Podróż po Ameryce Północnej - Olympe Audouard (gdzie czytać książki w internecie za darmo .txt) 📖

Mężczyźni zaczęli szukać duszy stworzonej dla ich duszy — panny szukały małżonków niebieskich; zaręczano się na ziemi, celem złączenia się w niebie.

Ustanowiono święta nazwane religijnymi: prayer’s meeting love. Podczas tych uroczystości zasady miłości niebieskiej były wykładane; to miało miejsce w r. 1835. Dziś sekta Noyera liczy bardzo wielu zwolenników, szczególniej w stanie Nowego Jorku i w Massachusetts.

Sekciarze dzielą się na perfekcjonistów i spirytualistów.

Próbują łączyć chrześcijaństwo, korzystając z jego nieznanych początków, ze sławnymi agapami99, twierdząc, że kościół uświęcił te uroczystości miłosne, upoważnił je nazwą sympatii jednej płci do drugiej, z których wyradza się miłość niebieska i wieczna.

Z tych pojęć, z tych teorii powstały wolne związki.

*

Robert Owen100 z New Lanark w Szkocji, mając także chętkę zaprowadzenia sekty, przebył ocean, aby znaleźć w Ameryce wolność rozszerzania swoich nowych idei.

W Waszyngtonie dał się on słyszeć po raz pierwszy. Przepowiadał świat nowy, ludzi odrodzonych.

Robert Owen usiłuje stworzyć nową instytucję, nazwaną Harmonią. Do kobiety należy stworzyć harmonię powszechną. Każda powinna podobać się, zachwycać i uszczęśliwiać jak najwięcej mężczyzn.

Robert Owen doznał wielkiego wzięcia, a gdy zaproponował założyć miasto New Harmony w Indianie, wiele rodzin z Bostonu i Nowego Jorku okazało gotowość pójścia za nim. Socjaliści i filozofowie, wchodząc w myśl proroka, rozpoczęli zaciętą wojnę z Pismem Świętym; powstali gwałtownie na wszystkie ustawy społeczne, szczególniej na małżeństwo. Głosili, że wszystkie majątki powinny być wspólne, miłość wolna, małżeństwa wolne i rozwód.

Syn Roberta Owena, Dale Owen powtarzał także teorie swego ojca.

A ponieważ żona, zdaje się, jest koniecznym żywiołem dla każdego nowatora, Dale Owen wziął sobie za towarzyszkę Franciszkę Wright.

Ta młoda swobodna para zaczęła przebiegać Amerykę.

Małżonka nauczała głosem pełnym natchnienia, z wielkim powodzeniem i więcej miała adeptów jak jej małżonek.

Rozwodziła się nad teorią, nienową zresztą, że ziemia jest zanadto zaludniona, że trzeba starać się o zmniejszenie liczby dzieci; po wtóre, że małżeństwo, takie jakim go kościół mieć chce, czyni kobietę niewolnicą i że trzeba je znieść koniecznie w imieniu wolności.

Dale Owen stał się jednym z pierwszych obywateli Stanów Zjednoczonych. Był on naczelnikiem partii demokratycznej, od której odłączył się, gdy powstała kwestia Murzynów. Pierwszy on prawił energicznie o zupełnej równości między ludźmi, bez względu na płeć i kolor skóry. Głosił śmiało równość między białymi i czarnymi, między kobietą i mężczyzną, mężem i żoną.

Franciszka Wright wraz ze swoim towarzyszem napisali dziełko w tym przedmiocie i można powiedzieć, że oni to pierwsi podnieśli kwestię rasy czarnej i emancypacji kobiet.

Zaprowadzili dziennik „Free Enquirer” dla popierania swoich opinii...

Oboje rzucili wiele myśli trafnych obok zboczeń i niedorzecznych teorii.

*

Sekta Fouriera101 znalazła zwolenników w Ameryce.

Wojciech Brisbane przybył do Francji uczyć się tych nowych zasad, i, powróciwszy do Nowego Jorku w 1842 r., zaczął je rozszerzać. Nalegał na zupełną wolność dla obojej102 płci... Niektórzy z bogatych bankierów złożyli fundusz do rozporządzenia nowatora i założone zostały kolonie na zasadach Fouriera: jedna w Vermont County, druga w New Jersey. W tych dwóch koloniach osiadło sto pięćdziesiąt osób.

Wszelka religia była tu odrzucona, zastąpił ją materializm. Wspólnie uprawiano ziemię, prowadzono handel, z którego dochód należał do wspólnej kasy. Żony były także wspólne, ale ponieważ miały prawo wybierać mężczyzn, a dawały zawsze pierwszeństwo młodym i pięknym, nie podobało się to starym i nieurodziwym. Niemający dzieci sądzili, że nie słuszną jest rzeczą żywić cudze bębny103; pracowici oskarżali leniwych; nareszcie wszyscy oddali się lenistwu, żeby z pracy pilnych nie korzystali próżniacy. Słowem, wielki nieład wkradł się do obydwóch kolonii, nareszcie zbankrutowały one zupełnie.

Lecz jeżeli uczniowie Fouriera nie mieli powodzenia, nie wina to komunizmu, ale po prostu tego, że Ludwik Cabet, Fourier i Considérant nie oparli swoich teorii na religii.

Pomiędzy mieszkańcami góry Libanon rozróżnić można dwie sekty: shakersów, czyli kwakrów104, i perfekcjonistów, chociaż różnią się oni mało w pojęciach religijnych.

Shakersi zajmują małe wioski podobne do ślicznych gniazdek; wokoło nich ogrody, domy okryte pnącymi się roślinami. We wszystkich otwartych oknach kwiaty i białe muślinowe firanki. Kobiety ubierają się skromnie ale z gustem, suknie ich, jak dom, nadzwyczaj czyste; przepędzają czas na smażeniu konfitur, które bardzo są poszukiwane w Ameryce. Wiele z nich zajmuje się perfumerią: wyciskają one sok z kwiatów i robią z nich sławne esencje, co im przynosi wiele zysku.

Mężczyźni tej sekty, jak zapewniają, są najlepszymi rolnikami i ogrodnikami w świecie; przekonałam się o tym, jedząc ich przewyborne owoce, smaczne jarzyny i widząc, w jaki sposób utrzymują swoje ogrody.

Religia shakersów zawiera dość zabawne pojęcia. Wierzą oni w powtórne zstąpienie Chrystusa na ziemię; mniemają, że wyraz „zmartwychwstanie” nie stosuje się do życia na innej planecie ani w tej nieskończoności nazwanej niebem, ale że człowiek zmartwychwstanie na ziemi i że ten, który prawdziwie zmartwychwstanie, znajdzie tu raj.

Perfekcjoniści wierzą także w powtórne przyjście Chrystusa, które miało nastąpić w siedemdziesiątym wieku naszej ery. Zadaniem ich jest zmierzać zawsze i ciągle ku doskonałości. Utrzymują oni, że człowiek ma w sobie dwa żywioły: zła i dobra, i że jak dojdzie do zniweczenia żywiołu zła, staje się człowiekiem odrodzonym i odtąd używa wiecznego szczęścia.

Wszyscy ci ludzie, na wzór niektórych pokoleń krajowców Ameryki, mają wielkie spichrze, w które składają swoje zbiory; każdy tu czerpie podług potrzeby. Mają bank, w którym wszyscy składają pieniądze, a który pod dozorem wybranych przez głosowanie członków robi obroty pieniężne celem powiększenia kapitału.

Mówią, że perfekcjoniści, tak jak i shakersi, są bardzo bogaci. Małżeństwa nie ma u nich — miłość wolna; dzieci wychowują się kosztem gminy.

*

The Great Harmony, Wielka Harmonia, jest to sekta złożona z samych fanatyków; ci ludzie zbijali wszystkie sekty i religie. Głosili, że nie mają żadnego związku z ludźmi i ideami starego świata. Religia ich powstała, jak mówią, z boskiego wysilenia rozumu ludzkiego, uwolnionego z okowów ciała.

Założycielem tej sekty jest szewc nazwiskiem Andrew Jackson Davis. Wystąpił najprzód z napisaniem grubej książki wyjaśniającej teorie i idee które wprowadzał w użycie, z zapewnieniem, że są prawdziwie jego własne. Lecz zdaje mi się, że to oświadczenie nie jest wiarogodne: książka ta jest kradzieżą literacką, lichą parodią dawnej, lecz oryginalnej księgi Swedenborga105, pod tytułem: Arcana coelestia, o prawdziwym niebie na ziemi. Jest tam cały szereg marzeń mistycznych może, ale posuwających mistycyzm do najwyższych rozkoszy.

Nim zacznę mówić o Szwedzie Swedenborgu, skończę o szewcu Davisie. Zaprzeczał on całej historii rodzaju ludzkiego; nauczał, że przeszłość jest niczym, teraźniejszość i przyszłość wszystkim, prawił o wolności umysłu, ale myślał o sposobie użycia go dla zarobienia pieniędzy. Powtórzył teorię Swedenborga o duchach, które mogą obcować z ludźmi i oświecać ich. Ale mniej dbając o przekonania jak o zysk z pieniędzy, przebiegał Amerykę, przywoływał aniołów umarłych, żądając od nich tylko rady lekarskiej lub miłosnej i sprzedawał te rady bardzo drogo. Duchy, które przyzywał, przyniosły mu blisko cztery miliony dolarów, które pozwoliły mu już nie robić butów. Adeptów sekty Davisa i sekty Swedenborga jest więcej niż cztery miliony w Ameryce... Stoły się tam kręcą, tak że można dostać zawrotu głowy. Co niedziela zwolennicy zgromadzają się w wielkich salach ad hoc106. Jakiś mężczyzna lub kobieta ukazuje się na katedrze i zaczyna przywoływać to jednego, to drugiego ducha, a kiedy duch przybędzie i da natchnienie mówcy, wtedy tenże opowiada rzeczy najmędrsze lub najniedorzeczniejsze, w miarę powagi wezwanego ducha.

Słuchają wszyscy ze skupieniem. Rzecz godna uwagi: wszystkie duchy zgadzają się na to, że małżeństwo jest rzeczą niemoralną, że łączy ciało i krępuje wolność.

Sekta Davisa składa się szczególniej z Barnumczyków, Amerykanów praktycznych, gotowych wszystko przyjąć, co by tylko przyniosło pieniądze.

Między adeptami sekty Swedenborga są ludzie znakomici, uczeni, profesorowie i wiele kobiet.

Wiara ich posunięta do fanatyzmu; żartować jest rzeczą niebezpieczną, bo w razie potrzeby wzywają na pomoc dusze bohaterów vendetty korsykańskiej.

Swedenborg, urodzony w Sztokholmie, syn biskupa luterskiego, ukończywszy świetnie nauki, okazawszy wielkie zdolności do nauk przyrodzonych i zamiłowanie do metalurgii, o której pisał nawet dzieła, mianowany został dyrektorem kopalni przez Karola XII roku 1714. Wkrótce potem został członkiem Akademii Sztokholmskiej i członkiem honorowym Akademii Petersburskiej.

Niespodzianie ten uczony oznajmia, że ma objawienia i rozmawia z duszami.

Na szczęście ówcześni tamtejsi doktorzy obłąkanych nie podobni byli do paryskich z roku pańskiego 1870, gdyż sławny uczony byłby niechybnie zamknięty w Charenton107. Swedenborgowi pozwolono rozmawiać z duszami. Te nadały mu misję odrodzenia chrześcijaństwa.

Najprzód zaczął rozpowszechniać swoje zasady przywoływaniem duchów.

Następnie wykazał, jakie trzeba porobić zmiany w religii chrześcijańskiej. Wydał o tym dzieło bardzo ciekawe. Oto legenda, którą opowiedziała mi o nim jedna piękna Szwedka. Mówię legenda, bo nie znalazłam tej historii w żadnej książce o Swedenborgu.

Kochał on namiętnie jedną piękną dziewczynę. Miał już lat czterdzieści, ona zaledwie czternaście; oświadczył się o jej rękę; rodzice nie zezwolili na ten związek z powodu nierówności wieku.

Kochankowie jednakże widywali się po kryjomu w pawilonie położonym na końcu ogrodu blisko mieszkania młodej osoby. Kiedy wszyscy spali w domu, dziewczyna wymykała się, cała drżąca, obwinięta w biały szal, co czyniło ją podobną do upiora, i schodziła się ze swoim lubym, który przeprawiwszy się przez parkan, czekał już na nią w pawilonie. Księżyc łagodnie oświecał kochanków swoimi bladymi, srebrnymi promieniami. Jednego dnia Ira napisała końcem ostrza scyzoryka na stole te wyrazy: „Przysięgam, że będę twoją żoną lub niczyją”.

Swedenborg napisał także: „Ty jesteś i będziesz jedyną moją kochanką na ziemi i w niebie”. I oblubieńcy stwierdzili ustną przysięgą to, co napisali.

— Gdybym jednak umarła — powiedziała Ira — nie dochowałbyś mi wierności?

— Gdybyś umarła przede mną, moja ukochana, przysięgam ci na moją duszę, że żadna kobieta nie zyskałaby mojego serca ani nawet spojrzenia. Czekałbym niecierpliwie śmierci, która by mnie z tobą połączyła.

We dwa miesiące potem Ira wpadła w niebezpieczną chorobę płucową. Czując się coraz gorzej, prosiła rodziców, żeby przyprowadzili tego, którego kochała. Nie odmawia się nic umierającemu. Wezwano więc Swedenborga. Pożegnanie było rozdzierające. Ira chciała dać mu na pamiątkę medalionik, który nosiła na szyi, ale on prosił jej jak o największą łaskę, aby mu dała stolik, na którym zapisali przysięgi. We dwa dni potem Ira leżała w zimnym grobie, a kochanek jej na całą pociechę miał ten drogi stolik, na którym jego ulubiona skreśliła słodkie wyrazy tkliwej miłości. Dwadzieścia razy na dzień całował to pismo, oblewał je łzami. Był niepocieszony w swojej boleści przez cały rok.

Aż jednego dnia jakiś przyjaciel zabrał go do teatru.

Bawiła wtenczas w Sztokholmie aktorka, bardzo piękna, przyjaciel przedstawił go jej. Aktorka była kobietą, a zatem trochę kokietką. Znała ona smutną historię miłości Swedenborga. Postarała się więc o to, żeby Irę zapomniał. A była śliczna, zachwycająca. Przychodził często do teatru, później do niej i wkrótce nie myślał już o nieboszczce, lecz zapragnął być kochany przez tę kobietę. Zaczął jej się zalecać; ona, przebiegła i zręczna, umiała opierać się długo dla podniecenia miłości. Jednego razu na koniec przyjęła jego zaproszenie na herbatę do siebie. Przybrał więc świątecznie całe swoje mieszkanie, ozdobił je prześlicznymi kwiatami, oświetlił, słowem, postarał się, żeby przyjęcie godne było bogini, która go miała odwiedzić. Wtem spostrzegł stoli, i wyrzut sumienia jak błyskawica przeniknął jego serce... Ale usłyszał dzwonek, to była ona...

Czym prędzej postawił stolik w kącie; przyćmiewał on zbytkowne jego meble. Aktorka weszła, a rozmawiając i przyglądając się ciekawie wszystkiemu, położyła kapelusz właśnie na tym stole. I zdziwiona zapytała:

— Dlaczego pan postawiłeś w salonie ten skromny stolik?

Zmieszał się Swedenborg. Aktorka patrzyła na niego. Instynktem kobiety odgadła, że to była pamiątka, pamiątka po rywalce, a gdy on, zakłopotany, usiłował zmienić rozmowę na inny przedmiot, ona z wytrwałością prawdziwie kobiecą w podobnych razach, nie opuszczała stolika, przyglądając mu się ciekawie.

— Dosyć, figlarko — wołał — chodź do mnie i powiedz mi lepiej, że przekonana jesteś, iż kocham cię szalenie i że ty także choć trochę mnie kochasz.

— Pan mnie kochasz? Przysięgnij!

Przysiągł.

— O, ja jestem niedowierzająca, nim wyrzeknę sama „kocham”, chcę być pewna, bardzo pewna, że posiadam serce pana.

— Cóż mam zrobić, powiedz, abyś uwierzyła?

— Trzeba — rzekła — położyć rękę tam, na tym stole, i powiedzieć: Biorę go za świadka, że cię kocham!

Swedenborg zbladł przy tym, zachwiał się, ale Koryna tak była piękna, bardzo piękna! Ira, biedna Ira została pokonana, położył rękę na stole i zaczął:

— Przysię...! — nagle zatrzymał się, bo za dotknięciem stół zadrżał, poruszył się i dało się słyszeć coś podobnego do łkania... Swedenborg stracił głowę. Wypędził Korynę z domu.

— Prędko, prędko, wychodź stąd! Nienawidzę cię! Ja miałbym cię kochać! Nie, nigdy! Czy słyszysz Irę, moją słodką Irę, która płacze z żalu, że złamałem przysięgę!

Koryna uciekła, nie wiedząc, czy Swedenborg oszalał, czy dom jego jest zaczarowany!

On zaś powrócił do swego stołu, oblał go łzami, przepraszał Irę... I od tego to dnia zaczął wierzyć w duchy i obracać stoliki. Dusza Iry przychodziła z nim rozmawiać, objawiała mu tajemnice tamtego świata za pośrednictwem tego stolika.

Żadna już kobieta nie usłyszała z jego ust słówka miłosnego, a w trzydzieści pięć lat potem, czując się bliskim śmierci, kazał połamać stolik i kawałki złożyć przy sobie w mogile.

Między innymi książkami o obcowaniu z duchami pozostawił Arcana coelestia, de coelo et inferno, ex auditis et visis, wydane w roku 1758. W dziełach swoich opowiada rozmowy z aniołami i diabłami. Pomiędzy aniołami, o których mówi, jeden szczególniej zdaje się napełniać jego duszę czułością nie do wypowiedzenia i to