Śmierć - Ignacy Dąbrowski (biblioteka txt) 📖

wiem przecież, że tylko na tygodnie życie swoje mam jeszcze obliczać. Choćby z tego mogę wnosić, że ani on, ani Starzecki, ani nikt nic nie mówi o wywiezieniu mnie na wieś. Znaczy to, że 1 maja nie doczekam może.

Ale mnie ten czas wydaje się jeszcze niesłychanie wielkim. Obliczam go na dnie, na godziny, minuty, sekundy nawet i czas mi się dłuży i jak guma rozciąga. Nie ilość dni i godzin stanowi co o życiu, ale ich użycie. Dzień może starczyć tak dobrze za rok cały, jak rok za godzinę. Ja przynajmniej o lat kilka przez ten tydzień postarzałem. Gdybym cudem jakimś zmartwychwstał na drugi dzień po swojej śmierci, byłbym starcem.

I tyle, tyle przeżyłem już od czasu, kiedy ręka moja po raz ostatni tych kartek dotykała! Życie całe odwróciło się na drugą stronę, jakby się przełamało na dwie nierówne części. 23 lata ubiegłe — to jedna strona, jedna epoka życia; ten tydzień — to początek drugiej, następnej epoki; a wizyta Łopackiego — to słup ich graniczny.

Bo był Łopacki. Wpół do siódmej wybiło już na zegarze, kiedy usłyszałem łoskot otwierających się i zamykających drzwi od korytarza dolnego. Pomimo ciągłego ruchu na naszych schodach, od razu pewnym byłem, że to on. Tak, to musiał być on tylko, Łopacki. Słuchałem. Serce waliło mi jak młotem i czułem, jak mi się w piersiach szamotało. Upłynęło kilka sekund. Z daleka dochodziło mnie echo turkotu dorożki, przejeżdżającej przed domem; potem ktoś zadzwonił na pierwszym piętrze. A więc to nie on! Cała fala krwi odpłynęła mi od serca — odetchnąłem. Byłem rad, spokojny, szczęśliwy. Miałem takie wrażenie, jakby mi kto życie darował na nowo.

Naraz do ucha mego dochodzi szmer z korytarza drugiego piętra. Ktoś idzie... — zatrzymuje się w sionce... może wejdzie w jakie drzwi?... Cały w słuch się obracam. — Nie, wstępuje wyżej... na trzecie piętro... On!

Znów jestem tego pewny. Tracę głowę z przerażenia.

A on wstępuje powoli, jakby za każdym schodkiem odpoczywając; już jest na przysionku połowy piętra. Słuch mój pociąga za sobą inne zmysły; w stanie halucynacji wzrok mój przebija drzwi i ścianę i spostrzega jego.

Jest wysoki, strasznie wysoki, włosy jak noc czarne, tęgi, barczysty, z ponurą twarzą, koniecznie z ponurą. Widzę go doskonale. Ot, wypoczął chwilkę na przysionku i idzie wyżej. Każdy stopień drży i trzeszczy pod jego stopami. Naturalnie... taki olbrzym...

Jest już w naszym korytarzu. Znów wypoczywa i szuka wzrokiem mego nazwiska na biletach do drzwi przybitych. Tak, naturalnie, znajduje je... To tak łatwo... trzy kroki na prawo i moje drzwi. Jest już pode drzwiami. Może nie on? Cała dusza mi wrzeszczy, że to tylko on. Szuka dzwonka... Naturalnie — nie ma...

Drzwi się otwierają i Łopacki staje na progu.

Zmysły moje gonią się po prostu w wyprzedzaniu jeden przed drugim, aby przejąć na wskroś tego człowieka. Jednocześnie ogarnia mnie straszny wstyd przed samym sobą. Takie tchórzostwo!... Wymyślam sobie, nienawidzę się... Szukam w myśli wyrazów, które by mogły jak najwięcej ukarać mnie za tę chwilową słabość.

— Umrzesz... właśnie, że umrzesz, tak, tak, ty mazgaju! Ty babo!

Bo i czegóż się obawiałem? Łopackiego? Ależ to najpoczciwszy w świecie człowiek. Widzę go doskonale i mam czas przypatrzyć mu się do woli. Rozbiera się umyślnie bardzo wolno, chcąc się otrząsnąć z resztek chłodu, jaki przyniósł z sobą. Średniego wzrostu, blondyn, około lat trzydziestu dwóch, sympatycznej powierzchowności, ubrany bez zarzutu, lśni czystością i elegancją. Twarz nadzwyczajnie miła, z wyrazem dobroci i uprzejmości, każdy ruch znamionuje człowieka wyższego towarzystwa; wykwintność manier i dystynkcja rzucają się przede wszystkim w oczy.

A więc to tego, tego człowieka obawiałem się tak strasznie?

Zły jestem na siebie coraz bardziej. Bezgraniczna ufność do Łopackiego opanowuje mnie w zupełności. Zdaje się, nie mam sposobu do wyrażenia mu całej sympatii, jaką uczuwam dla niego. Jestem w jednej chwili przerzucony z piekła do nieba. Wesołość, przede wszystkim wesołość, jakaś figlarna, dziecinna, rozjaśnia mi umysł.

Łopacki tymczasem, ukończywszy swą tualetę, zbliża się do mnie i, uśmiechając się najprzyjemniejszym w świecie uśmiechem, podaje mi rękę i mówi:

— Zdaje się, że nie zabłądziłem; z panem Rudnickim mam przyjemność?...

W odpowiedzi sypię mu komplementami. Umyślnie staram się jak można najwięcej ująć go sobie i jakby przeprosić za jakąś przykrość, którą mu sprawiłem. Słowa moje oślizgują się po nim, jakby nie dochodząc do jego świadomości. Uśmiecha się tylko stereotypowo, przyzwyczajony już widać do tego rodzaju wstępów. Wreszcie mówi:

— Zaciekawił mnie pan bardzo swoim oryginalnym listem. Opuściłem dwie wizyty, chcąc się stawić na wezwanie, tak dalece zajął mnie ten niezwykły list.

I śmieje się, i to jak się śmieje! Chcę mu się niemal na szyję rzucić z wdzięczności za tę pogodę, jaka zapanowała w mej duszy. Zaczynamy się śmiać obydwaj, ściskać sobie ręce, mówić grzeczności, koncepty; jeden dla drugiego życie by — zdaje się — oddał z ochotą. Jesteśmy jak dwaj przyjaciele. Coraz większa wesołość zapanowuje dokoła.

Na koniec lekko, swobodnie, pół serio, pół żartem, zaczynam mu wyłuszczać mniemany powód jego wezwania.

Była to owa bajka przygotowana od dawna. Dopiero w ostatniej chwili poczułem całą jej niedorzeczność. Ale już było za późno na zmiany. Jeżeli Łopacki uwierzył jej choć w piątej części, zawdzięczam to tylko swym zdolnościom aktorskim i doskonałej wymowie. Podniecony silną gorączką, grałem po mistrzowsku. Przede wszystkim chodziło mi o to, ażeby go przekonać, że ja wiem o swoim beznadziejnym stanie i że nic sobie z tego nie robię. Drobiazgowo przytaczałem zmyślone opinie doktorów o mojej chorobie; o Starzeckim powiedziałem, że mi każe już za trzy tygodnie umierać; zachwycałem się rodzeństwem Mainländerów itd., itd.

Wpadłem w jakąś furię brawury. Tysiące myśli latało mi po głowie, język nie mógł nadążyć z ich wypowiadaniem. Wiele z nich przepadło niedopowiedzianych, zapominanych natychmiastowo. Miałem wrażenie, jakbym się staczał po jakiejś pochyłości coraz niżej, coraz głębiej, w przepaść. „A niech tam — a niech tam!” Jednocześnie czułem dziwną lekkość w całym organizmie. Jakaś dziecinna wesołość, swoboda, jasność umysłu nie opuszczały mnie ani na chwilę. Gdyby w tej chwili trzeba było wstępować na szafot, wchodziłbym nań z uśmiechem na twarzy, ze słowami: „Adieu! Pardon24!”, jak na salę balową. Jeszcze bym pocałunki od ust rękoma przesyłał.

Ach, czemu on mi wtedy od razu nie mógł powiedzieć: „To suchoty, nie ma ratunku”! A Łopacki słuchał mnie ciekawie. Śledziłem grę rysów jego twarzy inteligentnej, uszlachetnionej piętnem wiedzy i myśli. Widziałem, jakie wrażenie wywierał na nim każdy mój wyraz, mogłem więc stosownie do tego regulować swoją rolę. I zdaje się, że mi się udało: odurzyłem go oryginalnością i dziwactwem. Słowa moje działały nań jak narkotyk, jak denerwująca sonata Szopena — nie spostrzegł się, kiedym w niego wszczepił ten oszołamiający pierwiastek chorobliwej atmosfery, w jakiej umysł mój pozostaje ciągle.

Nareszcie zaczęło się długie, nużące nad wyraz badanie. Przede wszystkim musiałem opowiadać całą historię mego życia, wszystkich chorób, jakie przebywałem, warunków, w jakich wzrastałem itd. Męczyło mnie to bardziej niż zwykle, gdyż musiałem ciągle lawirować między prawdą a kłamstwem, nie chcąc dać powodu do powątpiewania o prawdzie poprzednich słów moich. Poprzednia żywość i błyskotliwość umysłu już znikły. Coraz bardziej opadałem z sił wskutek reakcji po nadmiernym przypływie energii. Wreszcie, co innego jest mówić, a co innego odpowiadać na pytania. Pytania coraz to z innej strony zaskakują człowieka i już nie można orientować się tak szybko. Swoją drogą, wybrnąłem z tej pierwszej próby jako tako.

Z kolei nastąpiła auskultacja25. Musiałem to kłaść się, to siadać, to klękać, to znów przewracać się na wszystkie strony — wreszcie liczyć, wzdychać, kaszlać, aż w końcu opadłem z sił zupełnie. Gorączka tylko podtrzymywała mnie nieco.

Z wielkim wysiłkiem starałem się prowadzić jeszcze rozmowę, ażeby się nie wydać ze swoim opłakanym stanem przed Łopackim. Bałem się, żeby nie zaczął mnie żałować.

Wreszcie Łopacki pozostawił mnie w spokoju i zaczął przeglądać recepty Starzeckiego i badać flegmę.

Czułem, że się zbliżała ostateczna chwila. Rzeczywiście, znajdowałem się w opłakanym stanie. Gdyby nie obecność Łopackiego, jęczałbym głośno. Myśl moja fantastyczne odbywała podróże, goniąc za wzrokiem, który błądził bez celu. Chciałem skupić się w sobie, opanować myśl i zwrócić ją w jednym, jakimkolwiek kierunku. Na próżno. To dziura od haka w suficie, to mucha przelatująca, to cień na ścianie pochłaniały moją uwagę. Mimo to nie mogłem ani chwili nie myśleć jednocześnie o tym, co miało nastąpić. Ten rażący kontrast między grozą położenia a tymi bzdurstwami, na myśli o których ciągle się łapałem, powiększał tylko moje rozdrażnienie i do wściekłej a bezsilnej złości na siebie pobudzał. Wymyślałem sam na siebie, a jednocześnie obserwowałem na ścianie świetlany kwadrat z odbijającego się światła lampy w lusterku.

Jak długo to trwało, nie pamiętam. Straciłem zdolność orientowania się w czasie.

Nareszcie Łopacki zbliżył się do mnie. Siedziałem wysoko na łóżku, ze wszystkich stron popodpierany poduszkami, umiejętnie przez samego Łopackiego ułożonymi — to tylko chroniło mnie od opadnięcia na poduszkę, bo siły moje już się do ostatka wyczerpały. Kiedym go ujrzał przed sobą, czułem, że mi wszystka krew do serca zbiegać zaczęła. Był to jednak niczym nieumotywowany odruch ciała, bo ja się już nie bałem. Nie wiem dlaczego, ale nimem26 jeszcze zdążył spojrzeć mu w twarz, już byłem pewny, że ratunku dla mnie nie ma... Byłem tego pewny do tego stopnia, że gdyby odpowiedź jego była wprost przeciwna, doznałbym jakiegoś uczucia zawodu, i — co tym dziwniejsze — zawodu jakby przykrego. Nimem się dowiedział, już wiedziałem — i jakiś martwy, choć wcale niebolesny spokój mną owładnął. Jedna chwila dostateczna była do przenicowania całej duszy.

Pamiętam wszystko doskonale. On stał przede mną, lekko nachylony, z trochę zaambarasowaną27 fizjonomią28, bawiąc się od niechcenia dewizką od zegarka, wbrew zwyczajowi włożonego w prawą kieszonkę kamizelki. Rzecz nie do uwierzenia — a jednak ja teraz dopiero dostrzegłem, jakie miał na sobie ubranie: elegancki garnitur żakietowy jasnopopielatego koloru, z dość lekkiego kortu, którego drobniutkie krateczki migały mi się ciągle w oczach, a ja z trudem starałem się choć jedną z nich pochwycić wzrokiem.

Najwięcej jednak zajął mą uwagę jego kołnierzyk. A miał jakiś dziwny, zupełnie nieznanego mi fasonu, wysoki bardzo i strasznie sztywny. I czy to był chwilowy obłęd, czy też wynik szalonego wysiłku woli, sam dotąd nie mogę sobie zdać sprawy, ale ja, mając nad głową ten miecz Damoklesa, widziałem tylko kołnierzyk, strasznie wysoki i sztywny...

A on tymczasem, głosem przyciszonym trochę, ale dźwięcznym i melodyjnym, zaczyna mówić:

— Tak, kolega Starzecki nie pomylił się w diagnozie, choć może nie zupełnie ściśle określił stan choroby. Rzeczywiście, zniszczenie w organizmie dość duże; ale wszystkiego jeszcze spodziewać się można. Przede wszystkim należy się wystrzegać zaziębienia...

„A więc to suchoty!” Tego już mi dosyć. Nic mnie więcej nie interesuje. On mówi dalej, ciągle spokojnym, łagodnym głosem. Ja słucham i słyszę. Wyrazy jego wpadają mi w uszy, wchodzą w mózg, na tym jednakże kończy się wszystko. W mózgu nic się nie porusza, nic nie oplata przeciskających się weń nowych pojęć. Poza tym działałem machinalnie, jak automat. Spytałem się jednak:

— Czy z wiosną mam wyjechać na wieś?

— Zapewne, zapewne... byłoby dobrze... wreszcie, to dopiero potem będzie można coś w tym względzie wnioskować...

„Nie wyjadę z wiosną, bo jej nie doczekam” — znów mi się przedziera gdzieś do wnętrza mózgu. Jestem jednak zadziwiająco spokojny. Czuję doskonale, że on mi nie chce całej prawdy wyznać i na wszystkie zapytania będzie odpowiadał wymijająco. Wreszcie wiem już, com chciał wiedzieć.

— A więc tak!... Ha... trudno...

Tyle mu tylko odpowiedziałem. Miałem już ten frazes gotowy, bom29 go sobie jeszcze przed jego przyjściem ułożył.

Znów zaczęło się bredzenie myśli podążającej za wzrokiem. Kratki kortu i kołnierzyk zajmowały mnie przede wszystkim. Bo i co za dziwny kołnierzyk! Jeszczem30 takiego nie widział. Wysoki — aż za wysoki chyba — a jaki biały! Jaki sztywny! Ale musi być niewygodny — bezwarunkowo niewygodny. Przy zgięciu szyi pewnie się łamie.

Zaczynam uważać, czy się rzeczywiście nie łamie. Wpatruję się z taką badawczością, że to aż zwraca uwagę Łopackiego, który w dalszym ciągu prawi coś tym samym tonem. Ja słyszę wszystko doskonale, lecz wyrazy jego obijają mi się tylko o uszy, bo ani chwili nie mogę skupić uwagi o tyle, żeby je dobrze zrozumieć.

Swoją drogą odpowiadałem mu zupełnie logicznie, zadawałem pytania, nawet koncepta paliłem — tylko zdaje się, żem się nie śmiał, bo miałem wrażenie takiego zimna na twarzy, jakby mi za życia gipsową maskę z niej zdejmowali. A czym myślał o czymkolwiek, sam nie wiem teraz; prawdopodobnie o niczym — a machina mózgowa sama, bez udziału mej woli, działała i kombinowała. Byłem tak spokojny, że dziwiłbym się może sam temu, gdybym tylko mógł zdać sobie z tego sprawę.

A Łopacki precz mówi. Widząc mój zadziwiający spokój, zaczyna mi opowiadać jakąś historię o bednarzu, którego miał w szpitalu, chorego także na suchoty. Zachodziły tam jakieś zdumiewające komplikacje, dotychczas będące przedmiotem sporu między lekarzami.

Niewiele już rozumiałem. Mętniało mi wszystko coraz więcej. Czułem jakieś wewnętrzne zimno. Po prostu lodowaciałem. Łopacki, chociażem31 go tylko słuchał, a nie słyszał, męczył mnie już niewymownie. Sam nie wiedziałem, czego mi się chciało, ale czułem, że muszę zostać sam z sobą, żeby