O religii - Artur Schopenhauer (biblioteka hybrydowa txt) 📖

III–II w. p.n.e. na użytek Żydów żyjących w Egipcie. [przypis edytorski]

180. Niezbity dowód, że Jehowa nie jest niczym innym, tylko Ormuzdem... — Wariant: I Ezd 6, 23 w Septuagincie potwierdza, że Jehowa jest Ormuzdem. Znajdujemy tam oficjalną wiadomość, że w świątyni jerozolimskiej ofiarowano Panu wieczny ogień. Ten ustęp Luter roztropnie opuścił, objawienie bowiem więcej tu objawia, aniżeli należało. [przypis tłumacza]

181. Spiegel, Friedrich von (1820–1905) — niem. orientalista, jeden z pionierów iranistyki, zajmujący się gł. studiami nad językiem staroperskim, Avestą i zaratusztrianizmem. [przypis edytorski]

182. religia Zend — zaratusztrianizm, którego świętą księgą jest Zendawesta (Awesta). [przypis edytorski]

183. sabeizm — termin używany na określenie na określenie kultu gwiazd u ludów staroż. Bliskiego Wschodu (od nazwy ludu Sabejczyków w płd.-zach. Arabii). [przypis edytorski]

184. Baal (mit.) — dosł.: „Pan”, tytuł boga Hadada (Adada), gł. bóstwa ludów zachodniosemickich (Palestyny, Fenicji, Syrii), władcy świata, boga burzy i deszczu; słowo „Baal” często występuje w Biblii na określenie różnych bogów pogańskich. [przypis edytorski]

185. Astarte a. Asztarte — zachodniosemicka bogini miłości, płodności i wojny, królowa niebios, utożsamiana z mezopotamską boginią Isztar. [przypis edytorski]

186. Czyżby łaskawość, którą (według Księgi Ezdrasza) Cyrus i Dariusz okazują Żydom, pozwalając im odbudować świątynię, polegała na tym, że Żydzi, którzy dotychczas czcili Baala, Astarte, Molocha itd., w Babilonie przyjęli wiarę Zoroastra i czcili Ormuzda pod imieniem Jehowy? Z tym zgadzałby się fakt, że Cyrus modli się do boga Izraela (I Ezd 2, 3 w Septuagincie). Wszystkie poprzedzające księgi Starego Testamentu albo powstały później (po niewoli babilońskiej), albo też kult Jehowy został tam umieszczony później. Z Pierwszej Księgi Ezdrasza, rozdział 8 i 9, poznajemy Żydostwo z jego najczarniejszej strony: lud wybrany idzie tu śladami swego praszczura, który wypędził Hagar z Izmaelem, i wypędza kobiety, które podczas niewoli babilońskiej wstąpiły w związki małżeńskie z Żydami, dlatego że nie należały do szczepu Mauszel [niem. Mauschel to daw. lekceważące określenie Żyda; red. WL]. Trudno pomyśleć coś bardziej podłego. [przypis autorski]

187. W Septuagincie II Krl 6, 2 i 22, 11; IV Krl 19, 15 — w Septuagincie do Ksiąg Królów zaliczane są również dwie Księgi Samuela, wg polskiej terminologii chodzi zatem o 2 Sam 6, 2 i 22, 11 oraz 2 Krl 19, 15. [przypis edytorski]

188. Persepolis — stolica staroż. imperium perskiego, po zdobyciu przez Aleksandra Wielkiego zniszczona w pożarze. [przypis edytorski]

189. Mosul i Nimrud — w płn. Mezopotamii, nad Tygrysem; w pobliżu miasta Mosul znajdują się ruiny stolicy imperium asyryjskiego, Niniwy; Nimrud to stanowisko archeologiczne w miejscu, gdzie znajdowało się staroż. Kalchu, inna ze stolic asyryjskich, identyfikowane z biblijnym Kalach założonym przez Nimroda. [przypis edytorski]

190. filiacja (z łac. filiatio: synostwo) — pokrewieństwo, powiązanie pomiędzy dwoma osobami a. rzeczami, z których jedna pochodzi od drugiej. [przypis edytorski]

191. awatar (sanskr. avatara) — w hinduizmie: wcielenie bóstwa, zjawiającego się na ziemi w postaci śmiertelnej. [przypis edytorski]

192. πάντα καλά λίαν (gr.) — wszystko bardzo dobre; słowa z biblijnego opowiadania o stworzeniu świata: „I Bóg widział, że wszystko, co zrobił, było bardzo dobre” (Rdz 1, 31). [przypis edytorski]

193. sanskryt — język indoaryjski z rodziny indoeuropejskiej, używany w staroż. Indiach; później jako język liturgiczny i literacki pełnił funkcję podobną do łaciny w Europie. Jako jeden z najstarszych utrwalonych języków indoeuropejskich (zapisane w sanskrycie wedyjskim partie Rigwedy z ok. 1500–1200 p.n.e.) odgrywa ważną rolę w studiach nad tą grupą języków. [przypis edytorski]

194. Foe kue ki — dziś zapisywane: Foguoji; Uwagi o buddyjskich królestwach, relacja chińskiego buddyjskiego mnicha i tłumacza, Faxiana, z jego podróży do Indii, Nepalu, Pakistanu i in. krajów buddyjskich, dokonanej w 399–412. Tekst Faxiana jest najważniejszym źródłem informacji o historii i kulturze Indii oraz o buddyzmie w IV i V w. [przypis edytorski]

195. La roue est l’emblème de la transmigration... (fr.) — Koło jest symbolem wędrówki dusz, która jest jak krąg bez początku ani końca. [przypis edytorski]

196. La roue est un emblème familier aux Bouddhistes... (fr.) — Koło to symbol popularny wśród buddystów, wyraża kolejne przejście duszy w kręgu różnych rodzajów egzystencji. [przypis edytorski]

197. qui ne connait pas la raison... (fr.) — kto nie zna przyczyny, wpadnie w obroty koła życia i śmierci. [przypis edytorski]

198. il reconnut ce que c’est que la roue de la transmigration... (fr.) — rozpoznał, co jest kołem wędrówki dusz, które nosi pięć znaków, które jest jednocześnie ruchome i nieruchome; i zatriumfował nad wszystkimi sposobami przyjścia na świat, zniszczenia itd. [przypis edytorski]

199. Like the revolutions of a wheel... (ang.) — Podobnie jak obroty koła, następują regularne następstwa śmierci i narodzin, których moralną przyczyną jest przylgnięcie do istniejących obiektów, podczas gdy przyczyną instrumentalną jest karma (działanie). [przypis edytorski]

200. Prabodha Czandrodaja — „Wschód księżyca rozumu”, alegoryczny dramat indyjski z XI w. [przypis edytorski]

201. Ignorance is the source of Passion... (ang.) — Niewiedza jest źródłem Męki, która obraca koło tego śmiertelnego istnienia. [przypis edytorski]

202. The successive destructions... (ang.) — Kolejne zniszczenia i odtwarzania świata przypominają wielkie koło, w którym nie można wskazać ani początku, ani końca. [przypis edytorski]

203. It is He (Brahma)... — To On (Brahma), który przenika wszystkie istoty w pięciu podstawowych formach, powoduje, że przez serie narodzin, wzrostu i rozpadu, obracają się w tym świecie, jak koła wozu, dopóki nie zasłużą na szczęśliwość. [przypis edytorski]

204. Graul, Karl (1814–1864) — niem. kierownik misji luterańskiej w Indiach, uczony i tłumacz zajmujący się jęz. tamilskim. [przypis edytorski]

205. dementi (fr.) — oficjalne zaprzeczenie prawdziwości jakiejś informacji. [przypis edytorski]

206. apoteoza (gr.) — ubóstwienie; w literaturze: przedstawienie idei, wydarzeń a. postaci jako godnych uwielbienia i czci, wyidealizowanie. [przypis edytorski]

207. Strauss, David Friedrich (1808–1874) — niem. liberalny protestancki teolog i pisarz, pionier poszukiwań „Jezusa historycznego”, którego boskiej naturze zaprzeczał; wywarł wielki wpływ na europejskie chrześcijaństwo, rewolucjonizując badania nad Nowym Testamentem, wczesnym chrześcijaństwem i religiami starożytnymi. [przypis edytorski]

208. ministerium (daw.) — ministerstwo. [przypis edytorski]

209. Ariosto, Lodovico (1474–1533) — poeta, satyryk i komediopisarz wł., autor eposu rycerskiego Orland szalony, opisującego przygody Orlanda, paladyna króla Franków, Karola. Dzieło to wywarło szeroki wpływ na literaturę europejską, zainspirowało także licznych malarzy i muzyków. [przypis edytorski]

210. Eginhard (ok. 775–840) — uczony i dworzanin frankijski, autor biografii Karola Wielkiego (Vita Karoli Magni). [przypis edytorski]

211. Hroudlandus, Britannici limitis praefectus (łac.) — Hroudland, prefekt granicy Brytanii. [przypis edytorski]

212. Tacyt, właśc. Publius Cornelius Tacitus (ok. 55–120) — wybitny historyk rzymski, autor m.in. Roczników oraz Dziejów, opisujących historię Rzymu w I w. n.e. [przypis edytorski]

213. Cyd, właśc. Rodrigo (Ruy) Díaz de Vivar (ok. 1043–1099) — hiszpański bohater narodowy, rycerz kastylijski, bohater wielu ballad, wzór cnót rycerskich; w 1094 zdobył z rąk muzułmańskich Walencję; po jego śmierci Walencją rządziła jego żona Chimena. [przypis edytorski]

214. romancero (hiszp.) — zbiór zawierający romance, utwory epickie zbliżone do ballad. [przypis edytorski]

215. Corneille, Pierre (1606–1684) — fr. dramatopisarz, zwany ojcem tragedii francuskiej; jego największe dzieła to Cyd (1636) i Andromeda (1650). [przypis edytorski]

216. Saraceni — w średniowieczu: muzułmanie, w szczególności ci, którzy walczyli z chrześcijanami. [przypis edytorski]

217. kondotier — w XIV–XVI w. we Włoszech dowódca oddziałów najemnych w służbie miast lub dworów książęcych. [przypis edytorski]

218. Euler, Leonhard (1707–1783) — szwajcarski matematyk i fizyk, większość życia mieszkający w Prusach i Rosji; jeden z najwybitniejszych i najpłodniejszych matematyków w historii. [przypis edytorski]

219. Listy do księżniczki niemieckiej — zbiór ponad 200 listów Eulera do siostrzenicy króla Prus Fryderyka II, napisanych w l. 1760–1762, w których autor, poproszony o udzielanie prywatnych lekcji, przystępnie omawia różne tematy związane z matematyką i fizyką. Po publikacji w formie książkowej (1768–1774) stały się szeroko znane i bardzo popularne wśród laików. [przypis edytorski]

220. con amore (wł.) — z miłością; z zamiłowania. [przypis edytorski]

221. pelagianizm — nurt teologiczny wczesnego chrześcijaństwa, którego pierwszym propagatorem był Pelagiusz (ok.360–ok.435), głoszący, że grzech Adama i Ewy nie wpłynął na ich potomków, nie skaził natury ludzkiej i że człowiek, jako stworzony przez Boga i mający wolną wolę, jest zdolny sam z siebie przezwyciężyć grzech. Przeciw pelagianizmowi występował m.in. Augustyn z Hippony (w dziele De gratia contra Pelagianos); poglądy te ostatecznie potępiono na soborze efeskim (431). [przypis edytorski]

222. Trimurti — hinduistyczna trójca: Brahma, Wisznu i Śiwa jako trzy aspekty najwyższego boga; Brahma stwarza wszechświat, Wisznu go utrzymuje, a Śiwa unicestwia. [przypis edytorski]

223. panteizm — pogląd filoz.-relig. utożsamiający Boga z przyrodą. [przypis edytorski]

224. Melanchton, Filip (1497–1560) — współpracownik Marcina Lutra, profesor uniwersytetu w Wittenberdze, reformator religijny. [przypis edytorski]

225. Don Juan — postać literacka będąca uosobieniem kochanka; bohater licznych utworów, m.in. sztuki Tirso de Moliny Zwodziciel z Sewilli i kamienny gość (1630) i dramatu Moliera (Don Juan, 1665), w których Don Juan zaprasza na ucztę posąg zabitego przez siebie Komandora, a ten niespodziewanie przybywa. [przypis edytorski]

226. rezoner — osoba, która lubi rozprawiać, krytykować i pouczać. [przypis edytorski]

227. euhemeryzm — pogląd, wg którego bogowie powstali w rezultacie ubóstwienia wybitnych jednostek, a mity na podst. rzeczywistych wydarzeń. Termin wywodzi się od imienia gr. filozofa i pisarza Euhemera z Messeny (IV w. p.n.e.). [przypis edytorski]

228. supranaturalista (filoz.) — zwolennik poglądu przyjmującego istnienie świata nadprzyrodzonego, który różni się od świata naturalnego i na niego wpływa. [przypis edytorski]

229. Wegscheider, Julius (1771–1849) — niem. teolog protestancki, czołowa postać racjonalizmu teologicznego. [przypis edytorski]

230. Cyceron, właśc. Marcus Tullius Cicero (106–43 p.n.e.) — filozof, mówca i pisarz rzymski. [przypis edytorski]

231. Brettschneider, Karl Gottlieb (1776–1848) — niem. uczony i teolog protestancki. [przypis edytorski]

232. Profession de foi du vicaire savoyard (fr.) — „Wyznanie wiary wikarego sabaudzkiego”, głośny ustęp z Emila, traktatu pedagogicznego szwajcarskiego pisarza Jean-Jacquesa Rousseau (1712–1778), stanowiący rodzaj wykładu chrystianizmu oderwanego od wszelkiego określonego wyznania i będący główną przyczyną potępienia tego utworu. [przypis edytorski]

233. trzeba im usłużyć krytyką czystego rozumu — nawiązanie do tytułu dzieła Immanuela Kanta Krytyka czystego rozumu (1781), jednej z najważniejszych prac w historii filozofii, w której autor bada granice ludzkiego poznania. [przypis edytorski]

234. immanentny (filoz.) — tkwiący w czymś, niewynikający z działania czynnika zewnętrznego. [przypis edytorski]

235. quidditas (śrdw. łac.) — w średniowiecznej filozofii scholastycznej, m.in. Tomasza z Akwinu: istota (natura) bytu, zespół cech charakterystycznych podawany w definicji bytu lub będący faktycznym przedmiotem jego intelektualnego poznania. [przypis edytorski]

236. Kadmos (mit. gr.) — heros grecki. Po zabiciu smoka za radą Ateny zasiał w ziemi jego zęby, z których wyrosło plemię uzbrojonych wojowników. Kadmos rzucił między nich kamień, wskutek czego zaczęli ze sobą walczyć. Pięciu pozostałych przy życiu pomogło mu wybudować twierdzę Kadmeę, u podnóża której powstało miasto Teby. [przypis edytorski]

237. Tartufe — główny bohater komedii Świętoszek Moliera. [przypis edytorski]

238. Omar, właśc. Umar ibn al-Chattab (634–641) — drugi z kalifów arabskich (od 634), jeden z twórców potęgi imperium arabsko-muzułmańskiego: zdobył trzy czwarte terytorium Bizancjum i podbił perskie imperium Sasanidów; późniejsze o kilka wieków źródła podają, że po zdobyciu Egiptu nakazał spalenie sławnej Biblioteki Aleksandryjskiej. [przypis edytorski]

239. stet pro ratione voluntas (łac.) — niech (moja) wola będzie dowodem; końcówka zdania z jednej z satyr (Satyry, VI, 223) rzym. poety Juwenalisa, w którym żona zwraca się do męża wzbraniającego się ukarać niewinnego niewolnika: hoc volo, sic iubeo, sit pro ratione voluntas: tego chcę, tak rozkazuję, niech (moja) wola będzie (wystarczającym) dowodem (winy). [przypis edytorski]

240. nie zawisły (daw.) — tu: nie zależą. [przypis edytorski]

241. Gwebrowie (z pers. ghebr’: niewierny) — daw. nazwa wyznawców zaratusztrianizmu nadana im przez muzułmanów; religia (...) zachowała się, tak samo religia Zend u Gwebrów: zaratusztrianizm wywodzi się z pierwotnych wierzeń mieszkańców płn. Iranu i stanowił państwową religię w istniejącym na terenie współczesnego Iranu i Iraku perskim imperium Sasanidów. Po podboju arabskim większość Irańczyków zmieniła wiarę, ale część w VIII–X w. uciekła przed muzułmańskimi prześladowaniami i osiedliła się w Indiach. [przypis edytorski]

242. kalpa (sanskr.) — w religiach indyjskich: jednostka czasu w skali wszechświata; w buddyzmie mahākappa (wielka kalpa) oznacza czas istnienia świata, od formowania się, przez rozwój i trwanie aż po rozpad. [przypis edytorski]

243. hodegetyczny (z gr. hodós: