Żyto w dżungli - Zbigniew Uniłowski (nowoczesna biblioteka szkolna .txt) 📖

A woda płynęła wolno, z powagą wieków, unosząc zeschłe liście, pogniłe trzciny, kawałki kory drzewnej i patyki. Było cichutko, kojąco.

— Tu gdzieś powinna być łódka — zamruczał Grzeszczeszyn.

Wgapiliśmy się w zarośla, szukając łódki. W krzakach coś zatrzeszczało i wychynęła świnia; węsząc ryjem zerknęła chytrze w naszą stronę i szusnęła w gąszcz. Odetchnąłem z ulgą, bośmy w domu zostawili rewolwery. Nareszcie uwagę moją zwrócił wystający spod szkarpy kawał drzewa z żelaznym kółkiem.

— O, jest łódka! — zawołał Grzeszczeszyn.

Ale łódka przymocowana była łańcuchem do drzewa.

— Idź pan do Suchodolskiego, to panu da klucz! — zawołał Grzeszczeszyn.

— Wybaczy pan, ale jako inicjator wyprawy powinien pan wiedzieć coś o tej łodzi... Przechodziliśmy przecież koło Suchodolskiego.

— Aa, pan to zawsze...

— Ehej! Czekają panowie na tramwaj?

Z przeciwległego brzegu krzyczał wysoki mężczyzna w wielkim kapeluszu, włażąc właśnie do łódki. Grzeszczeszyn się uradował:

— O, widzi pan, że dobrze jest! Panie Wójcik, jedziemy do pana, z wizytą! Zabierz nas pan.

Pan Wójcik stojąc, drągiem odpychał łódź w naszą stronę. Był rudawy, rzęsy miał białe, w ustach trzymał fajkę. Oczy mu się śmiały spod krzaczastych brwi. Jadąc mówił:

— Gdzie też pana nie nosi! Aż tu, nad Ivahy pana zapędziło! A kogo to pan ma przy sobie!?

— To pan Łóniłowski, pański kolega po fachu!

Wójcik wyskoczył na brzeg i przywitał się z nami. Przyjemnie zauważyłem, że moje nazwisko nie było mu obce; znał je z gazety kurytybskiej.

— Będzie pan pisał o Ivahy? Błagam pana o to! To najbrzydsza miejscowość na kuli ziemskiej! Rzeczywiście jesteśmy trochę kolegami, ja pisuję do „America Echo!”... No co! Właźmy z powrotem, pojedziemy do chałupy, lubię takie wizyty — Intelligence Service Brazylii, znakomity Szerlok Holmes, o czym wszyscy wiedzą: Grzeszczeszyn i literat z Warszawy. Ładnie ja będę wyglądał, czy aby żona zdąży pochować zrabowane skarby... Jestem — uważa pan — piratem Ivahy! Panie Grzeszczeszyn, nie zdejmuj pan w łódce buta, bo nas zamroczy i wpadniemy w paszcze krokodyli!

Rzeczywiście mojemu towarzyszowi znów się coś przydarzyło w nogę. Odchylając kolejno bardzo brudne palce wyglądał w tej łódce kaleko i niemiło. Tymczasem płynęliśmy do brzegu. Wójcik nie przestawał czarować mnie swym humorem, mrugając porozumiewawczo. W ogóle zachowywał się tak, jakby nas coś łączyło, pewna wspólnota, wobec której Grzeszczeszyn jest samym tylko nieświadomym ograniczeniem. Och, gdybym mógł odbiec i rozchyliwszy zarośla przyglądać się tym trzem panom w łodzi! Uprzejme miny tych dwóch, trzeci chciwie wpatrzony w umorusane palce nogi, łódka-pychówka, tło dekoracyjne: chłodny egzotyzm, wiszary nad czarną rzeką... Dokąd zdążają?!

— No, a teraz pójdziemy na piechtę do mojej chałupy — wykrzyknął Wójcik, cumując łódkę do drzewa.

Wyskakiwaliśmy po kolei, jak króliki ze skrzyni. Grzeszczeszyn wciągnął but i stanął na lądzie z miną człowieka, który szukał, lecz nie znalazł. Zaczęliśmy piąć się niewyraźną ścieżką pod górę. Wójcik nawiązał z Grzeszczeszynem rozmowę na temat swego osiedlenia się tutaj.

— Więc tak, mój panie! Graty na wóz, babę i dzieciarnię na sam czubek, dudki w kieszeń i takem puścił się przed siebie. Zajechałem do Tereziny; jest góra do nabycia... i kawałek rzeki. To lubię — pomyślałem, niechże i ja mam na własność trochę wody. Roboty było dużo, ale jakoś żem się usadowił. I wszystko byłoby dobrze, tylkom przejął się uczuciem pokrewieństwa i sprowadziłem z Polski mego szwagra, Janickiego... tak, tego samego! Ano, diabli go wiedzieli, że to taki działacz ludowy! Póki ja się zajmowałem tymi sprawami, to jakoś tam szło, przynajmniej klechy nie mieli tyle powodów wyklinania nas z ambon. A ten mi wszystkich ludzi przechylił na swoją stronę, zaczął tu wiece uprawiać, w końcu już wszyscy dają mu się za łeb wodzić, a ja tu zostałem z pustymi rękami, bo mi przecież ambicja nie pozwala przyłączyć się do nich, a i z księżmi się nie zbratam. I teraz ni pies, ni wydra! Ten tam harcuje społecznie.

— A gdzieżeś zalazła, ścierwo rogate! — krzyczał Wójcik na krowę ukrytą w gąszczu.

Bydlę niechętnie ruszyło z miejsca, dopiero Wójcik jął ją okładać po kościstym zadzie, tak że w końcu ruszyła niezgrabnym galopem pod górę. Wójcik zaczął dalej mówić o Janickim, ale w jego pobłażliwym tonie i w ogóle: „bawcie się dzieci, bawcie”, czuło się jad gniewu i zgorzkniałość. Wreszcie przerwał.

Zza kilkunastu krzaków bananowych wypełzła pokraczna chałupka, przykucnięta niby pies, bo od przodu opierała się na dwóch słupach. Wokół tych słupów pełzało na czworakach dwoje płowowłosych dzieci, znieruchomiałych na nasz widok. Niedaleko siedziało żółte cielę, przywiązane do skarłowaciałego drzewka. Podpartą słupami część domu łączyły z ziemią delikatne schodki, na schodkach tych siedziała szczupła kobietka i coś cerowała na szklance. Tchnęło od tego osiedla niepotrzebnym prymitywem, czymś między niedbalstwem a nędzą, a przede wszystkiem zielonym pojęciem o budownictwie. Po co to było budować ten szałas na pochyłości, podpierać go jakimiś słupami, skoro obok świnie ryły równiutki placyk, wymarzony do budowy. Czuło się tutaj rękę człowieka, który gardzi mieszczańskim salonikiem z kolorowymi kulami szklanymi na komodzie, a który lubi życie romantyczne, prymitywne, pełne owych codziennych, rozkosznych zajęć koło inwentarza, zabawnych niewygód. Choć stać go na lepsze, hoho! Na liściach bananów wisiały świeżo uprane kolory, zresztą liście te poplamione były wapnem. Wszędzie było mnóstwo śmiecia, ptasiego i bydlęcego łajna, słowem jakby paskudna choroba usadowiła się w potężnym, dziewiczym lesie.

Wójcik zbliżał się do swojej zagrody lekkim krokiem trampa, szerokim ruchem dłoni powitał z daleka kobietę, dwoje jasnowłosych szatanków usadowił sobie na rękach, stanął naprzeciw nas, głową pokiwał wkoło i rzekł z radosnym uśmiechem, poprzez fajkę:

— Oto mi panowie — życie, naznaczcież mi cenę, abym je zmienił!

Obrócił się do kobiety:

— Stasieńko, oto pan z ojczyzny — rodak! Przyjmijże go godnie w naszej posiadłości. Grzeszczeszyna znasz, bo któż by go nie znał! Niestrudzony badacz obyczajów tej ziemi.

Uścisnąłem drobną dłoń niewiasty, o pokłótych igłą palcach.

— No, panowie, wejdźmyż do wnętrza! Robak! Pfiut, pfiut! Gdzie jest Robak? Chodźże tu, łamago.

Spod łóżka wypełzło brązowe zwierzątko, komiczna niezgraba — mała wydra o ruchach niewspółmiernie ślamazarnych w stosunku do żywotności z jaką się poruszała. Obstąpiliśmy ją we trzech swymi buciorami; przewalała się po nich konwulsyjnie. Dzieci z ramion swego ojca mrużyły oczy ze znudzenia.

Zawsze się źle czułem w ograniczonej przestrzeni, ale pokoik w którym zasiedliśmy, był tak maleńki, że od razu poczerwieniałem na twarzy. Przez szpary w podłodze widziałem różne śmieci. Pani Wójcikowa przyrządziła nam kawy i pijąc ją, odprawialiśmy wizytę. Na prośbę Wójcika musiałem mówić o sobie. Opowiadałem o swoich wrażeniach w Brazylii, Wójcik patrzył mi w oczy i ciągle powtarzał: „Acha, acha, no tak, rozumiem... a jakże!” Grzeszczeszyn postękiwał i poruszał prawą nogą. Przerwałem swoje ględzenie i zagadnąłem go:

— Cóż panu jest, co pan się wierci?

— Ach, panie, palec mnie piecze, załapałem pewnie bisza!

Wójcik wstał ze słowami: „Zaraz my go tu zoperujemy...” Przyniósł wodę w szafliku i wyszliśmy przed dom. Tutaj Grzeszczeszyn zdjął but, Wójcik polecił mu umyć porządnie nogę, po czym oparł sobie nogę Grzeszczeszyna na kolanie i wskazał mi plamkę przy paznokciu dużego palca. Szpicem małego noża przeciął powierzchnię skóry i wyjął brunatny pęcherzyk z jakimś robaczkiem.

— Ach, ty dranico — mruknął Grzeszczeszyn, naciągając but.

— Moje dzieciaki ciągle mają tego pełno — powiedział Wójcik. — Pan to już miał kiedy? — zwrócił się do mnie.

Odpowiedziałem, że jeszcze nie.

— To są takie pchły, nazwane tutaj bicho do pe, nałapie się pan jeszcze ich dość. Usadawiają się zwykle koło paznokcia. Z początku nic się nie czuje, dopiero kiedy pęcherzyk z jajkami zaczyna rosnąć, zaczyna to świństwo dokuczać. A teraz chodźmy, bo kawa ostygnie. No i co dalej, mówże pan!

Ale mnie się nie chciało już więcej mówić o byle czym. Grzeszczeszyn, który się ożywił po operacji, delikatnie poruszył temat koni.

— Może pan się z nami wybierze, panie Wójcik... ładna pogoda, przejdziemy się na faszinal75, później pan sobie z końmi wróci, co?

— No, nie wiem... wybrałbym się ale z żoną, i to wozem, bo żona Psycha jest chora, trzeba się wywiedzieć... Stasieńko, wybrałabyś się z nami do Apucarany?

— Tak, wybieraliśmy się przecież do Psychowej! Ona tam bez żadnej opieki, możemy jechać — odpowiedziała pani Wójcikowa.

— No to pronto, jutro rano, o ile nie będzie deszczu, podjedziemy po was furą; mieszkacie u Smyków?... Zrobione, możemy jechać!

Tak więc, musiałem ocenić organizacyjne zdolności Grzeszczeszyna i celowość naszej wizyty. Chłopak jest milczący i skryty, o zmiennym usposobieniu, ale dobro naszej podróży ma na względzie i jest dbały. Ostatnio jakby nieco wymilał.

Słuchaliśmy teraz opowiadań Wójcika o legionach. Wspominał — owszem — z rozrzewnieniem; ale z tego, co się teraz dzieje, nie jest zadowolony...

— W okopach inaczej żeśmy się umawiali — moi panowie!

Denerwował go porządek i system. „Tak, wtedy to były czasy! Pierwszorzędna żołnierka. Napijmy się panowie!”

Wyciągnął butlę z winem pomarańczowym. Napiliśmy się, pogawędziliśmy jeszcze o nieważnych kwestiach, zbliżało się południe, zabieraliśmy się do odejścia. Pożegnałem smutną blondynę — panią Wójcikową — i wyszliśmy na ścieżkę. Uwięzione cielę odprowadziło nas pustym wzrokiem, strzygąc uszami. W kapuejrze zatrzeszczało; pisnęło i wyłoniły się dzieciaki. Na przekór pogłoskom o żmijach i tygrysach.

— Wynoście się do chałupy! — krzyknął Wójcik. — Albo nie, chodźcie z tatkiem odprowadzić panów.

Wracałem rozmarzony wycieczką i winem. Zupełnie, jakbym odwiedził kogoś na wsi pod Warszawą, tylko tutaj bardziej prymitywnie. Taki ten świat, wszędzie jednaki. Wójcik przewiózł nas na drugi brzeg; na czworakach wdrapaliśmy się po pochyłości, Wójcik odjeżdżał, dzieciaki wychyliły się z łódki, ręce zanurzyły w wodzie... Wójcik odpychał się drągiem, fajka mu sterczała spod wielkiego kapelusza, cichutko się oddalali, pomachaliśmy kapeluszami, przestaliśmy się widzieć.

— No, zdobyliśmy lokomocję, byle dalej, byle naprzód — mówił Grzeszczeszyn, kiedyśmy pięli się pod górę.

— A tak, to pan dobrze urządził — odparłem sapiąc.

— Przy Grzeszczeszynie pan nie zginiesz! Wytrwale przeprowadzę pana przez ten kraj wszerz i wzdłuż!

Miał rację, będę się go trzymał, o ile mi nie będzie wyczyniał różnych szpryngli psychologicznych. Na razie aura między nami. Wyszliśmy na ścieżkę i po chwili minęliśmy pierwsze budynki. Tam, w lesie, było dość chłodno i przytulnie, ale teraz weszliśmy znów w teren zamieszkały, a więc śmierdzący, zakurzony, prażący się pod słońcem szarzyzną chałup. Wszystko było wydeptane i ziejące sennym odrętwieniem, niby te kury zagrzebane w piasku. Minęliśmy rozkraczoną dziewczynę, niemrawe czupiradło, łuszczące kukurydzę na przyzbie. Grzeszczeszyn mało nie wpadł w krzak banana, tak się zapatrzył w ledwie majaczącą tajnię jej krocza. Kiedy go chwyciłem za ramię, spojrzał na mnie ślepkami w słup i na policzkach miał rumieńce.

— Ale też, flądra, panie — żeby tak siedzieć w biały dzień... No to, no to... zajdźmy chyba do Suchodolskiego?!

Weszliśmy do chłodnego wnętrza wendy, za ladą stał nieruchomo Srokoń i ruchami au ralenti76 mierzył jakiś pstry perkal. Pokazał palcem, że Suchodolski jest w salonie, przy czym uśmiechnął się do mnie zagadkowo.

— Jak się ma pański chłopiec? — zagadnąłem go, przechodząc obok odchylonej deski w ladzie.

Chwilę uświadamiał sobie moje słowa i odpowiedział tym samym uśmiechem:

— A, on pana bardzo lubi po tym gołębiu... niech pan do nas zajdzie wieczorem, to zagramy w sześćdziesiąt sześć.

Obiecałem przyjść i przeszedłszy pracownię apteczną wszedłem do saloniku, gdzie Suchodolski siedział w leżaku z wyciągniętymi nogami i czytał „Illustration”.

— A, to panowie — wyszeptał bez entuzjazmu. — Siadajcie, szimaronu, co? Widziałem, żeście szli w stronę rzeki, pewnie z wizytą do Wójcika? O, to fantasta, to fantasta, takich ludzi jest mało. Sziko, przynoś no wody na szimaron! Zatem siadajcie! Słyszałem, że tam panów wczoraj odwiedziła delegacja? To hunctwoty i pijaki! Tak się ci ludzie marnują tutaj... Pan rzeczywiście ma fach w ręku! Trafić tak kamieniem w ptaka... rzeczywiście — zdumiało nas to!

Siedziałem zasłuchany i z niewyraźnym uśmiechem na ustach. Małomówny stałem się w tej Brazylii. Zastanawiając się tak nad samym sobą, skonstatowałem, że starałem się podczas tych wszystkich wizyt mówić jak najmniej. Może trochę przesadzałem, mając tych wszystkich ludzi za tak nieciekawych, że nie warto do nich mówić! Suchodolski zdawał się to zauważyć, bo powiedział:

— Niech pan coś opowie, my tutaj nie tacy dzicy; widzi pan, czytam po francusku, prenumeruję tu trochę pism z Polski... o, „Tygodnik Ilustrowany”, „Ilustrowany Kurier Codzienny”...

— Czuję się nieco otumaniony tą podróżą i raczej nastawiony jestem, by słuchać, a nie mówić — odpowiedziałem mu szczerze.

Pogładził dłonią włosy i na przegubie zaszemrały wisiorki przy bransoletce.

— Tak, trochę pana rozumiem; teraz pan to wszystko przejmuje w siebie. Może pan sobie poogląda albumy z fotografiami, a ja tymczasem przejdę z panem Grzeszczeszynem do apteki, bo mnie prosił o zastrzyk malaryczny. Panu radzę brać chininę, pan Grzeszczeszyn już dawno nabył malarii. — Wyszli.

Gdy przeglądałem album, uderzyła mnie przeważająca ilość fotografii nagich chłopaków, w grupach i pojedynczo, bez spodenek. Zwłaszcza jedno zdjęcie przedstawiało Suchodolskiego w otoczeniu kilku chłopców, stojących po kolana w wodzie. No cóż! Upały tu musiały doskwierać nieraz silnie, rzeka pod bokiem — dziwne to znów takie nie jest. Przejrzałem, odłożyłem album na stolik. W otwartym oknie lekko porusza się firanka, zdrzemnąć by się, czy co... Wrócili, usiedli, Grzeszczeszyn trzymał się za lewą rękę, Suchodolski mówił, wygodnie rozwalony; agent jakiejś faktorii:

Nie jestem bardzo rad, że pan tu przybył, bo może pan tę miejscowość ukazać w niepochlebnej formie swoim czytelnikom, a jednak w tej pozornej ospałości coś się dzieje; słyszał pan wczoraj, że walczą, a walka jest twórcza...