Kariera Nikodema Dyzmy - Tadeusz Dołęga-Mostowicz (gdzie można czytać książki za darmo txt) 📖

Był to obszerny gabinet w stylu Ludwika Filipa, o ciemnych zielonych tapetach i wysokich oknach, oszklonych do samej podłogi.

Przy szerokim biurku z brodą wspartą na obu rękach siedział pan minister Jaszuński, słuchając w milczeniu cichego, równomiernego głosu urzędnika, który już od godziny referował zwierzchnikowi stan rzeczy w polityce rolnej.

Co pewien czas urzędnik odkładał notatnik i wyjmując z grubej teczki wycinki gazet odczytywał różne ustępy, w których często powtarzały się liczby i takie słowa, jak: eksport, cetnar metryczny195, pszenica, stan katastrofalny itp.

Treść referatu musiała być niewesoła, gdyż na czole ministra zarysowała się głęboka bruzda, która nie znikła nawet wówczas, gdy usta uśmiechały się, wymawiając uprzejmie podziękowanie za tak starannie i przejrzyście przygotowany referat.

Po powrocie z zagranicy minister Jaszuński zastał w swoim resorcie sytuację niemal groźną. Opłakany stan rolnictwa i perspektywy ogromnego urodzaju wywołały zaciekłe ataki prasy opozycyjnej, a nawet pomruki niezadowolenia w dziennikach najbardziej zbliżonych do rządu.

Z kilku rozmów, jakie już zdążył przeprowadzić, minister Jaszuński zdołał wywnioskować, iż stanowisko jego jest poważnie zachwiane i że wielką ulgą dla gabinetu byłaby jego dymisja. Nie powiedziano mu tego wprost. Bynajmniej. Lecz dano przecież do zrozumienia, że musi się znaleźć kozioł ofiarny, którym trzeba okupić złą koniunkturę i błędną politykę gospodarczą rządu. Premier robił niezwykle kwaśną minę i wszak zupełnie wyraźnie powiedział, że w obecnej sytuacji dymisja całego gabinetu byłaby niemożliwa, a trzeba się ratować rekonstrukcją.

Jaszuński nie wątpił, że nad wytworzeniem takiego nastroju pracował przede wszystkim Terkowski, którego wpływom premier tak łatwo ulega.

Sytuacja dojrzewała i należało wreszcie powziąć stanowczą decyzję. Minister Jaszuński odkładał ją jednak do czasu porozumienia się ze swym zastępcą, wiceministrem Ulanickim.

Czekał nań od rana, a nawet telefonował doń kilka razy, lecz w mieszkaniu odpowiadano, że pan śpi.

Toteż gdy około drugiej Ulanicki stanął na progu zielonego gabinetu, minister wybuchnął:

— Zwariowałeś czy co? Zalewasz się po nocach, a tu ziemia pod nogami się pali!

— Może byś najpierw przywitał się — odparł wąsal.

— Dzień dobry — odburknął minister.

Ulanicki siadł wygodnie i zapalił papierosa. Jaszuński chodził szerokimi krokami z rękoma w kieszeniach spodni.

— Podpisałeś traktat, i to na korzystnych warunkach. Winszuję — odezwał się bas Ulanickiego.

— Nie ma czego — odparł minister — jest to prawdopodobnie przedostatni dokument, jaki podpisałem.

— Dlaczego przedostatni?

— No bo ostatnim będzie prośba o dymisję.

— Znasz Nikodema Dyzmę? — zapytał Ulanicki po pauzie.

— Znam, to ten, co to Terkowskiego objechał. Co to ma do rzeczy?

— Piłem z nim dziś w nocy. Właściwie mówiąc od kilku dni z nim piję.

Jaszuński wzruszył ramionami.

— Tym gorzej, że pijesz.

— Nieprawda, tym lepiej.

— Więc gadaj! Do ciężkiego diabła! Nie jestem usposobiony do rozwiązywania szarad196.

— Otóż rozmawialiśmy o kryzysie. Powiadam, że jest źle i poprawy nie ma co oczekiwać. „Nie ma — powiadam — żadnych środków na zaradzenie złemu”. A Nikodem na to: „Jest środek: magazynować zboże”.

— Przerwał i patrzył uważnie w oczy ministra; ten jednak wzruszył ramionami.

— Żeby rząd magazynował?

— Rząd.

— Bzdury! Skarb nie ma pieniędzy.

— Czekaj, czekaj i ja to samo powiedziałem, a on na to: „Pieniędzy? Nie trzeba żadnych pieniędzy”.

— Jak to? — zdziwił się Jaszuński.

— Słuchaj! Powiadam ci, coś niezwykłego. Otworzyłem gębę od ucha do ucha. Całe szczęście, że reszta towarzystwa urżnięta była w sztok i nikt nie słyszał!

— Gadajże!

— Otóż słuchaj. Nie trzeba pieniędzy, powiada on, to niepoważna przeszkoda. Państwo może wypuścić obligacje. Na sto, na dwieście milionów złotych. Płacić obligacjami i koniec. Obligacje oprocentować na cztery od sta197 i dać termin sześcioletni. W ciągu sześciu lat musi przyjść dobra koniunktura bodaj raz, wtedy zboże sprzeda się w kraju czy za granicą i jest świetny interes...

— Czekaj, czekaj — przerwał minister — to nie jest zła myśl.

— Nie jest zła? Genialna!

— No, gadaj!

— Ten Dyzma, to, powiadam ci, fenomenalny łeb. Otóż — powiada — korzyści ogromne. Po pierwsze uratowanie cen, po drugie wzmożenie obrotów. W ten sposób państwo rzuci na rynek nowych sto, dwieście milionów złotych, bo obligacje muszą być bezimienne, zastąpią kapitał gotówkowy itd. Rozumiesz? Zaczynam go wypytywać o szczegóły, a on powiada, że nie jest fachowcem, ale że miał zamiar tobie to powiedzieć.

— Mnie?

— Tak. On do ciebie ma sentyment.

— Czekaj no, więc jak on proponuje?

Ulanicki ponownie opowiedział swoją rozmowę z Dyzmą, rozwijając kwestię i ilustrując ją cyframi. Tak się zapalił do projektu, że już chciał wezwać maszynistkę, by jej podyktować wzmiankę do prasy.

Jaszuński, mniej impulsywny, powstrzymał go jednak. Rzecz należy gruntownie rozważyć, obmyślić, opracować. I on jest zdania, że pomysł zasługuje na miano kapitalnego198. Nie można jednak zabierać się doń łapu-capu.

— Przede wszystkim absolutna tajemnica. A po wtóre199, trzeba jeszcze pokonferować z tym Dyzmą.

— Mogę zaraz do niego zadzwonić.

— A on jeszcze jest w Warszawie?

— No i nasz człowiek. Ach, gdyby to okazało się rzeczą realną! Klika Terkowskiego raz na zawsze dostałaby w skórę. A ja? To jest, chciałem powiedzieć: a my?!... Czy ty, Jasiu, rozumiesz?

— Ba!...

Postanowili jeszcze dziś wieczorem zrobić konferencję z Dyzmą. Minister skreślił kilka słów na karcie wizytowej i wysłał do Europejskiego.

Nikodem właśnie wstawał, gdy przynieśli list. Miał jeszcze dość czasu, by ubrać się i spokojnie zjeść obiad. Od ministerstwa dzieliło go zaledwie kilka minut drogi. Spojrzał na zegarek i poszedł pieszo.

Na dzwonek drzwi otworzył woźny i, obrzuciwszy Dyzmę niechętnym wzrokiem, powiedział:

— Pan czego? Biuro jest nieczynne.

— Nastąp się pan200 — odparł Nikodem wyniośle — ja do ministra Jaszuńskiego.

Woźny zgiął się w ukłonie.

— Najmocniej przepraszam szanownego pana, najmocniej przepraszam. Pan minister czeka w swoim gabinecie; jest też pan wiceminister Ulanicki.

Z pieczołowitością201 zdjął z Dyzmy palto.

— Szanowny pan pozwoli za mną. To tu, na pierwszym piętrze.

Nikodem nie zdawał sobie sprawy z faktu, że oto za chwilę będzie rozmawiał z ministrem, że to, co podczas wyjazdu z Koborowa wydawało się zupełnym nieprawdopodobieństwem, nabierało oto realnych kształtów. Bieg zdarzeń niósł go ze sobą, niósł go nurt, którego działanie widział i odczuwał, lecz nie umiał sobie wytłumaczyć przyczyn tych działań i tajemnicy, dlaczego spotkało to właśnie jego, Nikodema Dyzmę.

Gdy otrzymał wezwanie do ministra, domyślił się od razu, że chodzi o obligacje zbożowe, o których słyszał od Kunickiego, a czym Ulanicki tak się zachwycał. Toteż obawiał się teraz, że minister zechce go wypytywać o szczegóły przeprowadzenia projektu. Należy być ostrożnym. Grunt to trzymać się najlepszej metody, która dotychczas w praktyce dawała niezawodne wyniki: mówić jak najmniej!

Obaj dygnitarze przyjęli Dyzmę z wylaniem202.

Fakt, że Ulanicki był z nim na „ty”, od razu stworzył atmosferę intymną. Minister Jaszuński zaczął od komplementów. Przypomniał Nikodemowi bankiet z 15 lipca i zajście z Terkowskim.

— Wtedy powiedziałem panu, że gdybyśmy więcej w kraju mieli takich jak pan, dobrze by nam się działo. Teraz przekonałem się, że działoby się nam świetnie.

— Zbyt łaskaw dla mnie pan minister...

— E! Nikodemie! Nie udawaj skromnisia! — zawołał wesoło Ulanicki.

Rozmowa zeszła na kwestię obligacji zbożowych. Dyzma znalazł się w ogniu pytań, chociaż obaj dygnitarze zaczęli od tego, że, właściwie mówiąc, sami na rolnictwie nie bardzo się znają, był bardzo ostrożny, by nie palnąć jakiegoś głupstwa. Dobra pamięć przyszła mu o tyle z pomocą, że dawkując małymi dozami, zdołał powtórzyć niemal wszystko, co mu kiedyś o tym powiedział Kunicki. Na wszelki wypadek dodał i to, co słyszał o „swoim” projekcie od Ulanickiego.

Minister był zachwycony i zacierał ręce. Zapadł już zmierzch i Jaszuński, zapalając lampkę, zawołał z humorem:

— No, kochany panie Dyzma, nie mogę wprawdzie nazwać pana złotoustym mówcą, ale głowę to pan ma na karku. Zatem świetnie. Na razie będzie pan łaskaw zachować ścisłą tajemnicę. Do czasu. Bowiem jest jeszcze wiele rzeczy do zrobienia. Jaś przygotuje projekt ustawy, pójdzie to na komitet ekonomiczny Rady Ministrów, ja zaś jutro rozmówię się z premierem. Jedynym szkopułem, jaki widzę w pańskim znakomitym projekcie, jest kwestia magazynów. O budowaniu nowych mowy być nie może, nie dostaniem kredytów. Zresztą jest to trudność uboczna. W każdym razie, panie Nikodemie, realizacja pańskiego projektu nie odbędzie się bez pana, nie może obyć się bez pana.

— Oczywiście — wtrącił bas Ulanickiego.

— Nie odmówi pan rządowi swojej współpracy? Mogę liczyć na pana?

Dyzma podrapał się w głowę.

— Dlaczego nie, i owszem...

— Zatem dziękuję serdecznie. Moim zdaniem w każdej sprawie najważniejsze jest to, kto ją załatwia. Kwestia personalna!

Jaszuński zamykał biuro. Ulanicki zadzwonił na woźnego.

Nikodemowi przyszło na myśl, że teraz byłaby najodpowiedniejsza chwila do spróbowania, czy nie uda się załatwić prośby Kunickiego.

— Panie ministrze — zaczął — i ja mam interes.

— No? Służę! — z zaciekawieniem spojrzał nań Jaszuński.

— Chodzi o to, że w grodzieńskiej Dyrekcji Lasów Państwowych rządzi dyrektor Olszewski. Ten