Pojęcia i twierdzenia implikowane przez pojęcie istnienia - Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) (jak czytać książki na tablecie za darmo .txt) 📖

(naszego układu)] są skonstruowane na wzór i podobieństwo tego zwykłego, „namacalnego” przedmiotu poglądu życiowego. Ale rozszerzając pojęcie przedmiotu, aż do tzw. „przedmiotów idealnych”, musimy zdać sobie sprawę z transformacji, jakie ono przechodzi; inaczej używamy jednego i tego samego pojęcia w dwóch różnych znaczeniach. Każdy przedmiot jest względnie stałym, a więc prawidłowym, możliwym lub aktualnym następstwem (XN), ale nie każde prawidłowe następstwo (XN) jest przedmiotem. Pojęcie najogólniejsze przedmiotu może mieć znaczenie w poglądzie logicznym, ale nie w ontologicznym.

Mamy więc zaraz po pojęciach percepcyjnych (oznaczających różne (XN), różne ich rodzaje, kulminujące w ogólnym pojęciu (X) = jakości) pojęcia, oznaczające kompleksy (XN), względnie stałe i ich następstwa, z których pewne, tj. te, które są względnie stałymi następstwami (XgN) i (XN), z poprzednimi związanymi, nazywamy przedmiotami rzeczywistymi. Pojęcia te nazywamy empirycznymi. Według mnie należałoby nazwę przedmiotu ograniczyć jedynie do przedmiotów rzeczywistych, tj. tzw. „namacalnych” w poglądzie życiowym, czyli danych w jakościach granicznych zasadniczych w poglądzie (T) i będących [(z wyłączeniem (IPN)), jako ich (ARN)], zbiorowiskami (IPN) w poglądzie (M), poglądzie rzeczywistościowym (a stanowiących pewne „zagęszczenia” energii czy też zbiorowiska „paczek fal” — to obojętne — w Przestrzeni, w fikcyjnym poglądzie fizykalnym). Jeśli nie ograniczymy tej nazwy, to możemy powiedzieć, że wszystkie pojęcia kompleksów jakości kulminują w pojęciu przedmiotu w najogólniejszym znaczeniu. Jeśli ograniczymy pojęcie przedmiotu do wyżej oznaczonego zakresu, to możemy powiedzieć, że pojęcia empiryczne kulminują w „ogólnym pojęciu względnie stałego związku (XN)”. Jest to tylko kwestią terminologii, ale twierdzę, że przyjęta tutaj jest wygodniejsza i nie implikuje zawikłań, wynikających ze zbyt rozszerzonego pojęcia przedmiotu, w którym to rozszerzeniu pojęcie to zatraca cechy wyróżniające je od innych, a przy tym nie pozwala znów na wyodrębnienie dokładne tej grupy „prawidłowych związków (XN)”, którą my oznaczyliśmy ściślejszym mianem przedmiotu, co jest w zgodzie z prymitywną terminologią poglądu życiowego, którego jednak nie należy nigdy lekceważyć, o ile się nie chce zabrnąć w sztuczne tzw. „konstrukcje”, niemające nic wspólnego z rzeczywistością.

Dalej, poza pojęciem kompleksów (XN) względnie stałych, których istotnym elementem wyróżniającym będzie przede wszystkim stałość aktualnych (lub możliwych — to wszystko jedno — jakości dotykowych i związanych z nimi jakości ciężaru), będziemy mieli pojęcia, odpowiadające również względnie stałym związkom jakości, ale niestanowiących stałych związków jakości dotykowych, niewyodrębniającym się bez ograniczeń przez kompleksy dotykowe (aktualne lub możliwe)108, jako oddzielne, zamknięte w sobie części przestrzeni. Będą to tzw. różne „stany materii” poza „materią stałą” (= ogólne pojęcie wszystkich przedmiotów w naszym ograniczonym znaczeniu), a więc stany ciekłe i gazowe, od których pod pewnymi warunkami możemy „doznać” (jak to wyrażamy w poglądzie życiowym) wrażeń jakości dotykowych, czyli mówiąc inaczej, że między pewnymi związkami jakości, będącymi dla nas właśnie tą materią płynną lub gazową, związkami, które w te właśnie pojęcia ujmujemy, a jakościami dotykowymi mogą zachodzić pod pewnymi warunkami pewne związki. A warunkami tymi będą znowu inne następstwa jakości (aktualnych lub możliwych), od natężeń, od których zależeć będzie to, czy tych dotykowych jakości doznamy, tzn. czy będą one w (AT) obecne czy nie (np, nacisk strumienia wody, uderzenie wiatru itp, ). Oczywiście warunkami tymi mogą być równie dobrze związki obiektywne, zachodzące w Rzeczywistej Przestrzeni, nie będąc aktualnie związkami (XN) w naszych (ATN). Wszystkie pojęcia te kulminują w pojęciu „materii martwej”, w której stosunki „ciał stałych niezmiennych” są modelami, na których podstawie zbudowany jest pogląd fizykalny (Poincaré109), choćby nie wiadomo jak wysublimowany.

Dalej mamy pojęcia, odpowiadające „zjawiskom”, tzn. powtarzającym się dokładnie lub niezupełnie dokładnie następstwom kompleksów jakości jako takich. To znaczy, że nie są one możliwymi następstwami wyrażającymi przez swój stały związek przedmiot w naszym znaczeniu, tylko następstwami (XN) w znaczeniu najogólniejszym. W pewnym sensie moglibyśmy zaliczyć do nich nawet „aspekt” przedmiotu, jako część np. jednego „przejęcia” w czasie = (t0) danego zjawiska, w którym przedmioty, jako jego części składowe, występują. Istotą „zjawiska” jest to, że właśnie w zmienności swej jako takiej stanowi ono pewną całość. Pojęcie zjawiska będzie równoznaczne z pojęciem „kompleksu w czasie, posiadającego pewną jakość formalną czasową”. Możemy jednak równie dobrze przyjąć, jako wypadek graniczny, rodzaj zjawisk trwałych i niezmiennych, niebędących jeszcze przez to przedmiotami. Granica będzie tutaj — z wyjątkiem granicy przedmiotu i nie-przedmiotu w naszym znaczeniu — płynna, o ile przez „materię płynną” przejdziemy do gazowej, przy czym przedmioty mogą być częściami zjawiska. Pojęciami, pochodnymi od pojęć oznaczających zjawiska (tj. np. takich jak burza, zbrodnia, bal, zorza północna itp. ) będą te, które oznaczać będą właściwości, czyli charakterystyczne cechy zjawisk, według których dane zjawisko zaliczać będziemy do tej właśnie, a nie innej, kategorii i których czasem trzeba kilka, by jedno zjawisko jednoznacznie określić. Podobnie będzie z przedmiotami w naszym znaczeniu i z jakimikolwiek kompleksami trwałymi, których nie będziemy mogli zaliczać ani do przedmiotów, ani do zjawisk, takimi jak np. rzeka, morze, atmosfera. Pojęcia właściwości realnych będą przejściem do pojęć oderwanych, którym nie będą odpowiadać żadne aktualne lub możliwe do ukazania kompleksy (XN) — będą one istniały jedynie w postaci swych definicji i „kompleksów znaczeniowych prywatnych”, a dzielić się będą na konieczne i niekonieczne, jak w ogóle wszystkie pojęcia. Konieczne dla każdego w ogóle Istnienia pojęcia starałem się wyliczyć w części poprzedniej tej pracy. Niekonieczne będą to te, których odpowiedniki objęte są Zasadą Tożsamości Faktycznej Poszczególnej, tj. inaczej kontyngencji110, np. dana osobowość, ród ludzki w ogóle, pudełko, lokomotywa itp. Pewne pojęcia fizyki będą konieczne tylko przy założeniu takiego, a nie innego właśnie, układu i również takiego, a nie innego, stopnia jej rozwoju, którego koniec już dziś z pewnym przybliżeniem da się oznaczyć. Jednak pojęcia konieczne dla każdego Istnienia nie implikują konieczności takiego właśnie układu, w jakim żyjemy — możemy sobie w granicach systemu tych pojęć pomyśleć układy zupełnie inne, byle tylko nieimplikujące sprzeczności z zasadniczymi pojęciami koniecznymi i twierdzeniami, mającymi w nich swe źródło, implikowanymi przez pojęcie Istnienia w ogóle. Kwestią „ogólności pojęć”, która sprowadza się do jednego znaku dla oznaczenia wielości identycznych lub podobnych odpowiedników, których cechy podobieństwa albo możemy ukazać, albo podajemy w definicji, nie zajmuję się więcej uważając ją za zasadniczo rozwiązaną. Zajmuje mnie tu tylko kwestia oderwaności. Pojęcia oderwane odróżniają się tym od konkretnych, że odpowiednikami ich są nie kompleksy (XN), aktualne lub możliwe (i definicje, o ile są możliwe), lecz tylko i jedynie definicje, czyli kombinacje pojęć, które w pierwszej, drugiej czy dalszej definicji dadzą się jednak sprowadzić do pojęć prostszych, a dalej do najprostszych, odpowiadających kompleksom (XN) lub im samym. Oderwaność i ogólność pojęć są to dwie zupełnie różne właściwości. Logiczna hierarchia pojęć nie ma nic wspólnego z hierarchią ontologiczną: w tej ostatniej nie ma pojęcia „najwyższego” = „przedmiotu w ogóle” — pojęcia jej nie kulminują w jednym, jednoznacznym pojęciu, najogólniejszym, tylko w wieloznacznym pojęciu Istnienia, w którym mieszczą się pojęcia istnienia na różne sposoby. Między ogólnym pojęciem choćby „czerwonego” np. a pojęciem Czasu Abstrakcyjnego (tzn. tego, który przyjmuje fizyk teoretyczny w swoich rozważaniach oderwanych od wszelkiej rzeczywistości — wszystko jedno, czy będzie to Czas Newtona czy Einsteina111) jest przepaść. Samo pojęcie „czerwonego” nie ma jako takie odpowiednika (ani nie ma definicji, poza pewną średnią długością fali elektro-magnetycznej, o ile zechcemy tak pośrednie określenie uznać za definicję) — może być tylko ukazany ten odpowiednik na tęczy = „stąd dotąd”, jako ciągłość przestrzenna, ew. wielość odpowiedników przykładowych, ale w każdym razie ma to pojęcie te właśnie ewentualne przykładowe odpowiedniki. Pojęcie Czasu Abstrakcyjnego ma jeden tylko odpowiednik, istniejący jedynie w postaci definicji112 i w związkach z innymi pojęciami. W ten sposób „istnieją” wszystkie pojęcia matematyki i teoretycznej fizyki, co nie wyklucza tego, że pojęcia te mogą być objaśnione przez pojęcia, od których są one abstrakcjami (np. Czas Abstrakcyjny jako pochodny od Czasu Rzeczywistego, a ten ostatni od trwania (AT), które się daje jedynie w pewien sposób „ukazać” i nie podlega już dalszej definicji, będąc pojęciem pierwotnym).

Zaznaczę jeszcze, że cokolwiek by logika miała jeszcze do powiedzenia całkiem nowego i płodnego (co wydaje mi się wątpliwe) i bez względu na to, jakie by można przeprowadzać klasyfikacje pojęć i ustanawiać ich hierarchie, teoria pojęć tutaj podana jest od tych wszystkich zjawisk niezależna. Nie ma według mnie innego sposobu pogodzenia idealistów logicznych (realistów) z psychologistami, jak pojęcie tego, że pojęcie nie ma znaczenia, tylko ma je znak i on to ze znaczeniem, które rozdziela się na (KZP) i odpowiednik, stanowi złożone pojęcie pojęcia, którego ujednolicenie próżnym jest zadaniem. Z chwilą jednak przyjęcia raz pojęcia pojęcia konstytuuje się pewien pogląd, nic z psychologią niemający wspólnego, pogląd logiczny, którego aksjomaty definiują pojęcie pojęcia w uniezależnieniu od wszelkiej psychologicznej lub genetycznej teorii pojęć, podobnie jak aksjomaty geometryczne definiują utwory pierwotne geometrii według Hilberta113. W tym to logicznym poglądzie możemy używać pojęć takich, jakimi operuje fenomenologia w znaczeniu Husserla, uważając je za skróty, o ile przeniesiemy się do poglądu psychologistycznego, jako poglądu częściowego, zawartego w szerszym poglądzie: (M) = Prawdy absolutnej, zdającego sprawę z istotnych stosunków każdego w ogóle Istnienia.