O literaturze rosyjskiej i naszym do niej stosunku dziś i lat temu trzysta - Aleksander Brückner (nowoczesna biblioteka szkolna .txt) 📖
Literacki szkic autorstwa Aleksandra Brücknera, poświęcony historii wzajemnych relacji i inspiracji polskich i rosyjskich twórców, będący pokłosiem jego odczytu wygłoszonego we Lwowie w roku 1905.
Autor szkicu niejednokrotnie z ubolewaniem zwraca uwagę na fakt, że na skutek trudnych stosunków historycznych znajomość rosyjskiej twórczości w Polsce i polskiej w Rosji nie była i nie jest wystarczająca, aby stanowić bogate źródło obustronnych korzyści dla kultury i nauki. Brak przekładów, niechęć i uprzedzenia — wszystko to sprawia, że szerokie grono czytelników zarówno w jednym, jak i w drugim narodzie jest pozbawione dostępu do spuścizny znakomitych osobowości. Brückner w swoim tekście wnosi postulat, aby oddalić wszelkie animozje i wobec na nowo rodzącej się państwowości Rosji przełamać wzajemne uprzedzenia i rozpocząć popularyzację literatur wśród odbiorców kultury oraz samych pisarzy.
- Autor: Aleksander Brückner
- Epoka: Pozytywizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «O literaturze rosyjskiej i naszym do niej stosunku dziś i lat temu trzysta - Aleksander Brückner (nowoczesna biblioteka szkolna .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Aleksander Brückner
Lecz dosyć tych szczegółów z zapomnianego, przynajmniej u nas, rozdziału dziejów literatury polskiej i wpływu jej na ościenne narody. Naturalnie wpływ ten — znajdujemy np. w spisie ksiąg Zaikonospaskiego monasteru moskiewskiego z września 1689 r. nie mniej niż 125 polskich książek — nie kończył się literaturą, obejmował wszystkie działy życia społecznego, krój odzieży nawet, noszenie broni (czego w Moskwie przedtym nigdy nie było, surowo to zakazano — dlatego to Moskwicz dawny taki był skory do pięści i wyzwisk), golenie brody (co się w Moskwie niechrześcjańskim, małpim wydawało — chrześcjanin winien brodę nosić jak Chrystus), a przedewszystkiem i muzykę, o której się Rosjanie po raz pierwszy od Polaków dowiedzieli. Praca prof. Szlapkina właśnie tym się odznacza, że zwraca uwagę nietylko na literaturę, lecz uwzględnia i wszelkie inne objawy, np. wpływ Statutu litewskiego na Ułożenije cara Aleksego. Ba, nawet stosunki polityczne polskie podobały się bojarom i nosili się oni po śmierci Piotra Wielkiego z myślami ograniczenia absolutum dominium całkiem na polski sposób i omal nie zmusili Anny do podpisania konstytucji — wiemy, kto temu w ostatniej chwili przeszkodził. Szlachta rosyjska chętnie o polskiej i jej stanowisku myślała, więc jeszcze w pierwszej połowie XVIII wieku można się było w Petersburgu spotykać z napisami szlachetnyj t. j. dworjanskij, mówiono o Koronie t. j. o imperjum rosyjskim i t. d.; dziś, z wszystkich tych wpływów, pozostały już tylko w języku ślady dawnej zażyłości, np. takie gerb (herb), wenzel’ (węzeł w piśmie), komnaty (pokoje) i tego wyrazu pożyczył Rosjanin obok komnat), mieszczanin (przecież miasto gorodem — gradem się nazywa, a więc należałoby tylko o grażdanach mówić, nie o mieszczanach), zamok (zamek, więzienie), puszka (działo, puszkarz) i t. d.
Wpływ kultury i literatury polskiej na rosyjską przerwał się gwałtownie: przerwał go Piotr Wielki, który to formalne wkroczenie literatury i kultury rosyjskiej na tory polskie, polsko-łacińskie, przekręcił i zwrócił na nowe tory zachodnie: niemieckie, holenderskie, francuskie.
Potym nastąpiła wielka luka: wiek XVIII i pierwsza połowa XIX, w której formalnie głucho o jakimś wpływie polskiej literatury na rosyjską. Ale znowu niezupełnie; są i w niej jeszcze pewne ślady; ileż zawdzięcza np. Rylejew, ów szlachetny przyjaciel Mickiewicza i dekabrysta, śpiewom historycznym Niemcewicza, które sam naśladował, a wpływ Mickiewicza np. na Puszkina — i to wdzięczny temat, opracowany już dawniej przez Wł. Spasowicza i prof. Tretiaka. Wspomnę jeszcze tylko, że w drugiej połowie ubiegłego wieku byli autorowie polscy, którzy się do Rosji przedostali i znaleźli tam czytelników tak licznych i wdzięcznych, że chyba na równi z polskimi ich położyć. Nie Sienkiewicza mam tu na myśli, głównie Orzeszkowę, która oceniając tę swoję popularność w Rosji raz nowy swój romans, jeżeli się nie mylę, naprzód po rosyjsku (czy może równocześnie po rosyjsku i po polsku) wydać kazała. Takby można bliżej scharakteryzować wpływ i tych najnowszych pisarzy, lub co o nich Rosjanie sami, np. Tołstoj, myślą i mówią. A nasuwa się tu jeszcze jedno spostrzeżenie.
Do niedawna literatura rosyjska, od XVI wieku aż do Rylejewa i Puszkina, wobec polskiej odgrywała rolę bierną, przejmowała od niej wpływy, nie wywdzięczała się niczym, prócz kilku tłumaczeń, zjawiających się już od końca XVIII wieku, dosyć niezdarnych, jak niezdarnymi były wzory same — tak tłumaczył p. lejtnant wojsk rosyjskich, J. Bykowski, bardzo nieszczególna figura, tragedję Sumarokowa (Mścisław), ktoś inny „Julję” (tak! zamiast Lizy? ) Karamzina i t. d., jeszcze w XVIII wieku. I poźniej tłumaczenia z rosyjskiego nie zbyt często się zjawiały, przecież np. Oniegina Puszkinowego w całości dopiero niedawno p. Belmont (Blumental) nam spolszczył — nawet w dziedzinie umiejętności zbyt odgraniczaliśmy się; uczeni rosyjscy ignorowali badania polskie, a my się im równym odpłacali. Dopiero w ostatnich latach mnożą się przekłady z rosyjskiego, wzorowe, np. prof. Tretiaka (Dostojewskiego pamiętniki więzienne), i niedbałe innych — przeważają jednak ostatnie nowości literackie, Weresajew, Gorkij, Andrejew, Czirikow (Zydzi) i i., a niema dotąd spolszczonych dzieł pierwszorzędnych, stanowiących samą sól literatury rosyjskiej.
Gdy tak publiczność nasza o niej zawsze jeszcze zbyt mało wie, literaci nasi, szczególniej warszawscy, znali ją lepiej. Żeromskiego fakturę nawet, t. j. styl i formę, nie mówiąc o krańcowości poglądów, wywodzą nasi krytycy od Dostojewskiego i Tołstego. Przybyszewski, chociaż Wielkopolanin i wedle własnego zapewnienia Biesów Dostojewskiego nie czytał, gdy w Dzieciach Szatana (!!) swego nadczłowieka, nowego Piotra Werchoweńskiego i Stawrogina w jednej osobie, kreślił — musiał romans rosyjski znać, choćby z opowiadań kolegów, gdyż i fabuła i szczegóły nadto są zbliżone, aby to miało być skutkiem prostego trafu. Realizm, pesymizm, smutek bezbrzeżny u naszych „schyłkowców” zaliczają krytycy, może zbyt pochopne, na karb wpływów literatury rosyjskiej.
W każdy sposób lody nieczułości, obojętności wzajemnej i na polu literatury powoli zaczynają pękać. Dziś, kiedy nowa Rosja z gruzów dawnej się wyłania, kiedy głosy zewsząd jej „zwiastuią wolność, jak żórawie wiosnę”, przeciw zbliżeniu się i wzajemnemu poznaniu na polu umysłowym przeszkód walnych stawiać już nie wolno więcej. Oby w tym przejściu, przy formowaniu nowych poglądów na życie umysłowe obu najwybitniejszych plemion słowiańskich, i słowa tego szkicu jakąkolwiek odegrały rolę, niejedno uprzedzenie odsunęły, słuszniejszym, sprawiedliwszym poglądom pomogły utorować drogę.
Spis tłumaczeń ruskich (rosyjskich), dokonanych z źródeł polskich, główniew xvii wieku.
A. Powieści.1. Historja piękna i ucieszna o Poncjanie cesarzu rzymskim i t. d.; Historja o siedmiu mędrcach — Powiest’ (skazanije, istorija) o semi mudrecach, czterdzieści odpisów, najdawniejszy z r. 1634 (?), ostatni z r. 1763; prof. Murko mniema, że rosyjskie tłumaczenie wyszło z białoruskiego XVI wieku — na co słusznych dowodów niema.
2. Historje rzymskie rozmaite z różnych dziejów z wykładami obyczajowymi krótko zebrane i t. d. — Istorija iz rimskich diejanij prewedena nowo i spisana z drukowannoj polsko i kniżicy i jazyka na russkoj, r. 1681 czy 1691 z wydania Historji (Kraków, u Sekielowicza 1663 r.), nieznanego naszym bibliografom; 14 odpisów. Najobszerniejsza z historji, Historja o Apollonie królu tyrskim i o Tarsjej królewnie i t. d. istnieje i w przeróbce oddzielnej.
3. Historja o żywocie i znamienitych sprawach Aleksandra Wielkiego króla Macedońskiego i t. d., 1550 r. częściej — przekład ruski (małoruski), w dwu odpisach.
4. Historja wdzięczna o pięknej Meluzynie, 1569 r. i częściej — przełożona r. 1677 przez tłumacza carskiego J. Gudajskiego (czy Rudinskiego).
5. Historja o Magielonie, królewnie Neapolitańskiej i t. d. — figuruje w przekładach rosyjskich i pod tytułem Piotra Złotych kluczów, z r. 1677.
6. Historja piękna i krotochwilna o Othonie cesarzu rzymskim i o małżonce jego (Olundzie) i t. d. — przełożona 1673, figuruje w spisach rosyjskich pod różnymi nazwami: przekład objął i dodatki (o „księżnej” Altdorfskiej i i.).
7. Barnabasz. Historja jako się zacny kupiec z drugim kupcem na cnotę żony swej założył i t. d. 1583 — Powiest’ utiesznaja o kupcie kotoryj założyłsia z drugim o dobrodieteli żeny swojeja i t. d, z r. 1677.
8. Bajki Ezopowe, przełożone w Symbirsku 1675. Dawniejszego przekładu bajek Ezopowych z objaśnieniem moralizującym dokonał Gozwiński z greckiego (1609 r.).
9. Facecje polskie — wybór ich przełożono w Nowogrodzie Siewierskim r. 1678.
10. Budny apoftegmata (anegdot starożytnego świata ksiąg trzy), przełożone przez ks. Krapotkina około r. 1690, w pierwszej połowie XVIII wieku wyszły w druku trzy razy.
Nie wymieniamy osobno wierszy, kantów najrozmaitszych, które przeważnie granic małoruskich nie przekraczały, wyjątkowo tylko z tekstów polskich w rosyjskie popadały. Tu działo się i odwrotnie, pieśni ludowe. ruskie, prawdziwe czy naśladowane, przechodziły do naszej literatury i każdy niemal zbiór pieśni miłośnych, drukowany czy pisany, od początków XVII wieku, zawiera po kilka pieśni ruskich, podaje nieraz najdawniejszą ich formę. Dum małoruskich słuchano u nas chętnie, nie zapisywano ich jednak.
B. Historja (Geografia).1. Kronika świata Bielskiego — rosyjski przekład z ruskiego (dokonanego na polecenie Zygmunta Augusta przez Ambrożego Brzozowskiego), z r. 1584. Jest i drugi przekład rosyjski, z polskiego, obejmujący księgę piątą Bielskiego, Kosmografję. Są inne ruskie przekłady (dwa egzemplarze).
2. Relacje powszechne abo nowiny pospolite Jana Botera Benesjusza 1609 — Teatrum swieta wsego etc., z wydania krakowskiego (Bertutowiczów) 1659, nieznanego polskim bibliografom, 1681 r. tłumaczone, trzy odpisy.
3. Kosmografja Orteljusa (nieznana polskim bibliografom, łacińskie wydanie pierwsze Antwerpja 1571) — Kosmografija sirjecz wsemirnoje opisanije zemel’ i t. d., 5 odpisów XVII wieku.
4. Chorografja albo topografja etc. ziemie świętej tłumaczona z łacińskiej Anzelma Krakowczyka przez Andrzeja Rymszę 1595 — trzy odpisy cerkiewne.
5. Peregrynacja do ziemie świętej Mik. Radziwiła — liczne odpisy rosyjskiego przekładu, wydawanego i drukiem w XVIII i XIX wieku.
6. Gwagnina kronika Sarmacji europejskiej tłumaczenia Paszkowskiego 1611 r. — rosyjski przekład obejmuje 5 pierwszych ksiąg; był i przekład ruski.
7. Stryjkowskiego Kronika — dwa przekłady, jeden z r. 1668: był i przekład ruski (t. j. zachodnio-ruski).
8. Paprockiego Ogród królewski 1599 (historja Niemiec, Rakuz, Czech, Śląska i t. d.) — przekład w jednym odpisie z początku XVIII wieku.
9. Gorczyn, Pamięć o cnotach Władysława IV, Kraków 1648 — jeden niedbały i niecały odpis przekładu.
10. Baronjusza roczne dzieje kościelne w skróconym przekładzie Skargi — przekład z r. 1678, jeszcze raz skrócony; drugi przekład objął trzy pierwsze księgi (wieki) bez skróceń; trzeci pięć pierwszych wieków.
11. Powieść o Turkach (czyja? ) — dwa odpisy przekładu, czy to nie Dzieje Tureckie Paszkowskiego? albo może i Wawrzyńca Chlebowskiego Historja i wywód narodu cesarzów tureckich 1609?
12. Starowolski, dwór cesarza tureckiego 1649 — aż sześć rozmaitych przekładów, jeden z wydania r. 1689 (?? nieznanego bibliografom, czy nie pomyłka zamiast 1649?), dokonany przez księcia Krapotkina r. 1690.
13. Istorija wkratce o Bochomie jeże jest o zemli czeskoj — z polskiego oryginału, ale jakiego?
14. Historja Józefa o wojnie żydowskiej 1555 r., poprawiona r. 1595, z tego wydania tłumaczenie rosyjskie w dwu odpisach.
Pomijamy rozmaite „Kuranty” albo Merkurjusze czyli krótkie relacje o wojnach (głównie tureckich), o trzęsieniach ziemi i t. p., jakie nieraz „posolskij prikaz” urzędowo niby ogłaszał, ponieważ rzeczy to zbyt drobne. Warto zaznaczyć, że, jeśli historję o Szkanderbegu, szczęśliwym pogromcy Turków, tłumaczono na rosyjskie z polskiego (z Bielskiego?), istniał już w połowie XVI wieku przekład cerkiewny ruski Barlecjusza, o którym tłumacz polski (Bazylik) wyraźnie wspomina, lecz nie dochował się do czasów naszych: słyszał on od niepodłego szlachcica ruskiego narodu, co czytał historję o Szkanderbegu „w słowieńskim języku ruskiem pismem”.
C. Literatura budująca (dydaktyczna, religijna).1. Paprocki, Koło Rycerskie 1576 i częściej — Sowiet woinskij i t. d., jeden odpis, lichy.
2. Zabczyca Politica — Wydanije o dobronrawii, patrz wyżej.
3. Żabczyca Czwartak — Czetwertak staryj polskij ili zercało w niemże wsiak czełowiek możet prezrietisia, jeden odpis; przekład zachował wiersze oryginału, a więc pierwsza zwrotka brzmi:
W druku polskim 1629 r. niema tej i następnej zwrotki.
4. Otwinowskiego Księgi metamorphoseon, t. j. przemian od P. Owidjusza i t. d. — jeden odpis zupełny, ksiąg dwanaście, inne (Dymitra Rostowskiego) mniej ksiąg zawierały.
5. Innocenty III, O wzgardzie świata albo o nędzy stanu człowieczego troje książki 1571 r. — Tropnik, przełożył w Moskwie r. 1609 Fedor Kasjanowicz Gozwinski, greckich słów i polskich tłumacz; odpisy liczne; język cerkiewny, ciężki.
6. Desiderosus, dzieło Hiszpana
Uwagi (0)