O wolności ludzkiej woli - Artur Schopenhauer (jak czytać książki .txt) 📖

nonsens.

Nieistnienie — (niem.) Nichtexistenz (przeciwieństwo: istnienie).

Niekonsektwncja — (niem.) Inkonsequenz. Brak logicznego następstwa.

Niemoc — (niem.) Unvermögen.

Niepokoić — (niem.) sollicitiren.

Nierównomierność — (niem.) Inkommensurabilität.

Niezłomnie — (niem.) streng. Niezłomność — (niem.) Strenge. Zob. ścisłość.

Nonsens — (niem.) Unsinn; zob. niedorzeczność.

O

Objaw — (niem.) Äusserung, Manifestation.

Objawiać się — (niem.) sich äussern.

Ocena — (niem.) Beurteilung; także: Wertschätzung, Urteil (sąd); zob. sąd. Oceni(a)ć — (niem.) beurteilen.

Odczynnik — (niem.) Reagenz.

Oddziaływać — (niem.) reagiren.

Oddziaływanie — (niem.) Reaktion.

Odmiana — (niem.) Modifikation.

Odniesienie (do czegoś) — (niem.) Beziehung (auf Etwas).

Odpychanie — repulsja.

Odrębny — (niem.) andersartig, heterogen. Zob. różność.

Ogólne pojęcia — (niem.) Allgemeinbegriffe; zob. pojęcie.

Okoliczność — (niem.) Umstand, co tłumaczono nieraz przez „warunek”; zob. warunek.

Określenie — (niem.) Bestimmung. Najczęściej w znaczeniu „spowodowanie”. Określenie pojęć — Begriffsbestimmung; zob. pojęcie. Określać — bestimmen; zob. powodować.

Określnik — wyraz oddający niemieckie: „Das Wann und Wo”, użyte rzeczownikowo.

Organ — (niem.) Organ; zob. narząd.

Orzeczenie — (niem.) Prädikat. Urteil (w znaczeniu: orzeczenie sądu).

Osobliwy — (niem.) eigentümlich.

Oznacznik — (niem.) Bestimmung.

P

Percepcja — (niem.) Perception. Uchwycenie, spostrzeżenie; zob. apercepcja.

Pierwiastek — (niem.) Element; Wurzel.

Pietwotny — (niem.) ursprünglich. W złożeniach: Ur-, np. Urbegriff — pojęcie pierwotne; zob. pojęcie. Pierwotność — (niem.) Ursprünglichkeit.

Pobudka — (niem.) Motiv; zob. motyw, bodziec. Pobudka przeciwna — (niem.) Gegenmotiv. Pobudliwość — (niem.) Empfänglichkeit für Motive; zdolność przyjmowania pobudek.

Podłoże — (niem.) Grundlage, Substrat.

Podnieta — (niem.) Reiz.

Podnietliwość — zob. wrażliwość na podniety.

Podstawa — (niem.) Fundament, Grund, Grundlage. — Gründe (jako rodzaj podstawy logicznej); zob. dowód. — Basis.

Podstawa poznania — (niem.) Erkenntnisgrund. Zob. racja.

Podstawa realna — (rzeczowa, rzeczywista) — (niem.) Realgrund; zob. realny.

Podstawa wystarczająca — (niem.) zureichender Grund; zob. wystarczający.

Tłumaczenie Grund przez „zasada” (Struve) nie wydaje mi się słuszne, gdyż nie odpowiada znaczeniu, w jakim Schopenhauer używa wyrazu Grund. „Zasada” jest Grundsatz (Princip). Zaś Grund u Schopenhauera ma znaczenie bardziej przedmiotowe i znacznie obszerniejsze. Należy je przełożyć przez „podstawa”. Widać to nawet w języku codziennym, gdzie równie dobrze mówi się „podstawa bytu”, jak: „jaką masz podstawę (a nie „zasadę”) do gniewu”, „na podstawie czego sądzisz...” itp. Podstawa ma znaczenie pierwotniejsze. Zasadą zaś jest dopiero to, co podstawa teoretycznie normuje.

Podstawowy — w złożeniach: Grund-, Anfangs-; zob. prawo.

Pogląd — (niem.) Einsicht, Ansicht. Meinung; zob. rozwaga.

Pojęcie — (niem.) Begriff. Pojęcie czyste — (niem.) reiner Begriff. Pojęcie pierwotne — (niem.) Urbegriff (prapojęcie). Pojęcie proste — (niem.) einfacher Begriff. Pojęcie ogólne — (niem.) allgemeiner Begriff, zob. ogólny. Pojęcie zamienne — (niem.) Wechselbegriff.

Pojęć określenie — (niem.) Begriffsbestimmung, zob. określenie.

Pojmować — (niem.) begreifen.

Pojmowanie — (niem.) Das Begreifen, das Auffassen; zob. zdolność.

Połączenie — (niem.) Verbindung; zob. stosunek.

Pośrednik — zob. medium.

Postanowienie — (niem.) Entschluss, Entscheidung; zob. rozstrzygnięcie.

Postulat — (niem.) Postulat; żądanie lub przyjęcie czegoś, niedające się bezpośrednio udowodnić.

Powód — (niem.) Grund, (szczególnie w lm Gründe — powody). Jedno ze szczególnych znaczeń wyrazu „podstawa”. Zob. racja.

Powodować — (niem.) bestimmen, verursachen. Bestimmen i Bestimmung ma w niemieckim 3 znaczenia: 1) przeznaczać do czegoś, na coś (zu etwas bestimmen). Przeznaczenie (fatum), np. Bestimmung des Menschen zu sterben; 2) określać, określenie (zob. określenie; np. Begriffsbestimmung: określenie pojęć); 3) powodować kimś, kogoś do czegoś, np. spowodować do obrony. — Bestimmungsgrund.

Poznanie — (niem.) Erkenntnis; Kenntnis; zob. wiedza, nauka. Poznanie a priori — (niem.) Erkenntnis a priori; wiadomość, wiedza aprioryczna; zob. aprioryczny. Poznanie rozumowe — (niem.) Verstandeserkenntnis; zob. rozumowy.

Poznawcza zdolność — (niem.) Erkenntnisvermögen; zob. zdolność.

Pozór — (niem.) Schein; zob. zjawisko.

Prawo — (niem.) Gesetz, Satz; zob. zasada. Prawo sprzeczności — (niem.) Satz des Widerspruches; zob. sprzeczność. Prawo bezwładności — (niem.) Gesetz der Trägheit. Prawo etyczne — (niem.) Moralgesetz; zob. etyka, morał. Prawo przyczynowości — (niem.) Kausalgesetz. Prawa tożsamości — (niem.) Satz der Identität; zob. identyczny, tożsamość. Prawo zasadnicze — (niem.) Grundgesetz; zob. podstawowy.

Pra- — w złożeniach (niem.) Ur-; ursprünglich, zob. pierwotny.

Praistota — (niem.) Urwesen; zob. istota.

Prapojęcie — (niem.) Urbegriff; zob. pojęcie.

Proces — (niem.) Process, Vorgang.

Przeciwieństwo — (niem.) Das Gegenteil.

Przeciwstawienie, przeciwstawność — (niem.) Gegensatz.

Przeciwstawienie się — (niem.) Opposition.

Przedstawienie — (niem.) Vorstellung, Darstellung; zob. wyobrażenie.

Przedstawić — (niem.) Vorstellen, sich vorstellig machen.

Schopenhauer używa wyrazu Vorstellung w znaczeniu obszerniejszym, obejmując nim zarówno wyobrażenia, jak pojęcia. Wskazuje na to wyraźnie pierwsze zdanie jego dzieła: Świat jest moim przedstawieniem, gdzie w przeciwstawieniu do świata jako woli świat jako zjawisko jest dla nas — według Schopenhauera — uchwytny zarówno za pomocą wyobrażeń, jak pojęć (por. w tej kwestii: Twardowski: Wyobrażenia i pojęcia, Lwów, 1898, s. 7 i n. § 2: Uwagi terminologiczne).

Przyczyna — (niem.) Ursache; zob. podstawa.

Przyjęcie — (niem.) Annahme, Voraussetzung; założenie.

Przypadłość — (niem.) Accidenz; zob. akcydens.

Przypuszczenie — (niem.) Voraussetzung.

R

Racja — (niem.) Erkenntnisgrund; zob. następstwo, podstawa poznania.

Realna (rzeczowa) podstawa — (niem.) Realgrund; zob. podstawa, rzeczowy.

Regressus — cofanie się; por. też: regressus in infinitum.

Równomierny — (niem.) kommensurabel.

Rozbieżność — (niem.) das Auseinandertreten.

Rozpatrzenie (czegoś) — (niem.) Einsicht (in Etwas).

Różnica — (niem.) Unterschied.

Różność — (niem.) Verschiedenheit; zob. odrębny.

Trzymam się tutaj całkiem trafnego i naturalnego rozróżnienia tych dwóch wyrazów, podanego przez Meinonga: różnica odnosi się tylko do różności, wyrażonej algebraicznie, zaś różność obejmuje wszelką odrębność, w przeciwstawieniu do podobieństwa.

Różnorodny — (niem.) heterogen; przeciwieństwo: jednorodny.

Rozsądek — (niem.) Vernunft; zob. rozum. Rozsądek bezwładny — (niem.) faule Vernunft.

Rozstrzygnięcie — (niem.) Entscheidung, Entschluss; zob. postanowienie.

Rozum — (niem.) Verstand. Rozum czysty — (niem.) reiner Verstand. Rozum praktyczny — (niem.) praktische Vernunft (u Kanta).

Rozumowy — (niem.) rationell; w złożeniach: Verstandes-, np. Verstandeserkenntnis; zob. poznanie.

Rozumieć — (niem.) verstehen.

Schopenhauer, w przeciwstawieniu do Kanta, rozumie przez Vernunft (które wyprowadza z vernehmen) — rozsądek (roz-sądzać), którego czynnością (jedyną) jest tworzenie pojęć (Świat jako wola i przedstawienie, I. § 8), a przez Verstand — rozum, którego czynnością (jedyną) jest bezpośrednie poznawanie przyczyny i skutku. (tamże).

Rozwaga — (niem.) Deliberation, Einsicht, Besonnenheit; zob. pogląd, rozważanie, zdolność.

Niemieckie Einsicht musiałem tłumaczyć rozmaicie, stosownie do związku.

Rozważanie — (niem.) Einsicht, Ansicht, Betrachtung; zob. rozwaga.

Rzecz sama w sobie — (niem.) Ding-an-sich. Rzecz tak, jak istnieje w swojej prawłasnej istotności, niezależnie od ujęcia przez poznającą świadomość. Zasadnicze określenie tego pojęcia podał Kant (noumenon jako pojęcie graniczne), a Schopenhauer opiera się na nim; ale przypisuje sobie zasługę, że pierwszy wskazał, czym jest ta „rzecz w sobie” — jest ona wolą; Wstęp do niniejszej rozprawy; zob. zjawisko.

Rzeczowa podstawa — (niem.) Realgrund, zob. podstawa rzeczowa.

Rzeczowe wytłumaczenie — (niem.) Realerklärung.

Rzeczywisty — (niem.) wirklich; tatsächlich.

Rzeczywisty stan rzeczy — (niem.) Tatbestand.

S, Ś

Sąd — (niem.) Urteil, Beurteilung, zob. ocena (ocenienie).

Sądzenie — (niem.) das Urteilen; zob. zdolność.

Samodzielność — (niem.) Spontaneität (spontaniczność).

Samowładność — (niem.) Eigenmächtigkeit.

Samowola — (niem.) Willkür.

Samowolny — (niem.) eigenwillig, willkürlich; zob. dowolny, własnowolny.

Ścisłość — (niem.) Strenge; zob. niezłomność.

Sens — (niem.) Sinn, Bedeutung; zob. duch, nonsens, znaczenie.

Siła — (niem.) Kraft, Vermögen.

Siła sądzenia — (niem.) Urteilskraft; zob. sądzenie, zdolność.

Skłaniać — (niem.) inkliniren.

Skłonność — (niem.) Neigung, Disposition.

Skłonności wyrabiać — (niem.) disponiren.

Spostrzegać — (niem.) wahrnehmen.

Spostrzeganie, spostrzeżenie — (niem.) das Wahrnehmen, die Wahrnehmung.

Spowodowanie — (niem.) Bestimmung; zob. powodować, określenie.

Sprzeczność — (niem.) Widerspruch, Konflikt; zob. prawo.

Sprzeczny — (niem.) widersprechend, im Widerspruch stehend.

Stechiometryczny — (niem.) stöchiometrisch.

Stopniowy — (niem.) graduell, successiv; zob. sukcesywny, kolejny.

Stosunek — (niem.) Verhaltnis, Beziehung.

Sukcesywny — (niem.) successiv; zob. stopniowy, kolejny.

Świadectwo — (niem.) Zeugnis, Beleg; zob. dokument.

T

Tożsamości prawo — (niem.) Satz der Identität.

Tożsamościowy — (niem.) identisch.

Twierdzenie — (niem.) Lehre, Satz, Behauptung; zob. nauka.

U

Uchwytny — (niem., z fr.) palpabel.

Uczucie — (niem.) Gefühl, Affekt.

Uczynić koniecznym — (niem.) necessiren; zob. zmusić.

Umysł — (niem.) Geist, Gemüt.

Usprzecznienie (zasad) — zob. antynomia.

Ustrój — (niem.) Beschaffenheit (Gestältung), w znaczeniu całokształtu własności (cech).

V, W

Warunek — (niem.) Bedingung, Umstand; także: Voraussetzung; zob. okoliczność.

Wiedza — (niem.) Das Wissen, Wissenschaft, Erkenntnis, Einsicht, Leistung.

Właściwość — (niem.) Eigentümlichkeit, Eigenschaft, Bestimmung; zob. własność.

Właściwy– (niem.) eigentümlich.

Własność — (niem.) Beschaffenheit, Eigenschaft, zob. właściwość.

Własnowola — (niem.) Eigenmächtigkeit.

Własnowolny — (niem.) eigenwillig, willkürlich; zob. dowolny, samowolny.

Wola — (niem.) Wille. U Schopenhauera w znaczeniu bardzo obszernym. Stąd zarzut (Wundt, Riehl i in.), że wola w jego znaczeniu przestaje być już wolą we właściwym znaczeniu tego wyrazu; zob. Wstęp do niniejszej rozprawy.

Wolność — (niem.) Freiheit. Wolność jako atrybut woli, w znaczeniu „działania z siebie” (a se); Aseität. Wolność intelektualna — (niem.) intellektuelle Freiheit; zob. intelektualny.

Wrażenie — (niem.) Empfindung. Wrażenie zmysłowe — (niem.) Sinnesempfindung. Wrażenia siła — (niem.) Intensität; zob. intensywność, siła.

Wrażliwość — (niem.) Empfänglichkeit für Empfindungen, Empfindlichkeit. Wrażliwość na pobudki — (niem.) Empfänglichkeit für Motive; zob. pobudliwość. Wrażliwość na podniety — (niem.) Empfänglichkeit für Reize; zob. podnietliwość. Wrażliwy — (niem.) empfäglich, empfindlich, sensibel.

Wrodzony charakter — zob. charakter.

Współistnienie — (niem.) Zusammenbestehen.

Wybór — (niem.) Wahl; zob. liberum arbitrium. Zapadnięcie wyboru.

Wyobrażenie — (niem.) Anschauung. Używane przez Schopenhauera w znaczeniu ciaśniejszym: wyobrażenie nie jest u niego nigdy jednoznaczne z Vorstellung. Wyobrażeniu (przedstawieniu wyobrażeniowemu, konkretnemu) przeciwstawia abstrakcyjne myślenie za pomocą pojęć; zob. przedstawienie, wyobrażeniowy.

Wyobrażenie intelektualne — (niem.) intellektuale Anschauung; zob. intelektualny. Słowa te mają być zapewne skierowane przeciw Heglowi i znaczeniu, jakie Hegel nadaje wyobrażeniu intelektualnemu jako „nadzmysłowemu wyobrażeniu” (Dzieła, t. III, s. 328 i n.).