Kariera Nikodema Dyzmy - Tadeusz Dołęga-Mostowicz (gdzie można czytać książki za darmo txt) 📖

Klimat Koborowa fatalnie wpływał na reumatyzm Nikodema Dyzmy. Rankiem okazało się, że przez całą noc oka nie zmrużył i że bóle się wzmogły. Z takim raportem przyszła pokojówka do pani Niny i wróciła z nowym asortymentem lekarstw i z zapytaniem od pani, czy może by pan życzył sobie jakichś książek do czytania.

Dyzmie jednak nie chciało się wcale czytać, nie chcąc wszakże zdradzać braku entuzjazmu dla literatury, powiedział służącej, że trudno byłoby mu trzymać książkę w ręku.

Efekt tego był dlań niespodziewany.

Mianowicie za drzwiami znów rozległ się głos pani Niny:

— Dzień dobry panu. Martwi mnie to, że panu nie lepiej. Może posłać po lekarza?

— O nie, nie trzeba — stanowczo odpowiedział Nikodem.

— Pan pewno bardzo się nudzi. Może by panu ktoś poczytał głośno?

— Cóż robić, kiedy nie ma komu.

Za drzwiami zaległa cisza i po pauzie odezwała się pani Nina:

— Czy można wejść do pana?

— Ależ proszę bardzo.

Weszła i obrzuciła go spojrzeniem, w którym mieszała się ciekawość ze współczuciem. Niespodziewanie zaproponowała, że mu sama będzie czytała. Nie było innego wyjścia i Dyzma, dziękując i przepraszając za kłopot, musiał się zgodzić.

— Ależ to drobiazg. I tak nic nie robię. Z przyjemnością przeczytam panu cokolwiek. Tylko musi pan powiedzieć, jakiego autora pan woli.

Nikodem zastanowił się: trzeba wybrać jakiego lepszego, takiego, co go inteligentniejsi wybierali w czytelni w Łyskowie. Już wiedział, o którego chodzi, o takiego Anglika, co to się pisze inaczej, a wymawia się Dżek London.

— Może coś Jacka Londona? — powiedział.

Uśmiechnęła się i skinęła głową.

— Za chwilę przyniosę kilka jego książek.

Wkrótce wróciła z kilkoma pięknie oprawnymi tomami i powiedziała:

— Wcale się nie zdziwiłam, że pan właśnie tego pisarza lubi.

Dyzma nigdy nie czytał Jacka Londona, odparł jednak:

— Rzeczywiście, ten autor podoba mi się bardzo, ale skąd pani domyśliła się tego?

— Ach, proszę pana, pochlebiam może sobie, ale wydaje mi się, że jestem dobrą obserwatorką. Pan zaś nietrudny jest do odgadnięcia, chociaż jest pan naturą zamkniętą, żyjącą wewnętrznym życiem, jakby w splendid isolation140...

— Czyżby? — zapytał Nikodem.

— Tak. My, kobiety, może nie robimy tego naukowo, a nawet niesystematycznie, ale jesteśmy specjalistkami w psychoanalizie, powiedziałabym, w psychologii stosowanej. Intuicja zastępuje nam metodę badawczą, a instynkt ostrzega przed błędami.

Dyzma pomyślał: „A to się rozgadała!”.

— I dlatego — ciągnęła Nina, przerzucając od niechcenia kartki książki — dlatego właśnie łatwiej odgadujemy szyfr do czytania książek zamkniętych niż otwartych.

— Hm — zastanowił się Nikodem — ale po cóż się wysilać na odgadywanie, skoro każdą książkę tak łatwo jest otworzyć.

Sądził, że Nina, mówiąc o książkach zamkniętych, miała zamiar zademonstrować mu czytanie Londona przez okładkę, i dodał:

— Nic łatwiejszego, jak książkę otworzyć.

Pani Nina spojrzała mu w oczy i odparła:

— O nie. Są takie, które tego nie znoszą, i te właśnie są najciekawsze. Tych nie można przeczytać, jak tylko oczyma wyobraźni. Zgadza się pan ze mną?

— Nie wiem, proszę pani — odrzekł bez namysłu — ja takich książek nie spotykałem. Widziałem nawet bardzo cenne wydania, ale każde mogłem otworzyć i przeczytać.

— Ach, to zrozumiałe, pan prawdopodobnie w ogóle nie sięga po książki nieinteresujące, te zaś, które go interesują, jak pod prądem magnetycznym, otwierają się same. Siła woli ma takie właściwości.

Dyzma roześmiał się — „Co ona za bzdury opowiada?!” — i powiedział:

— Ależ do otworzenia książki wystarczy sił niemowlęcia.

— A jednak pan jest typem niezwykle silnego charakteru...

— Ja? — zdumiał się Dyzma.

— O, niech pan nie usiłuje wprowadzić mnie w błąd. Mam masę spostrzeżeń, które to potwierdzają — uśmiechnęła się zwycięsko — a chociażby to, że pan woli Londona... Przecie to jaskrawe świadectwo upodobań! Dlaczego nie Paul Geraldy, dlaczego nie Maurois, nie Wilde, nie Sinclair Lewis, nie Żeromski, Mann czy Shaw, lecz właśnie London z jego poezją cichego twórczego bohaterstwa, z jego pogańską potęgą walki, z jego apoteozą141 trudu.

Dyzma milczał.

— A widzi pan. Z góry mogę panu powiedzieć, że nie lubi pan Chopina, a lubi Brahmsa, że bliższy panu jest Matejko niż Jacek Malczewski, Lindbergh142 niż Cyrano de Bergerac143, gotyk i drapacze chmur niż barok i rokoko...

Patrzyła nań swoimi ogromnymi niebieskimi oczyma dziecka, które zdawało się mówić: „A widzisz, wujciu, wiem, co masz w kieszeni!”

Dyzma nie wiedział, co odpowiedzieć, toteż skrzywił się i syknął z bólu. Pani Nina troskliwie zaczęła wypytywać, czy nie nudzi go rozmowa, bo jeżeli tak... a może chciałby się zdrzemnąć...

— A niech pan powie, tylko szczerze, czy trafnie określiłam upodobania pana?

„A czort że ją wie?” — pomyślał, głośno zaś rzekł przebiegle:

— Częściowo tak, częściowo nie.

— No dobrze — roześmiała się, zadowolona — teraz poczytamy. Chce pan Zew krwi?

— I owszem.

Zaczęła czytać. Była to historia o jakimś dużym psie, którego ukradziono. Dyzma oczekiwał z kartki na kartkę, że wreszcie wmiesza się w tę kradzież policja, gdy jednak opowiadanie poszło innymi torami, przestał stopniowo uważać, wreszcie stracił całkiem wątek treści, a słyszał jedynie melodyjny, miękki i ciepły głos pani Niny.

Zaczął rozmyślać nad przeprowadzoną przed chwilą rozmową i doszedł do przypuszczenia, że jednak była ona dość dziwna. Ta ładna pani wygląda tak, jakby nie mówiła o książce... Czyżby?...

Przypomniał nagle salonik w mieszkaniu naczelnika poczty w Łyskowie, pana Boczka, dwie panny Boczkówny, pannę Walaskównę, nauczycielkę szkoły powszechnej, Jurczaka z sądu pokoju i resztę łyskowskiej złotej młodzieży. W saloniku tym, jakże mizernym w porównaniu z tym pałacem, grano w cenzurowanego, a panna Lodzia Boczkówna siedziała w środku i była niby książką!... tak, o niej mówiono różne rzeczy, że to nie rozcięta, a to książka kucharska, a to tomik wierszy, a to książka, która ciekawie wygląda, ale lepiej jej nie otwierać... Aha!

To musi być coś w rodzaju... na pewno coś takiego. Ale czy ta pani mówiła mu rzeczy przyjemne, czy przykre?... Chyba przyjemne, chociaż u tych wielkich panów to nigdy nic naprawdę nie wiadomo.

„A jeżeli ona leci na mnie?... Ee... niemożliwe”.

Głos Niny dźwięczał, falował subtelną modulacją, czasem drżał wzruszeniem. Spuszczone rzęsy opadały na białość policzków długim cieniem, w załamaniach puszystych włosów połyskiwało słońce, przedzierające się przez gąszcz liści i kładące na dywanie jasną, ożywczą plamą. W pokoju pachniało lawendą i lipcem, pyszniły się pozłacanymi brązami wielkopańskie sprzęty, z pokrytego arabeskami sufitu zwieszała się ciężka lampa, połyskująca rubinowym kryształem.

„Mój Boże, i kto by to jeszcze przed tygodniem pomyślał, że ja, Nikodem Dyzma, będę leżał tu w tym wspaniałym pokoju na tym bogatym łożu, a ta piękna pani będzie mi czytała książkę!”

Przymknął oczy i nagle zadrżał.

„A jeżeli to jest sen, jeżeli to wszystko jest fantazją, jeżeli teraz otworzę oczy i zobaczę okopcone i wilgotne ściany izby Barcików przy ulicy Łuckiej? A ten głos?... Może to Mańka czyta Walentowej «Kurierka»?”

Wtem głos umilkł, by po pauzie odezwać się przyciszonym pytaniem:

— Czy pan zasnął?

Dyzma otworzył oczy i uśmiechnął się.

— Nie, proszę pani.

— Minął panu ból? Lepiej panu?

Nikodem znowu uśmiechnął się.

— Ból mi nie minął, ale mi lepiej.

Milczała.

— Jak pani jest tutaj, to mi lepiej.

Spojrzała nań ze smutkiem i nic nie odpowiedziała. Nikodem pomyślał, że jednak ten obłąkany jej brat musiał mieć rację, że ona jest nieszczęśliwa. Nadarzała się sposobność sprawdzenia i innych jego informacji, toteż Dyzma powiedział:

— A pani ma zmartwienie jakie?

— Pan chyba jest jedynym człowiekiem w tym domu, który może powiedzieć, że jest mu dobrze.

— Dlaczego jedynym?

— Nic pana z tym domem nie wiąże... Mój Boże, przecie pan w każdej chwili może stąd uciec, uciec na zawsze.

Usta jej drżały, a w kącikach oczu zaszkliły się łzy.

— I ucieknie pan na pewno...

— Nie — zaprzeczył gorąco, pomyślawszy o swojej pensji — chciałbym tu pozostać jak najdłużej.

Zarumieniła się.

— Mówi pan szczerze?

— A po cóż miałbym zmylić. Pewno, że szczerze.

— Czyż towarzystwo istot nieszczęśliwych nie przeraża pana?

— Nie, bynajmniej, a po wtóre144, dlaczego pani ma być nieszczęśliwa? Kobieta młoda, zdrowa, bogata, ma życie wygodne.

— Ach — przerwała — czy można nazwać to życiem!

Dyzma spojrzał na nią z ukosa.

— Że to może mąż nie kocha?

— Mąż?