Śmierć - Ignacy Dąbrowski (biblioteka txt) 📖
Możliwe, że początkowa poczytność powieści Ignacego Dąbrowskiego pod szokującym w swej prostocie tytułem „Śmierć. Studium” spowodowana była aktualnością tematu: powszechną na przełomie XIX i XX wieku umieralnością na suchoty oraz ogólnie dekadenckim nastrojem epoki.
Autor odważył się jednak napisać (również w duchu epoki) naturalistyczne studium osoby umierającej — i to osoby, którą można określić jako jednego z wielu, everymana. To nie Chopin ani Dama Kameliowa śmiertelnie choruje i kona, ale zwykły młody człowiek, Józef Rudnicki, student trzeciego roku, zarabiający na utrzymanie korepetycjami, zostaje zaskoczony przez wyrok śmierci z powodu nieuleczalnej choroby u progu swego życia.
Notatki z jego dziennika dokumentują przeżycia dwóch ostatnich miesięcy: niedowierzanie, bunt, gniew, próby walki, wreszcie pogodzenie się z wyrokiem, który nad nim zapadł. Mimo swej młodości, a może właśnie dzięki niej, narrator staje się wcieleniem powszechnej ludzkiej postawy wobec śmierci: nieuniknionego nieprzygotowania.
Rudnicki konstatuje: „Jestem więc przejściem, zmiennością, tymczasowością, jestem istotą chwiejną, stojącą między dogmatyzmem a sceptycyzmem (…). Byłem ciągle w stanie przetwarzania się i urabiania. Niestety, śmierć przyszła, nie czekając końca pracy”. Refleksje głównego bohatera rozciągają się nie tylko na własne doświadczenia, ale dążą do uogólnień: „Jestem uosobioną przeciętnością tej falangi wpół wykształconych ludzi, z nicością w duszy, z drwinami na ustach, doskonale się obywających bez wszelkich światopoglądów i metafizycznych idei (…). Na życiu opieramy wszystko, dla niego pracujemy ciągle, nic poza nim nie dostrzegając. I żyć z tym dobrze, ale żyć tylko; a gdy umierać przyjdzie, stajemy się pastwą rozpaczy. (…) Z mistrzów życia stajemy się niedołęgami śmierci”.
Kiedy nad wymęczonym chorobą obejmuje opiekę pełna delikatności, ale i pewności siebie starsza siostra, przynosi mu to ulgę i prowadzi do rozmyślań na temat psychologicznych praw rządzących całymi społeczeństwami: „Niemocą a rozpaczą strawiona dusza staje się ofiarą silniejszego organizmu. Temu tylko Mahomety, Savonarole, Napoleony winni swoje powodzenie i entuzjazm, jaki wzbudzili. To tak dobrze, kiedy z własną myślą uporać się trudno, zaufać komuś ślepo, zrobić go swoim sumieniem i tak iść za rozkazem, iść — choćby po stopniach tronu albo rusztowania…”.
Dzięki takim przemyśleniom, ukazaniu nieprzezwyciężalnej chwiejności kondycji ludzkiej — studium to pozostaje utworem uniwersalnym i aktualnym.
- Autor: Ignacy Dąbrowski
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Śmierć - Ignacy Dąbrowski (biblioteka txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Ignacy Dąbrowski
Zachcianka moja była spełniona. Uspokoiłem się od razu. Znużony, opuściłem się na poduszki, odwracając się twarzą do ściany. Na przeciwległej ścianie zarysowywał się wyraźnie cień Stacha. Bezmyślnie utkwiłem wzrok w ten cień, apatycznie studiując wszystkie jego ruchy.
Tak przeszło z 10 minut.
Naraz cień jego głowy zarysował się zupełnym profilem w moją stronę. Patrzał na mnie. Studiowałem coraz uważniej. Znów jakieś przeczucie podejrzenia przemknęło mi przez głowę. A on patrzył długo, badawczo, jakby chcąc się przekonać, co robię. Potem ręka jego cichutko, bez najmniejszego szelestu, podniosła szklankę z tą moją nieszczęsną herbatą. Cień, jak zwierciadło, odbijał wszystkie jego poruszenia. Profil ciągle był ku mnie zwrócony.
Znów przeszło sekund kilka.
Ten jego wzrok, na mnie skierowany, paraliżował mnie i tchu pozbawiał. Nie mogłem już oderwać oczu od ściany.
Naraz prawa ręka cienia znów się poruszyła, zatrzymała ćwierć sekundy i... cała zawartość szklanki znalazła się na tacce od samowara.
W jednej chwili siedziałem na łóżku.
Pomieszany, zestraszony wzrok Stacha był dostateczną ilustracją tego, co zaszło.
Myśli formalnie skakały mi po głowie: „Mam suchoty... tak, mam suchoty, a on się boi zarazić”. Ta myśl w przeciągu sekundy opanowała mi umysł. Drżałem cały. Stach osłupiał do reszty.
— Co tobie?... co tobie?
— Nic. A gdzie moja herbata? A, prawda, wypiłeś. Prawda, prawda... przecież widziałem twój cień na ścianie. Jak ty zabawnie herbatę pijesz! Widziałem na ścianie... Podniosłeś tak komicznie rękę do góry, do ust, potem przechyliłeś głowę w tył, ot tak... ot tak... widzisz?... a potem chlust... i wszystko ci od razu wpadło do gardła. Zupełnie jakbyś gardło płukał... doprawdy... doprawdy...
Stach zgłupiał formalnie. Sam nie wiedział, czy mi wierzyć, czy nie. Alem ja tak obrazowo przedstawiał jego mniemane ruchy, tak się wykrzywiałem i gestykulowałem, że można by było nie wiem kogo w błąd wprowadzić. Jakaś dziwna żądza pastwienia się nad nim, dokuczenia, zemsty, owładnęła mnie całkowicie. Chciałem go zamęczyć niepewnością. Zacząłem szybko, nerwowo mówić ciągle o jednym, ciągle o herbacie, co chwila zmieniając sens. Tom go zapewniał, żem widział szklankę u jego ust, to znów skierowywałem oczy na tackę, po której pływała moja herbata.
Stach nie wiedział, co mówić, co robić. Raz się uśmiechał z moich gestów, próbując mi wierzyć — to znów czerwieniał cały i mieszał się za lada słówkiem, przeze mnie umyślnie wtrącanym.
Nie żałowałem go nic, bom sam cierpiał strasznie.
Gadałem ciągle, jak maszyna, bez tchu niemal, instynktownie szukając w tym środka na usunięcie jakiegoś ciosu, który, czułem, tuż tuż zawisł nade mną.
Z niego nie spuszczałem oka. Pot mu na czoło występował.
On się męczył!... a ja? a ja?...
Wreszcie dość już miałem. Rzuciłem się na poduszki, sam do ostatka wyczerpany. Nie studiowałem już cienia, nie myślałem o herbacie i Stachu; nowa idea wdarła mi się w mózg i trzeba ją było przetrawiać.
Przetrawiałem ją cały wieczór, noc, dziś dzień cały i jeszcze się z nią oswoić nie mogę.
Więc to tylko suchoty? tylko suchoty? i nic, nic więcej? No, proszę, jak mało!...
Ee... eh...
Suchoty! Suchoty! Oto wyraz, o którym myślę od dwóch dni ciągle, bez ustanku, bez wytchnienia.
No, ale skądże znów we mnie taka nieubłagana pewność, że to rzeczywiście suchoty? A może to nieprawda jeszcze? A może i cała scena z herbatą to także nieprawda? Może mi się tak tylko zdawało albo też śniło w gorączce? Bo mnie się nawet dnie teraz plączą... A wreszcie, choćby to i prawdą było — czyż więc dlatego, że Stach, przesadzający, jak zwykle, boi się zarażenia — ma to być już koniecznie dowodem, że ja mam suchoty?
A jednak nie mam już chwili spokoju. Niepewność mnie dobija, w mózgu chaos, cała dusza w gorączce, w wyczekiwaniu. Być albo nie być.
Nie mogę tak spokojnie, z zimną krwią wyczekiwać przyszłości. Brak mi już siły po temu...
Raz przeciąć to wszystko... niechże wiem, że umieram i z czego umieram!
Bo może...
Jutro — nie — dziś napiszę jeszcze do Łopackiego. On specjalista od chorób piersiowych, potrafi najlepiej wyjaśnić wszystko. A że wyjaśni, w tym już moja głowa. Bajka już gotowa — godzina komedii i męczarni — i wreszcie wszystko się zakończy.
Siły tylko, ach, siły... odrobinę... okruch jaki!
Coraz mniej pozostawiają mnie samym. Stach ani się ruszy z pokoju do południa. Zosia przesiaduje południowe godziny, potem złażą się jacyś koledzy z końca świata, których nie bardzo znam nawet. Wszystko to rozrządza się u mnie jak we własnym domu, gospodaruje, kręci po pokoju — ciągły zamęt, chaos, chwili jednej spokoju nie ma. Każdy poczuwa się w prawie rządzenia mną jak starym pantoflem, wszystko na karb choroby składając. To mi papierosy chowają, to befsztyki w gardło wtykają: jestem dzieciakiem na dziesięciu paskach wodzonym. Aż mnie coś korci nieraz wyprawić ich do wszystkich diabłów. Myśli porządnie zebrać nie sposób. To Stach mi tego kramu narobił: boi się, żebym mu nie zmarł przypadkiem nagle.
Ach, jacy oni wszyscy brutalni, ordynaryjni! Zdają się patrzeć tylko, kiedy wydam ostatnie tchnienie, jakby się po mnie sukcesji jakich spodziewali...
Ano, zobaczymy jeszcze, jak to będzie.
W tych dniach musi się rozstrzygnąć wszystko. List do Łopackiego już napisany, nie mam go tylko przez kogo posłać. Chcę wszystko do czasu w tajemnicy zachować, żeby sobie oszczędzić wszelkich perswazji i naiwnych pocieszań. Zosia mi to chyba załatwi. Wreszcie największa trudność w określeniu dnia i godziny, w której mógłbym tę wizytę przyjąć. Chcę być sam, niekontrolowany przez nikogo. Niestety, moje opiekuńcze anioły nie opuszczają mnie ani na chwilę. Znów trzeba będzie podstępną grę prowadzić.
Boże! Jakże mnie już to wszystko męczy!
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Fundacja Nowoczesna Polska
Każda wpłacona kwota zostanie przeznaczona na rozwój Wolnych Lektur.
List do Łopackiego leży jeszcze niewysłany. Im bardziej zbliża się chwila ostatecznego rozwiązania, tym większy lęk jakiś chwyta mnie za gardło. Boję się, lękam... trwożę... Co będzie?...
Nie samej śmierci się boję... nie — tylko usłyszenia tego wyroku śmierci, tylko tego zabicia wszelkich złudzeń, jakie może nastąpić — tego się boję... Niepewność mnie zabija, a jednak czy jutro ta niepewność nie wyda mi się szczęściem niesłychanym wobec owej pewności?
Wreszcie jestem zanadto chory, bezsilny. A tu przede wszystkim siły, siły potrzeba. Po południu gorączka podnieca mnie trochę, ale ranki są powolnym dogorywaniem.
Czemuż ta śmierć nie przyjdzie nagle, znienacka? — Na co te przedwstępne męczarnie? Czyż i tak nie dosyć, że mam umrzeć? Po cóż to pastwienie się ślepych sił natury?
Brednie piszę, brednie... W głowie chaos, gdzieś lecę, zapadam, mrok coraz większy dokoła duszy... Sił... życia... światła!...
Jestem rozbity, złamany, bezsilny. Choroba robi straszne postępy. Cierpień prawie żadnych — tylko obezwładnienie, apatia i senność. Dnie całe leżę nieruchomo, z oczyma w sufit albo w ścianę utkwionymi, nie mówiąc nic, prawie nie myśląc. A tu godziny, dnie, tygodnie przechodzą, i tak dążę gdzieś, do jakiegoś nieznanego celu. Co będzie?
List jeszcze niewysłany. Nie mam sił myśleć o tym, a tym bardziej wykonać. Wczoraj trzy razy zaczynałem mówić o tym z Zosią i trzy razy zabrakło mi odwagi. Rozprzęgło się we mnie wszystko. Bywają już takie chwile, że mówię: „a niech tam” — w sekundę potem zimny pot oblewa mi twarz. I tak szarpię się w niepewności, a życie wypływa ze mnie powoli.
Otom jest chory, bezsilny, bezbronny.
A niech tam!
PołudnieList wysłany. Ani Zosia, która list ma oddać posłańcowi, ani Stach, ani nikt nie domyślają się niczego. Całe popołudnie będę sam. Gorączka i koniak działa; jestem zdrowszy, nie boję się zupełnie — tak — zupełnie się nie boję. Naturalnie! — Wreszcie jestem na wszystko przygotowany; no, niech tam! Odzyskuję pewność siebie i panowanie nad własnymi nerwami.
Trzy ruble przygotowane. Może za mało? No, nie mam więcej: Zosia oddała mi wszystko, co do grosza. Biedna ona! Kiedy ja jej to wszystko oddam?
Opracowuję w myśli każdy szczegół przyszłej rozmowy z Łopackim. Uczę się jak aktor przed występem na wielkiej scenie. Mówię sam do siebie głośno, próbuję głosu, gimnastykuję muskuły twarzy, chcąc je uczynić posłusznymi rozkazom woli, choćby w mózgu szalały burze.
Jestem jak pijany. Coś mnie podnieca i siły dodaje.
Nie ugnę się: czuję dawno niebywały przypływ energii i stanowczości. Wreszcie kości rzucone i za godzin kilka stawka, na którą położyłem życie, rozegra się!
A niech tam!
Piąta! Jego jeszcze nie ma! Męczę się.
Może nie przyjdzie? Powinien. List był tak napisany, że bezwarunkowo powinien.
Ach, żeby prędzej, żeby prędzej! Już niech się to raz skończy wszystko. Doprawdy — ja już sił nie mam.
Ale co będzie? Co będzie? Co on powie?
Wszystko jedno zresztą. Choćby i suchoty, zawszeć przecie z rok pożyję jeszcze. W pierwszych dniach wiosny wyjadę na wieś, rzucę papierosy, będę pił mleko garncami, i to gotowane, koniecznie gotowane — a potem może i gdzie na południe będzie można wyjechać na zimę. Powietrze, swoboda, lazur południa — cuda sprawiają. Aby podtrzymać życie. A potem... No, to się zobaczy.
Hm... a jeżeli to nie są suchoty?...
Tylko czy on uwierzy tej bajce? Czy nie zanadto przeholowałem z tymi trzema tygodniami? Będzie się śmiał... A niech się śmieje, i owszem. Wszystko pójdzie na konto Starzeckiego. A... niedołęga!...
Z trudem myśli zebrać mogę. Wszystko wiruje przede mną; boję się zemdlenia.
A jego nie ma jeszcze. Szósta!
Z wysiłkiem kreślę litery, a jednak zmuszam się do panowania nad sobą. Wszystko się wali. Lampa zapalona, a ciemno. To we mnie ciemno.
Eh, głupstwa plotę...
Siły! Rozumiesz, ty niedołęgo, ty kaleko na duszy — siły, siły, mocy... Nigdy tyle, ile teraz. Rozbijaj łbem ściany, ale czuwaj, czuwaj, choćby za chwilę skonać przyszło.
Brednie!... Także...
Nic. Siedzę i piszę. Poduszki ułożone wysoko, wygodnie. To Zosia mi tak ułożyła. Poczciwa! Kiedy ja jej pieniądze oddam? A ona bez szuby chodzi, i to może przeze mnie? Mój Boże!...
Kwadrans po szóstej. Ho... ho... jak późno!
Nie, jeszcze nie ma kwadransa. Nie... dopiero — zaraz — tak, dopiero 13 i pół minuty na siódmą. Tak... wszystko widzę doskonale... i słyszę. Jestem przytomny.
E!... Głupstwo!... Naturalnie, że jestem przytomny...
I będę przytomny, będę, będę... Jeszcze dziś „po wizycie” notatkę w tym dzienniczku zrobię. Bezwarunkowo zrobię — dla samej kontroli, czym był do ostatka przytomny, zrobię.
Hm... nawet wyrazy „po wizycie” w cudzysłowie postawiłem.
A tak, „po wizycie”, „po wizycie”. Doskonale!
Nic! — Głupstwo! — Naturalnie, że mam umrzeć. Głupstwo! Phi!...
Boże, co za męka!
Tak, ja to wszystko wiedziałem: wszystko, wszystko wiedziałem już przedtem. Gorączkowe sny, bezsenne noce, chora wyobraźnia ukazywały mi tylko obrazy śmierci i czułem ją w sobie. Wiedziałem, że umrę — tylko nie wierzyłem. A teraz wierzę. Niewiele w tym różnicy, a jednak dość by jej było, ażeby oszaleć. Ja nie oszalałem, wszystkie władze umysłu zdrowe, nietknięte, z większym jeszcze zapasem sił do pracy. W godzinę przemyślę nieraz wieki całe; uwaga moja nie może nadążyć za tą szybkością, z jaką się ślizgam po myślach.
Ze śmiercią jużem się oswoił nieco. Jeżeli mózg mój mógł przetrzymać te wszystkie katusze, jakie przeżyłem w ciągu ostatniego tygodnia, świadczy to tylko, że do wszystkiego przyzwyczaić się można. A choć nieraz czuję mroki obłędu pod czaszką, nie daję się jednak im pogrążyć. Całą siłą woli otrząsam się z tych mgieł ciemności i przywołuję do przytomności.
Tydzień mija, jakem23 nie dotknął kart tego dzienniczka. W pierwszych dniach śmierć moja wydawała mi się tak bliska, tak mająca spaść raptownie, żem się nie mógł oprzeć uczuciu obawy, czy zdążę choćby pomyśleć o czymśkolwiek, pożegnać się ze światem, nim mnie nicość śmierci pochłonie. Tak dalece znajdowałem się pod wpływem tej obawy spóźnienia się z przygotowaniami do śmierci, żem mimo woli mówił w przyśpieszonym tempie i poruszał się gorączkowo, starając się w czwórnasób skorzystać z czasu. Nigdy godziny nie zbliżały mnie tak niemiłosiernie prędko do końca. Płakałem z żalu za każdą przespaną godziną, która mnie okradała z tych nędznych resztek życia.
Przywykłem jednak, a więc uspokoiłem się. Chociaż Łopacki nie powiedział mi wyraźnie, kiedy to nastąpi,
Uwagi (0)