Żyto w dżungli - Zbigniew Uniłowski (nowoczesna biblioteka szkolna .txt) 📖

rozlegały się okrzyki, ciężki łoskot gwałtownych podrywów końskich i tupot kopyt. Pachniało palonym włosiem. Ospale wychyliłem się zza węgła i ujrzałem całą rodzinę w komplecie, zgrupowaną koło żelaznego garnka z rozżarzonymi węglami, w którym tkwił gruby pręt żelazny. Dąbski przy pomocy Michałka łapał konie, ustawiał je tyłem do podwórka, Michałek zasłaniał ręką lewe oko konia, wówczas Dąbski wyjmował z węgli pręt z literą D na końcu i ostrożnie przytykał ten koniec do zadu zwierzęcia. Koń lub bur raptownie podrywał zad do góry, z wypalonego miejsca szedł swąd, po czym zwierzę w nieopanowanych ruchach odbiegało w głąb podwórka. Widok ten orzeźwił mnie nieco. Podszedłem bliżej. W tej chwili Grzeszczeszyn z błyszczącymi oczkami zawołał:

— Daj no pan, panie Dąbski, ja trochę pomarkuję!

Dąbski podprowadził siwego bura pyskiem do żłoba, ale bur jakby coś przeczuwał, przysiadał na zadzie i bił tylnymi kopytami w powietrze. W końcu Dąbski ściągnął go za uzdę, przysłonił oko i Grzeszczeszyn z prętem w ręku począł się skradać do gładkiego zadu bura. W tej pozycji, z przygryzioną dolną wargą, Grzeszczeszyn dziwnie się scharakteryzował, cała jego psychika zdawała się uosabniać w tym straszliwym skradaniu z narzędziem boleści. Zrobił wypad prawą nogą, niby szermierz i żelazo jak rapier zbliżył do sierści, ale zanim dotknął, bur gwałtownym ruchem obrócił się na tylnych kopytach, stanął dęba, i kwicząc z otwartym pyskiem i wyszczerzonymi zębami, niby bestia apokaliptyczna, opadł wzniesionymi kopytami na słaniającą się, drobną figurkę amatora-oprawcy. Rozbiegliśmy się w popłochu, jak przed opadającym z góry granatem, po czym, gdy się obejrzałem, zobaczyłem uciekającego bura z pochylonym łbem, podrzucającego bez ustanku zadem, a za nim biegł Grzeszczeszyn z rozwianym włosem i wyciągniętym prętem. Więc jakoś się, widać, uchylił od stratowania i teraz biegł za zwierzęciem, pełen pragnienia zemsty. Buchnął szczery, nieopanowany chichot, Grzeszczeszyn zawrócił i energicznym ruchem wsadził pręt do węgli, po czym zawołał:

— Dawajcie mi drugiego, ja was nauczę markować!

Z następną ofiarą, wychudłym, zabiedzonym koniem, poszło mu łatwo. Podszedł do mnie, opuszczając rękaw koszuli:

— Takie to panie, sprawy... Nie zapijać się z działaczami spod ciemnej gwiazdy, a umieć pracować... więcej życia, życia!

Przykro mnie dotknął tym zdaniem. Rzeczywiście nie należało bić w nieopanowanej wściekłości Janickiego, a potem także nie należało popijać z nim i recytować wierszy. Ale ja w tym kraju bardzo się zmieniłem. Za wendą podniósł się tuman kurzu, rozległy się okrzyki i nawoływania podobne do okrzyków pastuchów pędzących trzodę. Zaraz też Dąbski podbiegł do bramy z okrzykiem:

— Sawczuki jadą!

I na podwórko zaczęły wbiegać konie i bury, po czym wjechało także może z ośmiu opalonych i obrośniętych chłopów, którzy wśród rżenia i hałasu poczęli złazić z koni i witać się z Dąbskim. Przysiadłem pod ścianą i z zadowoleniem obserwowałem ten mały tłum ludzi i zwierząt. No więc nareszcie, na wszystkim co było — krzyżyk! Teraz nowe, może bardziej interesujące życie. Spośród ośmiu mężczyzn od razu wyróżniłem czterech najbardziej energicznych i ruchliwych. Dwóch miało czerstwe, szerokie twarze o wesołych i rozumnych oczach, krępi, dość tędzy, w portkach trzymających się na paskach pod nieco wystającymi brzuchami. Dąbski zaraz mnie przywołał, przedstawił i wyjaśnił, że właśnie ja i Grzeszczeszyn mamy razem odbyć podróż. Uśmiechnęli się wszyscy, jeden powiedział:

— Aby nam panowie tylko po drodze nie poumierali z niewygód, a wszystko będzie dobrze.

Zaraz też poszli się krzątać koło koni, poić je, obłuskiwać przyniesioną przez Julkę kukurydzę. To byli bracia Sawczukowie. Wrażenie dodatnie. Pozostali dwaj — ruchliwi: smagły, o dzikawym spojrzeniu, obrośnięty kakoblo oraz drobny, żylasty, może sześćdziesięcioletni, ale krzepki wąsacz, ciągle podkręcający swe zżółkłe od tytoniu wąsy i żartobliwie nawołujący. Pozostali czterej, chuderlawi i jacyś przygaszeni, przysiedli z węzełkami pod płotem i cicho coś sobie opowiadali. Na ruchliwe, przepełnione podwórko opadał wilgotny zmierzch, z kuchni dymiło i skwirczało, szły zapachy jadła, smażonego mięsa. Cała tropa — jakieś czterdzieści pięć sztuk — czerniła się niewyraźnymi sylwetami na tle podwórza. Wypoczywający pod płotem chłopi podnieśli się i zagnali swoje konie do leżących w kupach kaczanów kukurydzy. Pilnowali, stojąc, aby cudze nie podjadały ich części. Zwierzęta podzieliły się na grupy i chrupały twarde ziarna kukurydzy. Dąbski zaprosił braci Sawczuków do kuchni, pozostałym kazał wynieść na dwór kawy, ci powyjmowali z węzełków żywność, na środku podwórza rozpalili ognisko, obsiedli je i pojadali, przemawiając się od czasu do czasu żartobliwie. Żylasty wąsacz wyciągnął z torby butelkę z kaszasą, rozkraczył się, lewą rękę oparł o biodro i dłuższą chwilę ciągnął z butelki. Otrząsnął się i zawołał:

— Ach, ty, moja towarzyszko, dość cię będzie na dziś!

Przysiadł koło ognia i coś tam wesoło pogadywał. Sawczukowie usiedli obok nas przy stole i ciągnęli szimaron. Obaj byli głodni, żartobliwie przekomarzali się z Dąbską, że jej męża ożenią w Londrinie i osiedlą, tak że życie Dąbskiego zacznie się od nowa. Dąbska gospodarowała, poganiała córki do roboty i nic im nie odpowiadała. W czasie kolacji zaczęli z Dąbskim omawiać szczegóły podróży, z czego wynikało, że jeśli wszystko gładko pójdzie, za osiem dni będziemy w Londrinie. Między mną a Sawczukami od razu zapanował przyjazny nastrój. Ciekawi byli wieści z Polski, musiałem im w skrócie opowiedzieć całą historię niepodległości od osiemnastego roku. Słuchali ciekawie i starszy, blondyn zawołał wesoło:

— A, tośmy teraz nie byle jakie Polaki... A tu w Brazylii trzeba się mocno trzymać, żeby takiej potężnej ojczyźnie wstydu nie narobić!

Grzeszczeszyn zdawał się być nieco zazdrosny, że tak długo podtrzymywałem rozmowę. Palił, postękiwał niecierpliwie, aż w końcu palnął:

— Jak będzie wojna i Niemcy z bolszewikami znów rozbiorą Polskę, to tu będzie druga, nie?

— Ej, kraczecie, panie! — powiedział młodszy Sawczuk. — Już my byśmy chyba na pomoc tam pojechali własnym okrętem; żyje się tu w oddaleniu, bo tak wypadło, ale jakby co do czego przyszło, tośmy zawsze Polacy!

Rozmowa przeszła na tematy cen produktów, słuchałem tego z ciekawością i przyjemnie zauważyłem, że każda rozmowa z kolonistami, byleby nie dotyczyła księży, nauczycielstwa i stowarzyszeń, ma w sobie jakiś zdrowy sens i urok rzeczowości. Zrobiło się późno i roztrząsając jeszcze jutrzejszy wyjazd, rozeszliśmy się spać. Rozbierając się, słyszałem słowa Dąbskiego:

— Julka, a przyszykuj się aby do drogi!... Dziewczynę muszę mieć z sobą, bo w drodze się przyda, a jak mi przyjdzie w Londrynie posiedzieć dłużej, to choćby uprać, ugotować... nie będę sobie najmował baby.

W odpowiedzi rozległo się zawodzenie Dąbskiej:

— Och, ty diable uparty, dziecko mi będziesz wlókł tyli świata, pośród samych chłopów... Żeby cię pokarało, ty cholerniku zatracony!

Ale Dąbski nic już nie odpowiedział, tylko przeszedł moją klitkę, udając się na spoczynek. Przez szpary widziałem refleksy ogniska na podwórzu i niektóre twarze chłopów w czerwone świetle. Szedł stamtąd głuchy gwar, jakby jakiego obozowiska. Nagle przycichło, ktoś coś mówił i po chwili zabrzmiał z początku cichy i coraz głośniejszy śpiew z chropowatych gardzieli chłopskich. Wrażenie biwaku żołnierskiego spotęgowało „O mój rozmarynie!” a później „Miała matka trzech synów...”. Słuchając tych pieśni, czułem się jakoś swojsko i uporczywe dotychczasowe wrażenie obcości opuściło mnie. Śpiewali z pół godziny, potem jeden głos zaczął mówić i usypiając słyszałem:

— ...tośmy wyszli przed chałupy, a tu ta cała komediancka procesja wylazła zza kościoła. Idą poprzebierane za różnych świętych, w jakichci kieckach i śpiewają... Aż tu podlatuje Golasowa do Matki Boskiej i jak nie zacznie wykrzykiwać: „A tać to Ołdakowa! I patrzcie ją! Za Matkę Bożą się przebrała... a bez cały rok każdego chłopa... któren tylko chciał i nie chciał dopuszczała i trzymała... a byle mocno... Dopieroż w widowiska pasyjne za świętą się robi!” Śmiechu było... dopiero Ołdakowa jak nie podciągnie kiecek, jak nie zacznie uciekać! Pośród świętych, jak im tam... ruch się zrobił, poczęli się rozchodzić i tak już więcej tych pasyj na naszej kolonii nie wyprawiali...

Ubierałem się szybko, podniecony dzisiejszą wyprawą. Na podwórku wrzało. Dąbski umocowywał kalgiery do burów, były to wielkie kosze naładowane szpadlami, fojsami, przeróżnym towarem gospodarskim, który Dąbski wiózł na handel. Niektóre konie były już osiodłane, chłopi kręcili się w podwórzu, sprawdzali swoje kalgiery, poprawiali. Dąbski wskazał mi siodło i konia. Pobiegłem do kuchni, zjadłem coś na stojąco, z komórki wyciągnąłem worek, wsadziłem w niego wszystkie drobiazgi i poszedłem siodłać. No, gotowe! Zapłaciłem Dębskiemu za siodło i pobyt przez te parę dni i poszedłem szukać Grzeszczeszyna. Natknąłem się na niego w głębi podwórza, stał obok konia pod drzewem i oglądał rewolwer.

— Cóż — mówię — jedziemy zaraz?

— Jedziemy — odpowiedział surowo — tylko pamiętaj pan, com mówił o towarzyskiej solidarności w podróży, bo to nie będzie przejażdżka taksówką w Aleje z dziewczynkami. Teraz się zacznie las!

— Jakoś tam będzie — odpowiedziałem i pomyślałem: aleś ty bracie nudny drań...

Pośród tupotu kopyt końskich i z całego gwaru wyodrębniał się płacz Dębskiej. Tymczasem już Julka siedziała na zgrabnym burze, w czystej sukni i kapelusiku zawadiacko wsadzonym na głowę. Minę miała nijaką, raczej ponurą i zaciętą.

— No, chłopy! Wszystko gotowe! — krzyknął starszy Sawczuk. — Jedziemy, jedziemy, bo już późno!

Sprawdziłem, czy mój worek mocno się trzyma w tyle siodła i badawczo przyjrzałem się mojemu wierzchowcowi. W zamieszaniu nie zauważyłem go; to był siwy bur. Odwrócił łeb i przyglądał mi się ze złośliwą ironią. Krzyknąłem w stronę Dąbskiego:

— Nie chcę tego diabła, daj mi pan jakiego konia, przecież jest ich dość!

— Jedź pan na burze — odkrzyknął. — Lepiej pana będzie niósł, bo wytrzymalszy, a paneś ciężki chłop!

Ha, trudno! Wsiadłem nawet dość gładko. Musiałem czekać, jeszcze się wszyscy nie przygotowali. Dąbski ucinał sobie ostatnią kłótnię z żoną, ale jednocześnie wyciągał ręce, aby ją uściskać, ona znów odskakiwała, biegł za nią, chłopi się śmiali. Spojrzałem w górę; kilka corv zataczało łuki na czyściutkim, zdającym się zapowiadać niezgorszą spiekotę, niebie. Nareszcie Dąbska i młodsza dziewczyna otworzyły na oścież bramę i całe towarzystwo ludzi i zwierząt wysypało się na trakt. Zauważyłem, że jedzie z nami również Michał, wyglądający na wielkim koniu niby jakiś pakunek. Ludzie z wendy wybiegli i przekrzywiali się, życząc dobrej podróży. W głębi mignął mi Brzeziński, pogardliwie i ironicznie zerkając na mnie. Z podwórza dochodził jeszcze głos Dąbskiej:

— A wróć, ty diable przeklęty!... I na dzieci uważaj, bo ci łeb rozwalę, jak wrócisz!

Wśród nawoływań, zajeżdżając tropę z boków, pilnując, aby trzymała się razem, wyjechaliśmy na dość szeroką drogę, minęliśmy jeszcze kilka zagród, po czym przejechaliśmy małą rzeczkę, droga opadła i otoczył nas mroczny i nastrojowy las. Jechaliśmy gęsiego a co najwyżej po dwóch, na pół porosłą pikadą, ocierając się o wystające z obu ścian dżungli ostre krzewy i suto porastające tuż przy drodze pnącze takuary. Z przodu co chwila słychać było nawoływania niewidocznych jeźdźców, którymi oddzielona była, co kilka sztuk, tropa. Od kilkunastu minut w palcu prawej nogi odczuwałem dokuczliwe, piekące swędzenie. Rozmyślałem w związku z tym, że przy najbliższej okazji zdejmę but i zobaczę, co to takiego. Jazda odbywała się w porządku, las pachniał mocno i duszno, obie strony drogi porastały jakieś najrozmaitsze gatunki roślin, tak, że metr dalej już nic nie było widać, tylko gdzieniegdzie ujrzeć można było pień drzewny okręcony lianami. Nieco wyżej wyraźnie rysowały się ogromne drzewa, obrośnięte mnóstwem pasożytniczych roślin i konary tych drzew łączyły się w górze, ciągnąc się ciemnozielonym dachem ponad ścieżką. Niektórzy pokrzykiwali wesoło, inni wciągnęli się w rozmowę o swoich sprawach, monotonnie, niby w wagonie kolejowym, aby się droga nie dłużyła. Tuż za mną jechała córka Dębskiego; czarna, zła i poważna. Miałem nawet ochotę pogawędzić z nią, ale widząc jej minę, zaniechałem. Godziny sączyły się jedna za drugą, co pewien czas poprawiałem się w siodle, to znów myślałem o bólu w nodze, przypominałem sobie dawne historie z dzieciństwa i jakoś byłem zajęty. Mimo, że droga ciągle była jednakowa, nie nużyła. Dżungla zajmowała drobiazgami: tu gałąź wiła się skręcona, jakby w jakim bólu, gdzie indziej zaszemrało coś w gęstwie, to znów grupa kwiatów barwiła się wysoko na konarze drzewa, kopyta końskie z trzaskiem miażdżyły suche poszycie ścieżki, jechało się powoli, kołysząco. Miejscami, kiedy droga ciągnęła się równo, widziałem na przedzie Grzeszczeszyna z podniesionym fakonem, jak ścinał zwisające mu nad głową girlandy takuary. Człowiek ten starał się ustawicznie podkreślać słowem lub czynem swoje istnienie. W dole, koło kopyt bura coś nagle zaskuczało, bur opuścił łeb tak nisko, że nagle zrobiło mi się jakoś pusto bez tego łba; przechyliłem się w dół i ujrzałem na ziemi żółcącego się miniaturowo kundla Dąbskich. Zastanawiałem się chwilę, czy by go nie wziąć na siodło, ale jakoś sprytnie przemknął się między kopytami i podreptał, klucząc żółto, naprzód. Spytałem się Julki, czy będzie nam towarzyszył aż do samej Londriny, na co mruknęła:

— A czort go wie, kaszoro106 przeklęte! Bury go zadepcą!

Hm, małomówna to była istota. Nagle na przedzie zobaczyłem tłoczącą się tropę i jeźdźców na poszerzonej nagle ścieżce. Konie wyciągały szyje, tupiąc kopytami w miejscu, stłoczone i złe. Tam, gdzie polna przestrzeń się zwężała i przechodziła znów w ścieżkę, stali obaj Sawczukowie tamując dalszą drogę i młodszy wołał:

— Ej, wy tam od końca! Liczcie tropę, ile ich tam macie!?

Za mną stały cztery konie, niecierpliwie przestępując w miejscu, za nimi stał koń z jeźdźcem i to był koniec. Policzyłem je z tymi, które miałem przed sobą i krzyknąłem: „Dziewięć!” Następny policzył je ze swymi i podał dalej. Liczba wciąż rosła i wreszcie dobiegła do Sawczuków w cyfrze czterdziestu siedmiu sztuk. Wszystko było w porządku i Sawczukowie odwrócili się plecami, ruszając w dalszą drogę. Nagle spomiędzy stłoczonych zwierząt wyrwała się rosła i piękna kobyła wiśniowego koloru, z długim, jasnym ogonem i nim się kto zorientował, boczkiem przecwałowała mimo nas i wydostawszy się na wolną drogę, galopem zniknęła za zakrętem i po chwili nawet tętent jej ucichł. Zaraz Dąbski krzyknął do Michała:

— Ganiaj żywo za kobyłą i bez niej mi nie wracaj!

Chłopak