Wycieczki po Litwie w promieniach od Wilna - Władysław Syrokomla (jak polubić czytanie książek TXT) 📖
Wycieczki po Litwie… to bardzo interesująca pozycja autorstwa Władysława Syrokomli. Syrokomla opisuje najważniejsze zabytki litewskie okolic Wilna.
Jak wynika z przedmowy autora, ów przewodnik powstał w latach pięćdziesiątych XIX wieku. Był swego rodzaju relacją z wycieczki pisarza odbytej w celu zapoznania się z okolicą, w której rozgrywają się wydarzenia przedstawione w poemacie Margier. Obecnie jest to ciekawy dokument odwzorowujący XIX-wieczne zabytki i geografię litewskiego rejonu.
Władysław Syrokomla to pisarz i tłumacz żyjący i tworzący w XIX wieku, związany z ówczesną Litwą. Znany przede wszystkim jako autor gawęd chłopskich, szlacheckich, historycznych. Syrokomla pochodził z ubogiej rodziny szlacheckiej i często w swoich utworach ukazywał ten stan, nie szczędząc irocznicznych komentarzy na temat bliskiej mu rzeczywistości.
- Autor: Władysław Syrokomla
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Wycieczki po Litwie w promieniach od Wilna - Władysław Syrokomla (jak polubić czytanie książek TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Władysław Syrokomla
Za bytności Niemcewicza w Pożajściu było już tylko czterech kapłanów i 5 kleryków. Znaczna część dóbr oderwana została od Pożajścia, jednakże 70 000 zostawało im jeszcze dochodu. Nie mając pod ręką ścisłego wykazu funduszów kamedulskich, bierzemy o nich jaką taką wiadomość z pamiętników szypra. „Za Apnarami leży okolica Zegrz nad Niemnem, tu orano popar komedulski. Ekonom staruszek z tak długim, szerokim i gęstym wąsem, jakiego jak żyję nie widziałem, opowiadał mi, że się zowie Ż., że służył niegdyś w brygadzie kowieńskiej. Objaśnił, że kameduli mieli dawniej więcej niż 200 chat, ale po rozbiorze kraju Prusak zabrał ich majątki za Niemnem i ledwie tu zostało chat 70 do 80, w dwóch folwarkach i dlatego księża tak się odłużyli, że nie mają z czego żyć”. To było w r. 1829, to jest w lat 10 po bytności Niemcewicza. „Pod pozorem szczupłej intraty, — pisze Niemcewicz — zakonnicy wyrobili sobie pozwolenie jedzenia z mięsem. Idąc nazad (z Eremitorium) przechodziłem około potężnej skrzyni pełnej spleśniałej wody. Tam kameduli, gdy jeszcze ściśle trzymali się reguły, chowali i mnożyli żółwie; dziś kurczęta, wołowina i barany zastępują te nędzne płazy”.
Nigdzie może jak w Polsce zakony nie odznaczały się takiém niedbalstwem z jednéj, a taką zasługą krajową z drugiéj strony. Jezuici (mówimy tylko o zasługach i pracy), pijarowie, dominikanie, bazylianie, misjonarze, jakże rażącą stawią sprzeczność z bernardynami, franciszkanami, kamedułami i innemi zakonami strictae observantiae. Nie obchodziły ich rzeczy światowe, a przecież pełne są dawne akta ich spraw ze szlachtą, o kawał gruntu czy łąki, o toń rybną. Ale dajmy pokój uwagom, które dziś już do niczego nie posłużą.
Przejeżdżamy piękny liściowy las, a z góry jak na dłoni ukazuje się Kowno, urocze, historyczne, przepełnione pamiątkami, opiewane przez poetę. Oto nad Niemnem jego dolina, na której dłoń rusałek rozścieła murawę i dzierga ją kraśnym kwiatem, dolina najpiękniejsza w świecie, której lud dał nazwę doliny Mickiewicza. Oto cudne dęby i lipy, pod których cieniem lubił dumać wieszcz Litwy; oto piaszczyste wybrzeża Niemna, — miasto u stóp naszych. Oko przenosi jego wieże i spoczywa na drugiej stronie Niemna, na czarownych górach Aleksoty, już na granicy Królestwa Polskiego. Wilia z drugiéj strony, srebrną taśmą opasuje miasto, rzuca się na chłodną pierś Niemna i płyną razem w głębokości morza. Wymijamy piękny kościół św. Krzyża, pokarmelicki, potém cmentarz prawosławny z rzewnym napisem w języku słowiańskim: Przyjdźcie do mnie ścierpiani na ziemi, a Ja was uspokoję. Oto stacja telegrafu elektrycznego; druty rozpięte na wysokich słupach, pobiegły na północ ku Petersburgowi, na zachód ku Warszawie. Jesteśmy już w cywilizowanej Europie. Kichnij tylko telegrafem, a wnet z Paryża odpowiedzą ci: na zdrowie!
Wjeżdżamy do miasta. Długa ulica od dawna zwana Rochicką i jéj przedłużenie ulica Wielka czyli Dominikańska, dosyć wąska, pełna pięknych domów, sklepów, hotelów, tłumu Żydów, ozdobiona parą starych kościołów, posiadająca nawet parę księgarni i hotel zwany Litewskim, gdzie się zwykł pomieszczać czasowy teatr, wiedzie na czworokątny rynek, który na swym placu szczyci się majestatycznym pomnikiem z lanego żelaza wzniesionym z rozkazu cesarza Mikołaja I, na pamiątkę przejścia i odwrotu Francuzów. Rynek ten, otoczony jest pięknemi kamienicami, a wspaniały, zakrawający na kościół, ratusz miejski, pięknie go ozdabia. W jego czworoboku mieści się mieszkanie gubernatora, poczta wozowa, kościół pojezuicki, poczta konna, parę hotelów, kilka sklepów. Kipi tu zgiełk; uwijają się dorożki. Na lewo od ulicy Dominikańskiéj, jadąc bokiem czworoboku, spuszczamy się ulicą Franciszkańską ku Niemnowi, mając po lewem ręku kościół franciszkański.
Opis Kowna nie wchodzi w zakres naszych wycieczek, któreśmy tylko w niedalekich promieniach od Wilna zakreślili. Miasto to, zasługujące, aby je badali i historyk, i starożytnik, i poeta, ma swoją nieopisaną piękność, nieocenioną ważność handlową, przeszłość bogatą we wspomnienia, przyszłość w nadzieje. W zbiegu trzech rzek, jak serce w zbiegu arteryj, już dzisiaj środkuje w sobie wszystkie produkcje Litwy; cóż dopiéro, gdy kolej Petersbursko-Warszawska, teraz się budująca, jeszcze mu dwa kanały bogactwa otworzy! Rozwielmożni się Kowno, wzbogacieje, zakipi wirem handlowym i materialnie, po europejsku zostanie najbogatszém na Litwie miastem; ale Wilno ze swoją cichą fizjonomią, ze swojemi świętemi pamiątkami i z tą rzewną sympatycznością, jaką w każdym obudza — nie przestanie być serdeczną stolicą Litwy.
1. lubo (daw.) — chociaż. [przypis edytorski]
2. nudota — dziś: nuda a. znudzenie. [przypis edytorski]
3. doma — daw. forma Msc.; dziś: w domu. [przypis edytorski]
4. jeno — tylko. [przypis edytorski]
5. nie mogłem stworzyć, jeno rzecz dorywczą — zdanie eliptyczne, konstrukcja daw. często stosowana; znaczenie: „nie mogłem stworzyć nic więcej jak tylko rzecz dorywczą”. [przypis edytorski]
6. dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]
7. cóś (daw., reg.) — dziś popr.: coś. [przypis edytorski]
8. wezbrawszy się — wspiąwszy się. [przypis edytorski]
9. ocenia się — dziś: jest oceniana; może być (odpowiednio) oceniona. [przypis edytorski]
10. ekwipaż — powóz. [przypis edytorski]
11. Cyprian biskup metoneński, sufragan wileński — o tym Cyprianie głośnym z kilku wzmianek w dziejach protestantyzmu w Litwie, mamy tu w nocie podać krótką biograficzną wiadomość, ze szczegółów z aktów kapituły wileńskiéj, któréj był członkiem. Dokładną a nad wszelki wyraz mozolną pracę opisania treści tych aktów od początku XVI w. do naszych czasów, podjął i dokonał ks. Mamert z Fulsztyna Herburt prałat wileński i żytomierski pt. Aktów czyli dziejów kapituły Katedralnéj Wileńskiéj itd. przez X. M. z F. H. wiek pierwszy, drugi i trzeci. [przypis autorski]
12. Obrzęd poświęcenia (...) ze swym opisem uroczystości p. W. Potocki — ob. [skrót od: obacz; zobacz; red. WL] Pamiętnik uroczystego poświęcenia pomnika Św. Jacka w Wilnie na przedmieściu Pohulance itd., Warszawa u XX. Missyonarzy 1844. [przypis autorski]
13. przedstawując — dziś: przedstawiając. [przypis edytorski]
14. krom (daw.) — oprócz. [przypis edytorski]
15. ledwie — tu: dopiero. [przypis edytorski]
16. retyrować się — rejterować, uciekać; ewakuować się, wycofywać się. [przypis edytorski]
17. Tuczkow major rosyjski, retyrując się z Pohulanki — ob[acz] Pam[iętnik] Tuczkowa w Bibliotece для чтенія r. 1835; [uzup. red. WL]. [przypis autorski]
18. jen. — skrót od (daw.) jenerał: generał. [przypis edytorski]
19. zatrzęsać — dziś: trząść (z B.: co?) a. wstrząsać (z N.: czym?). [przypis edytorski]
20. ubóstwo — tu: ludzie ubodzy; biedota. [przypis edytorski]
21. Bernatowicz, Feliks Aleksander Geysztowt (1786–1836) — autor powieści Pojata, córka Lezdejki, albo Litwini w XIV wieku, opublikowanej najpierw w odcinkach w „Kurierze Warszawskim”, a następnie w wydaniu książkowym w 1826 r. roku, wznawianej regularnie przez cały wiek XIX i początek XX, aż do wybuchu I wojny światowej; powieść ma popularną formę romansu historycznego. [przypis edytorski]
22. snadnie (daw.) — łatwo. [przypis edytorski]
23. podobno — tu: podobnie; analogicznie. [przypis edytorski]
24. N. — skrót od: najświętszej. [przypis edytorski]
25. poczęli 1597 w Ponarach na gruncie kapitulnym budować pomnik (...) — Ob[acz] cytowane wyżéj Akta ks. Herburta. Jezuici, pomimo hojnego uposażenia, nie wahali się wyciągnąć ręce po drobne datki, nie tylko do możnowładców, lecz nawet do duchowieństwa. Za gorszącą uważamy okoliczność, którąśmy w aktach kapitulnych znaleźli pod r.1577, iż światło ich zakonu, złotousty Piotr Skarga musiał podawać piśmiennie prośbę do kapituły wileńskiéj o pomoc łaskawą do wydrukowania jednego ze swych pism polemiczno-religijnych; kapituła wydała mu 8 kop gr. lit. Jezuici nie byli w stanie swojemu dzielnemu bojownikowi wypłacić téj kwoty! [przypis autorski]
26. ks. Wysocki (...) był gorliwym procesyj owych promotorem — ob[acz]: Niesiecki, Herbarz polski, wyd. Bobrowicza, [Lipsk 1839–1845], t. IX, s. 460. [przypis autorski]
27. Metryka litewska — pochodzący z XV w. zbiór odpisów wszystkich dokumentów wychodzących z kancelarii wielkoksiążęcej oraz dokumentów sejmowych. [przypis edytorski]
28. prośba, którą Tatarowie-koloniści zanosili do Zygmunta I (...) Czacki przytacza — [Tadeusz] Czacki, Dzieła wyd. Raczyńskiego, Poznań, 1843, t. III, s. 311. [przypis autorski]
29. W 1508, kiedy hordy tatarskie (...) Litwinów, co nas mają za braci — Czacki Dzieła, Poznań 1843, t. III; Kraszewski Wilno. [przypis autorski]
30. porównanie — tu: zrównanie (w prawach). [przypis edytorski]
31. snadź (daw.) — widocznie, prawdopodobnie. [przypis edytorski]
32. kędyś (daw.) — gdzieś. [przypis edytorski]
33. czernidło — tu: paszkwil; por.: oczerniać. [przypis edytorski]
34. ziemny — tu: ziemski. [przypis edytorski]
35. według Sarbiewskiego obrazek — ob[acz]: [Władysław Syrokomla], Przekłady poetów polsko-łacińskich, t. V, s. 110. [przypis autorski]
36. cychoreum (łac.) — cykoria. [przypis edytorski]
37. pieśnia — dziś: pieśń. [przypis edytorski]
38. jeograficzny (daw.) — geograficzny. [przypis edytorski]
39. azali (daw.) — jednakże; tu: czy, czy aby. [przypis edytorski]
40. z owemi wysokiemi — formy N.lm zaimka i przymiotnika odnoszących się do rzeczowników niemęskoosobowych (tu: lasy). [przypis edytorski]
41. lasy — daw. forma N.lm; dziś: lasami. [przypis edytorski]
42. mury — daw. forma N.lm; dziś: murami. [przypis edytorski]
43. dachy — daw. forma N.lm; dziś: dachami. [przypis edytorski]
44. większeje — dziś popr.: powiększa się. [przypis edytorski]
45. kędy (daw.) — gdzie; tu: gdzieś. [przypis edytorski]
46. zapoznany (daw.) — zapomniany a. niepoznany; pozostający poza poznaniem (poza kręgiem rzeczy poznawanych). [przypis edytorski]
47. estamp — miedzioryt. [przypis edytorski]
48. czemu też Troki nie leżą kędy w Anglii (...) — widok zamku trockiego był u nas wydawany w kilku lichych litografiach i drzeworytach. Ze znakomitszych artystów zwiedzali to miasto: W. Smokowski, W. Dmuchowski, W. Gerson (z którego akwareli dajemy tutaj kopię), a już w napisaniu tego artykułu, uczeń S. Petersburskiéj Akademii Sztuk Pięknych, p. Sokrat Werebiew bawił tu całe lato 1855 i w ślicznym obrazie utrwalił ruiny zamku na wyspie. Godzien widzenia jest widok Trok w obrazie olejnym jakiejś damy, który posiada dr. Tytius w Wilnie. [przypis autorski]
49. przed wieki — daw. forma N.lm; dziś: przed wiekami. [przypis edytorski]
50. ewikcjonować (z łac.) — gwarantować. [przypis edytorski]
51. Stanisław Pokrytski w 1688 zapisał na ich klasztor — obacz: Dzieje Dobroczynności, rok drugi, s. 162 i Tamże, s. 584, oraz Mapę Nieświeżską Klasztorów Bernardyńskich przez Hirsę Lejbowicza. [przypis autorski]
52. Jerzy Pac, zabity (...) od Szwedów w Białymstoku — ob[acz]: Niesiecki, t. VII, s. 223. [przypis autorski]
53. smakownie — dziś popr.: ze smakiem; gustownie. [przypis edytorski]
54. starożytny obraz N. Panny słynący cudami (...) znany z wielu obrazków rozsianych pomiędzy ludem — zasługuje tu na wzmiankę obrazek Matki Boskiéj Trockiéj rytowany na blasze przez Bartłomieja Strachowskiego. [przypis autorski]
55. Hołowczyce, Droboły i Czubajowka — dla tych to snadź wiosek w powiecie pińskim starał się o plebanię trocką w 1788 sławny historyk polski Adam Naruszewicz rodem Polesianin (obacz: Znakomici mężowie polscy, przez J. Bartoszewicza, s. 50). Nie wiedząc o tém polskiém uposażeniu trockiéj parafii, nie mogliśmy pojąć, o jakich tu Trokach mowa i rumieniliśmy się naszéj niewiadomości o probostwie trockiém czyniącém rocznie 30 000 dochodu i leżącém całkiem w powiecie pińskim; aż zajrzenie do kroniki kościelnéj trockiéj oświeciło nas. Nie dziwimy się, napotykając nieraz u literatów warszawskich małą znajomość rzeczy litewskich; ale kiedy taki historyk jak p. Julian Bartoszewicz Troki przenosi na Poleś, to już uważamy za niedarowaną niebaczność. [przypis autorski]
56. Połowa funduszu szła na proboszcza i szkołę (...) — obacz: Dzieje Dobroczynności, t. I, s. 254. [przypis autorski]
57. Eustachy Wołłowicz (...) ołtarz Najświętszej Panny — obacz: Akta kapituły wileńskiéj. [przypis autorski]
58. W r. 1718 mury kościoła (...) — Obacz: [Adam Benedykt] Jocher, Obraz bibliogr[aficzno-historyczny literatury i nauk w Polsce, od wprowadzenia do niej druku po rok 1830 włącznie], nr 9051, [uzup. red. WL]. [przypis autorski]
59. Skarbiec kościelny (...) posiada (...) dwoje dużych złotych zausznic (...) — obacz: Kronikę Kościoła w rękopiśmie. [przypis autorski]
60. Skarbiec pościelny (...) posiada (...) czterdzieści dziewięć sztuk rozmaitych kosztowności ze złota (...) — obacz: Dzieje dobroczynności, rok III, s. 1281. [przypis autorski]
61. buława hetmańska złożona jako votum przez Michała Paca, hetmana wielkiego litewskiego — obacz: testament Paca w Wizer[unki] i rozstrz[ąsania naukowe], tomik 18. [przypis autorski]
62. maroder — dziś: maruder. [przypis edytorski]
63. ustawnie (daw.) — nieustannie, stale, uporczywie. [przypis
Uwagi (0)