Miasta umarłe - Jerzy Żuławski (gdzie czytać książki txt) 📖
Zbiór krótkich tekstów młodopolskiego pisarza, poety i dramaturga, zebranych po jego przedwczesnej śmierci w roku 1915.
Wyróżniają się refleksje nad przeszłością i przemijaniem podczas podróży autora po Prowansji i pobytu w Rzymie, doskonała recenzja i zarazem analiza tragedii Oscara Wilde'a Salome oraz wnikliwe uwagi na temat sztuki.
- Autor: Jerzy Żuławski
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Miasta umarłe - Jerzy Żuławski (gdzie czytać książki txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Jerzy Żuławski
— I cóż?
— Kiedy około godziny dziesiątej służący wprowadził nas do zamówionego pokoju, okazało się, że jest w nim tylko jedno, ogromne, kwadratowe łoże małżeńskie. Moja dzieweczka zawahała się na progu. Chwyciłem ją za rękę. „Na miłość boską, nie rób żadnych zarzutów! Ten lokaj gotów wtedy pomyśleć, że nie jesteś moją żoną!” Odparła mi również szeptem z najgłębszym i najszczerszym oburzeniem w głosie: „Nie! Czyż podobna, abyś był tak zły?”
— Zostaliście więc w tym pokoju?
— Zostaliśmy więc w tym pokoju. Służyłem jej przy rozbieraniu jak najzręczniejsza garderobiana, z delikatnością i taktem, który aż mnie samego zadziwiał. Była jak kwiat. Czyściuchna, cienka bielizna pachniała jej młodą, zdrową krwią; skóra jej, złotawym meszkiem pokryta, miała słodycz i miękkość dojrzałego owocu brzoskwini...
— Och! Och!
— Tak, pani. Całowałem jej ręce i nagie, ściśnione, drżące kolana. Nasunęła rozpuszczone włosy obiema dłońmi na oczy i drżała cała pod moimi chłonącymi pocałunkami, oddychając ciężko młodą, cudnie utoczoną, gwałtownymi ruchami wznoszącą się piersią. Ilekroć jednak chciałem ją wziąć w ramiona, odpychała mnie całym wysiłkiem. „Nie, nie! Nie można!” Wtuliła się wreszcie pod kołdrę i z oczyma pełnymi łez zaczęła prosić, abym się na nią nie gniewał i całować mnie po twarzy palącymi wargami... Spróbowałem jeszcze objąć jej kibić. Usunęła się. „Nie, nie! Nie można. Kocham cię, ale... nie można”. Trwało to z godzinę. — Pani wie, że brzydzę się nawet pozorem wszelkiej przemocy...
— Skądże ja to mam wiedzieć? Niestety!
— Przepraszam. Tuszę158 więc, że się pani domyśla. Nie sięgam nigdy po owoc, który sam mi w rękę nie spada...
— Tak, ale gałąź przechyla pan i trzęsie odpowiednio?
— To już rzecz inna. To tylko dla wypróbowania, czy owoc dojrzały. Ten widocznie dla mnie nie dojrzał — pomyślałem z bólem serca i zły usiadłem na fotelu koło łóżka.
— Chciałabym widzieć wówczas pańską minę!
— Nie była nazbyt ciekawa. A nawet przyznam się, że nieco głupia. Zaczęliśmy przyjemną towarzyską rozmowę o rzeczach o ile możności obojętnych, którą jednak mącił mi ciągle widok jej nagiego ramienia, wysuwającego się spod kołdry w osłonie potarganych nieco koronek jej koszulki...
— Zbrodniarzu! A mówił pan, że pan nie używa nigdy przemocy!
— To był czysty przypadek, że się zapięcie na ramieniu cokolwiek rozerwało.
— I o czym żeście mówili?
— Ach, o różnych rzeczach, nawet o pogodzie. Wreszcie ona zaczęła opowiadać, że ze sklepu i z ulicy zna wielu cudzoziemców, ale, dodała ze smutnym westchnieniem, wszyscy są heretycy. „Ja nie jestem heretykiem”, zaprzeczyłem odruchowo i bez głębszej myśli. Ożywiła się widocznie. „Jak to? Ty nie jesteś heretykiem?” „Nie, my Polacy wszyscy jesteśmy katolikami”. Zerwała się i usiadła na łóżku, nie zważając na rozerwaną na ramieniu koszulkę. „Sei catolico?”159 „Si, sono catolico”160, przyświadczyłem. Oczy jej płonęły niedowierzaniem i radością. „Evvero?”161 „Davvero162”. Zawahała się na moment. „Mów Ave Maria!”
— Ha, ha, ha! To było przepyszne!
— Ukląkłem na brzegu łóżka, w bieliźnie, tak jak byłem, i jeszcze nieco podniecony...
— Bluźnierco! Świętokradco!
— Zaręczam pani, że dawno nie odmawiałem tej modlitwy z takim nabożeństwem, jak wtedy. Natężałem pamięć, aby nie zmylić łacińskich słów tekstu. Słuchała z napiętą uwagą jak najostrzejszy katecheta...
— I cóż?
— Zaledwie skończyłem, poczułem dwoje ciepłych słodkich ramion, otaczających mą szyję z najzupełniejszym miłosnym oddaniem... Rankiem, po jednej z najrozkoszniejszych nocy, jakie w życiu spędziłem, całując jej omdlałe i senne oczy, zapytałem o powód wieczornego oporu. „Obawiałam się — rzekła, cała do mnie przytulona — że jesteś heretykiem. Ksiądz by mi wtedy nie dał rozgrzeszenia”. Oto wszystko.
— Fe! obrzydliwa historia. Nie powinnam jej była wcale słuchać. Pan tak szybko opowiadał, że nie miałam czasu zastukać. Gniewam się na pana i nigdy więcej nie pozwolę na podobne opowieści. Zresztą to wszystko nieprawda! Wszakże pan wówczas kochał się we mnie!
— Pani — —!
(1913)
Cicho jest na Kapitolu, jak zawsze bywało... Patrzę z balkonu mojego mieszkania na ruiny Forum: złote są od zachodzącego słońca i złoty za nimi gigantyczny mur Koloseum163 aż po przecinającą go sylwetę dzwonnicy Santa Francesca Romana. Od niej na lewo zrąb olbrzymi, kamienny, z powyrywanymi na blady błękit jesienny oknami, w mroku już tonie i coraz więcej ciemnieje.
Wszystko jest tak, jak bywało. Tylko tam przed świątynią Faustyny i Antoniusza164, gdzie przed wiekami Basilica Aemilia165 stała, poszerzył się nieco rozkop i zniknęły stare domy nadbrzeżne, na które jeszcze przed siedmiu laty z okien tych samych patrzyłem... Jeno tam na Palatynie zmienił się tak dobrze znany mi i pamiętny zarys willi Mills166 pada już pod oskardem, idącym w głąb szukać najstarszych, republikańskich domów pod pałacem Flawiuszów167 — ale drzewa widzę z dala nad wzniesionymi przez Tyberiusza i Kaligulę168 murami te same, dęby wiecznie zielone, pomarańcze, kilka cyprysów i ten w pośrodku pióropusz palmy samotnej...
Wszystko jest tak, jak bywało.
A jednak... a jednak...
Hej, przyjacielu, który mi w liście przypominasz, że jest cudne frascati169 w Gospodzie pod Trzema Zbójami, bursztynowe i krwawe falerno170 i capri171 białe u Cassiano Viani, małmazja172 na Monte Brianzo, orvieto173 przy Piazza del Popolo i około św. Apostołów boskie „est-est”174, w którym jakiś kardynał, mający pono zostać papieżem, tak się rozsmakował, przez Montefiascone przejeżdżając, że na conclave175 nie zdążył i zapił się na śmieć... Piłem ja ci falerno i capri, i orvieto, aż do dna grubej chłopskiej szklanki, w której mi ten nektar podawano, ale lat swych dawnych już w niej nie znalazłem!
I powiedz ty, czy to nie zabawne, że my zawsze lat swych dawnych szukamy? Że od pewnego punktu w życiu zaczynamy iść z twarzą zwróconą wstecz i może przystanąć radzi, a ciągle, ciągle dalej idący? I czy to nie zabawne, że we wspomnieniach zgubieni, tak często nie umiemy wyzyskać chwili obecnej, której znowu za rok czy za dziesięć lat szukać będziemy jak uronionego skarbu?
Życie huczy dokoła, życie płynie, życie się śmieje — słońcem, winem, ustami kobiet młodymi!
Niegdyś zdawało mi się, że jedna tylko kobieta piękna jest na świecie: ta marmurowa na Kapitolu, w przeczystej biała nagości, dłońmi Greczyna przed dawnym wiekiem wyśniona...
Poszedłem ją po siedmiu latach odwiedzić i patrzyłem na nią w południowej godzinie, kiedy na krótki czas pustoszeją muzealne sale i cichnie bezbożny gwar bedekerowców.
Chłód od niej powiał na mnie. Stoi, niewzruszona wciąż, w pochyleniu tym samym, z tym samym zagadkowym na ustach uśmiechem. Czystość jej, wieki trwająca, ma w sobie coś okrutnego i przygnębia jej piękność niezniszczalna, zbyt doskonała.
— Siedem lat cię nie widziałem! — mówiłem do niej na powitanie rozmodlonymi oczyma.
— Czyż to nie wczoraj — odpowiadała tajemniczym swym uśmiechem — szumiało u stóp mych morze na greckim wybrzeżu, kiedym się w nim przeglądałam z białej mojej marmurowej świątyni?...
— Nie ma już Grecji — mówiłem.
— Ja jestem — odpowiedziała — wiecznie ta sama.
Nie, nie! Życie huczy dokoła, życie płynie, życie się śmieje słońcem, winem, ustami dziewcząt młodymi! Nie ty jedna jesteś piękna, ty marmurowa!
Może już oczy moje starzeć się poczynają i jak jesień najbogatszą barwą kwiatów się cieszy, tak chłoną wszystko piękno i nasycić się nim nie mogą, to piękno, na które wczoraj jeszcze były niebaczne.
O, żyć, żyć, być bodaj widzem życia na wieki!
Oto na Corso176 przed wystawami sklepów złotniczych, przed składami futer i drogich materii, przed kawiarniami — błyszczą ogromne czarne oczy kobiece, rysują się pod zimowymi kapeluszami profile delikatne i wytworne, wykwita uśmiech drobnych, krwawych ust ponad futrzanym lisim kołnierzem. Przed słońca zachodem, na Pincio177 rzymskie patrycjuszki w bezcennych naszyjnikach z pereł płyną rzeką wolno posuwających się powozów i samochodów, patrząc obojętnym wzrokiem na mijających je przechodniów, piękności swej świadome, dumne i ogień szlachetnej krwi pod chłodną, białą skórą tające. Na Piazza Venezia, przed kawiarnią Faraglii, za stolikami, szeroko na chodniku rozstawionymi, słuchając orkiestry, śmieją się cudzoziemki, z krajów dalekich, północnych urok swej świeżości, jasnych włosów i oczu swych błękitnych przynoszące. A na Piazza Navona, za Porta der Popolo, na Borgo, na Trastevere Rzymianki krwi najczystszej, dawne szlachetne latyńskie plemię, smagłe, śmigłe, o rysach, niegdyś w gemmach178 rżniętych, z krwawymi usty i palącymi jak noc pełna pożaru oczyma... W barwnych strojach, z koszami jarzyn na głowie, z naręczem kwiatów albo z opałką179 pełną bielizny o biodro opartą, snują się z gwarem i ze śmiechem wąskimi uliczkami do fontann na małych placykach, na targ poranny, przed stare kościoły...
Siadam w progu winiarni, między woźnicami, przybyłymi z Kampanii na malowanych wozach dwukolnych z przedziwnym na przodzie palankinem180 i dziesiątką jęczących dzwonków — i pijąc z nimi wino, na albańskich181 wyrosłe wzgórzach, patrzę na złote plamy słońca, gdzieś ze szczytu wysokich dachów na bruk strząśnięte, i czuję, jak krew moja bije w takt z bujnym, żywym, gorącym tętnem ulicy.
O, żyć, żyć! Chociażby widzem być życia wieczystym!
*
Mam przyjaciela — starego szewca na Via Aracoeli. Przed laty naprawiał mi buty, na zamiejskich drogach zdarte, i zawsze źle, gdyż jako zasadniczy przeciwnik kołków przybijał mi wbrew moim błaganiom i zaklęciom oderwane podeszwy mosiężnymi ćwiekami. Mimo to byliśmy w przyjaźni; staruszek znał Polaków, jeszcze tych sprzed lat pięćdziesięciu182, których burza z ojczyzny aż do Rzymu wyrzuciła...
Dawniej zachodziłem do niego często na pogwarkę o szarej godzinie, kiedy przez szklane drzwi do małej izdebki za mało się już światła dostawało z ulicy, aby mógł pracować, a mosiężnej, lampy oliwnej jeszcze mu niepilno było zapalić. Zdejmował wtedy z nosa okulary, grube ręce o fartuch ocierał i zaczynał opowiadać, jak to włoskie wojska Rzym na cudzoziemskich, zaciężnych gwardiach papieskich zdobywały183 i jak tu obok, na Kapitolu, zabrzmiał po raz pierwszy okrzyk: „Viva Italia unita e libera!”184, i jak bito w spiże armat i dzwonów, i jak chorągwie przed poległymi skłaniano — a patrzył na to z nim razem un signor Polacco185, który dziś już nie żyje, i płakał cicho szeroko rozwartymi, krwawymi oczyma.
Powstawał wtedy w ciemnej izdebce szewc staruszek i płakał sam, i rękę spracowaną do góry podnosił, przypominając, jak on, rzymianin, w szeregi bojowników za wolność z miasta rodzinnego uciekłszy, witał się z nim potem po latach ze szczytu Gianicolo, stojąc z bagnetem podle186 żującego wędzidła konia Garibaldiego187.
Słuchała go wraz ze mną wnuczka dwunastoletnia, dużymi czarnymi oczyma z zadumą w twarz starca rozpłomienioną się wpatrując, i szary kot ulubieniec, zdziwiony, że pan jego, któremu zwykle spokojnie podczas pracy spał przy nogach, rękoma wywija i krzyczy...
I oto po latach siedmiu staruszek znów mi — po raz dwudziesty może — o dniu owym opowiada... Tak samo jak wówczas. Jeno zgarbił się jeszcze więcej i rąk już tak żywo do góry nie wznosi, jeno głos mu osłabł i kaszlem się często przerywa... I znowu wnuczka siedzi na tym samym, słomą wyplatanym krześle, w kącie warsztatu: dziewczyna już teraz dorosła i śmigła, gorącymi oczyma na świat patrząca, i kot ten sam, postarzały, drzemie w kącie na pęku skór, niewrażliwy już na głos i ruchy swego pana.
Ja jeden słucham z tym samym co przed laty wzruszeniem i myślę o głazie na Gianicolo, w pobliżu kościoła San Pietro la Montorio umieszczonym, który głęboko rytym napisem opowiada, że bohaterom w walkach poległym, w więzieniach obcych zagubionym, rozproszonym po świecie zarówno jak tym, co dnia szczęśliwego dożyli, cześć oddaje „Roma libera et memor”188.
Libera et memor!
Wzniosła ponad szczyt Kapitolu z głazów co najbielszych piedestał olbrzymi złoconemu pomnikowi króla-oswobodziciela189, wokół ponad szerokimi wschodami marmurowe, gładzone, na coraz wyższych tarasach założyła posadzki; ogromną, półkręgiem pod niebem zatoczoną kolumnadą szczyt uwieńczyła, że z dalekiej Kampanii ponad kopułę świętego Piotra wznosi się i błyszczy w słońcu pamiątka wolności i zjednoczenia tak długo zdeptanej, tak na części rozerwanej, ojczyzny.
Patrzyłem na ten wianek białych kolumn, przez szczyt Kapitolu aż do Forum zaglądających, siedząc pod zwaliskami grobów odwiecznych na Via Appia190. I przyszło mi na myśl, że niegdyś, niegdyś przybywający do potężnej Romy z południa tą drogą wędrowiec widział w tym miejscu dwie bliźniacze, pod niebo wznoszące się świątynie Jowisza Kapitolińskiego i Junony Monety191 i zatrzymywał się pewno, tknięty wielkością i mocą miasta pod opieką bogów, które mu się niepożyte192 i wieczne wydawało.
A był wtenczas Rzym panem świata, samowładnym rozkazodawcą ludom dalekim, które nawet mowy jego nie rozumiały, ogniskiem zestrzelającym w sobie wszystką moc, sławę, potęgę, wielkość, bogactwo...
I padł.
Zagasał w słońcu wstającego Bizancjum, potem przeszły po nim hordy barbarzyńców i obce jarzmo poczęło ciężyć na dumnym niegdyś karku przez
Uwagi (0)