijańskim państwem daleko na Wschodzie (początkowo w Indiach). Jego królestwo miało być pełne bogactw, cudów i niezwykłych stworzeń. Później lokowano je w Afryce i od XVI w. utożsamiano z Abisynią. [przypis edytorski]

49. Pigmejczykowie, Pigmejowie (tu: mit.) — lud karłów mieszkających w Afryce lub w Indiach, wg legend prowadzących ustawiczną wojnę z żurawiami. [przypis edytorski]

50. harpie (mit. gr.) — złośliwe, okrutne demony przedstawiane jako drapieżne ptaki o kobiecych głowach. [przypis edytorski]

51. stadło (daw.) — małżeństwo; para małżeńska. [przypis edytorski]

52. szurgot (posp., obelż.) — nicpoń; kobieta lekkich obyczajów. [przypis edytorski]

53. nie znał innej muzyki jak bęben i piszczałkę — bębny i piszczałki przygrywały podczas marszu na wojnę. [przypis edytorski]

54. Notuj twe słowa — tu w znaczeniu: mów nutami, śpiewaj; ang. note oznacza zarówno notatkę, uwagę, jak i nutę. [przypis edytorski]

55. kartować (daw.) — knuć, planować coś w tajemnicy przed kimś. [przypis edytorski]

56. żeby rozpacz nie przywiodła jej do samobójstwa — w późn. wyd. uzupełniono tłum. dodając po tym miejscu zdanie: To wszystko prawda. [przypis edytorski]

57. Leonato: A zdaje mi się, że jest waleczny — wg Folio; w późn. wydaniu tłumaczenie skorygowano wg Quarto, przypisując tę kwestię Klaudiowi i nieco zmieniając słowa: O ile go znam, jest również waleczny. [przypis edytorski]

58. Hektor — bohater Iliady Homera, najdzielniejszy obrońca Troi. [przypis edytorski]

59. i cnotliwa, nie ma wątpliwości, nikt temu zaprzeczyć się nie odważy — w późn. wyd. tłumaczenie skorygowano: i cnotliwa, nie mogę temu zaprzeczyć. [przypis edytorski]

60. jeśli jej nie kocham, jestem Żyd — odzwierciedlone panujące w epoce Szekspira uprzedzenia o moralnej niższości Żydów w porównaniu z chrześcijanami, tu: o niewdzięczności. [przypis edytorski]

61. róża jerychońska — roślina pustynna ze wsch. części obszaru śródziemnomorskiego; w oryg.: woodbine, czyli wiciokrzew, zwany też suchodrzewem. [przypis edytorski]

62. tuszyć (daw.) — myśleć, być przekonanym; spodziewać się. [przypis edytorski]

63. Niski, to agat niegodziwie rżnięty — z rzeźbionych półszlachetnych agatów wykonywano drobne przedmioty: sygnety, wisiory, miniatury. [przypis edytorski]

64. niepodobna (daw.) — jest rzeczą nieprawdopodobną a. niemożliwą. [przypis edytorski]

65. W którym są humory albo może robak — większość chorób przypisywano zaburzeniom równowagi czterech tzw. humorów, płynnych substancji w ciele człowieka: krwi, żółci, śluzu (flegmy) i czarnej żółci; sądzono też, że dziury w zębach powstają za sprawą maleńkich robaków zębowych. [przypis edytorski]

66. pludry (daw.; z niem. Pluderhosen) — krótkie spodnie, sięgające do kolan lub do połowy ud, z bufiastymi nogawkami i pionowymi rozcięciami odsłaniającymi tkaninę podszewki. Moda na pludry pojawiła się w XVI w. w Niemczech; wkrótce stały się popularne w całej Europie. [przypis edytorski]

67. spencereczek — zdrobn. od: spencer, daw. krótka kurtka dwurzędowa. [przypis