Pożegnanie jesieni - Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) (czy można czytać książki w internecie za darmo .TXT) 📖

także projektowaniem i scenografią; żona Karola Stryjeńskiego. [przypis edytorski]

361. gontyna — świątynia; rodzaj przedchrześcijańskiej budowli sakralnej u Słowian. [przypis edytorski]

362. paliatyw (z łac.) — środek przynoszący ulgę, nie leczący choroby, ale łagodzący jej objawy. [przypis edytorski]

363. kontyngencja — przypadkowość. [przypis edytorski]

364. abulia — brak woli. [przypis edytorski]

365. Merck — założone przez rodzinę Merck niemieckie przedsiębiorstwo farmaceutyczno-chemiczne z siedzibą w Darmstadt. Przed II wojną światową należało do czołówki największych na świecie producentów morfiny i heroiny, zaś heroina Mercka uchodziła za produkt najwyższej jakości. [przypis edytorski]

366. sleeping (ang.) — wagon sypialny w pociągu. [przypis edytorski]

367. Usted contenta, habla español? (hiszp.) — Jest pani zadowolona, mówi pani po hiszpańsku? [przypis edytorski]

368. okiść — zamarznięty śnieg zwieszający się z gałęzi. [przypis edytorski]

369. alkowa (daw.) — sypialnia. [przypis edytorski]

370. ceperski — przym. od ceper, w gw. podhalańskiej: człowiek z nizin. [przypis edytorski]

371. cyfrowany (gw. podhalańska) — wyszywany, haftowany. [przypis edytorski]

372. raptawy (gw. podhalańska) — ospowaty; tu zapewne raczej: taki jak u „żaby raptawej”, tj. ropuchowaty. [przypis edytorski]

373. kulomiot (daw.) — karabin maszynowy. [przypis edytorski]

374. alfons (pot.) — stręczyciel, mężczyzna czerpiący zyski z czyjegoś nierządu. [przypis edytorski]

375. łapserdak — ktoś, kto chodzi podarty, w zniszczonych ubraniach lub potocznie: nicpoń, łobuz. [przypis edytorski]

376. problemat (daw.) — problem, zagadnienie do rozwiązania. [przypis edytorski]

377. butler (ang.) — ochmistrz, zarządzający dworem magnackim; kamerdyner. [przypis edytorski]

378. tombakowy — zrobiony z tombaku, metalu imitującego złoto, będącego stopem miedzi i cynku. [przypis edytorski]

379. oddziaływują — dziś popr.: oddziałują. [przypis edytorski]

380. panteizm (filoz.) — pogląd utożsamiający Boga ze światem, z przyrodą. [przypis edytorski]

381. Aconcagua — szczyt w Andach, najwyższy w Ameryce. [przypis edytorski]

382. wylanie (przestarz.) — wylewność, żywiołowa szczerość, serdeczność. [przypis edytorski]

383. Spinoza, Baruch (1632–1677) — holenderski filozof zaliczany do największych myślicieli żydowskich, przedstawiciel racjonalizmu. W głównym dziele pt. Etyka w porządku geometrycznym dowiedziona stwierdzał m.in. że istnieje jedna, wieczna i wszechogarniająca substancja, nazywana naturą lub Bogiem, oraz rozwinął racjonalistyczną doktrynę moralności, zauważając, że dobro i zło są względne, nie mają znaczenia absolutnego, lecz są ocenami konkretnych sytuacji z punktu widzenia poszczególnych osób. [przypis edytorski]

384. Krytyka praktycznego rozumu — jedna z trzech głównych prac krytycznej filozofii Kanta, poświęcona filozofii moralnej, wyd. w 1788; wywarła wielki wpływ na rozwój etyki. [przypis edytorski]

385. Abstinenzerscheinungen (niem.) — objawy odstawienia. [przypis edytorski]

386. societymani, artmani, dancingmani (neol. z ang.) — entuzjaści towarzystwa, sztuki, tańca. [przypis edytorski]

387. megaloman — człowiek mający wybujałe, przesadne przekonanie o własnej wartości. [przypis edytorski]

388. Don Juan — postać literacka będąca uosobieniem kochanka; bohater sztuki Tirso de Moliny Zwodziciel z Sewilli i kamienny gość (1630), następnie dramatu Moliera (Don Juan, 1665), opery Mozarta (Don Juan, 1788) i poematu dygresyjnego Georga Byrona (Don Juan 1818); pot. uwodziciel, entuzjasta przygód miłosnych. [przypis edytorski]

389. firn — ziarnisty lód powstający w wyniku wielokrotnego topnienia i zamarzania śniegu. [przypis edytorski]

390. szreń — warstwa zlodowaciałego śniegu powstała na powierzchni pokrywy śniegowej. [przypis edytorski]

391. luptowska strona — południowa strona Tatr, gdzie żyją Luptacy (Liptacy), czyli mieszkańcy Liptowa, krainy hist. w środkowo-północnej części ob. Słowacji. [przypis edytorski]

392. wyszli byli — forma daw. czasu zaprzeszłego, wyrażająca czynność wcześniejszą od wydarzeń opisywanych w czasie przeszłym: wyszli do góry wcześniej, zanim Tvardstrup rozpoczął ćwiczenia. [przypis edytorski]

393. kocioł — tu: okrągłe zagłębienie terenu otoczone z trzech stron zboczami skalnymi, opadające ku dolinie stromym progiem. [przypis edytorski]

394. żleb — podłużne, rynnowate zagłębienie w skale biegnące w dół stoku, powstałe wskutek erozji skalnej. [przypis edytorski]

395. christiania — rodzaj szybkiego skrętu, jedna z dwu podstawowych ewolucji w daw. narciarstwie szkoły norweskiej, spopularyzowanym przed wojną przez pionierów narciarstwa w Polsce; termin wzięty od dawnej nazwy miasta Oslo. [przypis edytorski]

396. piarg — rumowisko skalne; okruchy skalne nagromadzone u podnóża stoku, często u wylotu żlebu. [przypis edytorski]

397. puchniejącą — dziś: puchnącą. [przypis edytorski]

398. dotknąć się — dziś: dotknąć. [przypis edytorski]

399. telemark — rodzaj zwrotu z przyklęknięciem i wykrokiem, jedna z podstawowych ewolucji w daw. narciarstwie szkoły norweskiej; termin pochodzący od nazwy hrabstwa w Norwegii. [przypis edytorski]

400. przekątnia (daw.) — przekątna. [przypis edytorski]

401. cyklamen — ozdobna roślina o dużych, sercowatych liściach i białych, różowych a. czerwonych kwiatach. [przypis edytorski]

402. Komisch. Ein „Doppelwertung System”. Haben Fürstin... (niem.) — Śmieszne. „Podwójny system wartościowania”. Słyszała pani o czymś takim, księżno? [przypis edytorski]

403. Aber das ist selbstverständlich (niem.) — Ależ to się rozumie samo przez się. [przypis edytorski]

404. syfilityk — człowiek chory na syfilis, czyli kiłę, chorobę przenoszoną drogą płciową, objawiającą się wrzodami, uszkodzeniem wielu narządów, zwłaszcza układu sercowo-naczyniowego i układu nerwowego. [przypis edytorski]

405. dosłownie „Herr”, bez „mein” — przyjętą w jęz. niem. uprzejmą formą grzecznościową jest „mein Herr” (dosł: mój panie). [przypis edytorski]

406. bilet — tu: bilet wizytowy, wizytówka; w dawnym kodeksie honorowym wręczenie biletu wizytowego przez urażonego mężczyznę oznaczało wyzwanie na pojedynek. [przypis edytorski]

407. uwiadomić — zawiadomić, powiadomić. [przypis edytorski]

408. à la fourchette (fr.) — tu: w wyznaczonym przedziale czasu; międzywojenny kodeks honorowy Boziewicza nakazywał zgłoszenie się sekundantów wyzwanego do sekundantów wyzywającego w ciągu 24 godzin, zaś pojedynek musiał się odbyć najpóźniej 24 godziny po osiągnięciu porozumienia przez sekundantów obu stron. [przypis edytorski]

409. rapir (daw.) — rapier, długa broń obosieczna z osłoną dłoni w kształcie kosza drucianego, zazwyczaj stosowana głównie do zadawania pchnięć. [przypis edytorski]

410. floret — broń szermiercza z elastyczną, wąską, czworograniastą klingą. [przypis edytorski]

411. nowa ustawa pozwalająca na prawidłowy pojedynek na białą broń — w okresie międzywojennym pojedynki były prawnie zakazane. [przypis edytorski]

412. faramuszka (daw.) — rzecz błaha. [przypis edytorski]

413. hurikàn — z ang. hurricane: huragan, orkan. [przypis edytorski]

414. sąd boży — środek dowodowy w średniowiecznym procesie w postaci niebezpiecznej próby, której wynik miał dowodzić winy lub niewinności. Wynikało to z przekonania, że Bóg nie dopuści do krzywdy osoby niewinnej. Najczęściej stosowanymi dowodami tego rodzaju były pojedynek sądowy, próba ognia, próba wody. [przypis edytorski]

415. indianizować (rzad.) — nadawać cechy typowe dla cywilizacji Indii. [przypis edytorski]

416. maharadża (sanskr.: wielki król) — historyczny tytuł królewski suwerennych władców w Indiach. [przypis edytorski]

417. Gwalpor — być może bł. druku i chodzi o Gwalior (ang.), czyli miasto Gwalijar w środkowych Indiach, w stanie Madhja Pradeś; daw. stolica niezależnego księstwa, od poł. XIX pod brytyjską dominacją, w 1948 włączonego w skład niepodległych Indii. [przypis edytorski]

418. zdysocjowany (chem.) — o związku chem.: taki, który uległ dysocjacji, tj. rozpadowi na dodatnio i ujemnie naładowane cząstki składowe (jony); tu przen. [przypis edytorski]

419. monizm (filoz.) — pogląd, według którego natura całej rzeczywistości jest jednorodna, istnieje tylko jeden rodzaj tworzywa wszystkich rzeczy; w węższym znaczeniu: istnieje tylko jeden byt, który sztucznie można dzielić na wiele innych. [przypis edytorski]

420. solipsyzm (filoz., z łac. solus ipse: ja sam) — stanowisko filozoficzne, według którego bezsprzecznie istnieje tylko jeden podmiot i przedmiot: własny poznający umysł („ja”), natomiast rzeczywistość: inni ludzie, rzeczy itd., są wytworami umysłu, zespołami subiektywnych wrażeń. [przypis edytorski]

421. Marks, Karol (1818–1883) — niemiecki filozof i ekonomista, działacz rewolucyjny. Współzałożyciel Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników (tzw. Pierwszej Międzynarodówki), koordynującej działania organizacji robotniczych w różnych krajach. Razem z Fryderykiem Engelsem opracował teorię materializmu dialektycznego a. historycznego, który zakładał, że cała realna rzeczywistość jest materialna, a rozwój dziejów wynika ze ścierania się interesów klasy posiadającej i klasy pracującej, tzw. walki klas o środki produkcji (surowce, urządzenia, pomieszczenia, ludzka praca). Według określeń Marksa sztuka, nauka, kultura i religia to nadbudowa, której kształt jest uwarunkowany przez środki produkcji, czyli bazę. [przypis edytorski]

422. absolutystka — wyznawczyni absolutyzmu, filoz. poglądu, że wartości takie jak prawda, dobro lub piękno mają charakter obiektywny i niezmienny, nie są względne. [przypis edytorski]

423. weronal — środek nasenny z grupy barbituranów; produkowany od 1903, obecnie wycofany ze względu na własności uzależniające, rozwój tolerancji i łatwość przedawkowania w ilości prowadzącej do śmierci. [przypis edytorski]

424. cirrus — pierzasta biała chmura, mająca postać delikatnych pasemek. [przypis edytorski]

425. gonflon — zapewne z fr. gonflé: wzdęty, nadęty. [przypis edytorski]

426. kwarta — tu: nazwa jednej z pozycji w szermierce. [przypis edytorski]

427. arteria carotis (łac., med.) — tętnica szyjna. [przypis edytorski]

428. tobogan — sanie używane w ratownictwie górskim do transportu poszkodowanych. [przypis edytorski]

429. szariaż (z fr. charriage, geol.) — dziś: nasunięcie a. płaszczowina, struktura geol. powstała wskutek przemieszczania i przeważnie sfałdowania warstw skalnych oderwanych od podłoża, na którym się osadziły. [przypis edytorski]

430. ambiwalencja — postawa charakteryzująca się jednoczesnym występowaniem pozytywnego, jak i negatywnego nastawienia do czegoś. Ambiwalencja doznawana w tym samym momencie wobec tej samej osoby lub sytuacji jako jedna emocja o dwóch przeciwstawnych znakach jest objawem chorobowym występującym m.in. w schizofrenii. [przypis edytorski]

431. dementia praecox (daw. med.) — otępienie wczesne, schorzenie psychiczne polegające na przedwczesnym osłabieniu funkcji intelektualnych, utracie spójności myśli i uczuć oraz częściowym lub całkowitym zerwaniu kontaktu z rzeczywistością; pojęcie historyczne, wprowadzone do medycyny pod koniec XIX w., obecnie nieużywane, zastąpione terminem schizofrenia. [przypis edytorski]

432. kambr (geol.) — pierwszy okres ery paleozoicznej, ok. 540–485 mln lat temu. [przypis edytorski]

433. grog — napój alkoholowy z rumu rozcieńczonego wodą, zwykle gorącą, często doprawiany cukrem, sokiem z cytrusów, cynamonem. [przypis edytorski]

434. du wirst in furchtbaren Qualen zu Grunde gehen (niem.) — zginiesz w strasznych mękach. [przypis edytorski]

435. Derain, André (1880–1954) — francuski malarz, grafik, rzeźbiarz i scenograf, jeden z założycieli fowizmu; do jego najpopularniejszych prac należą pejzaże Londynu. [przypis edytorski]

436. polip (biol.) — osiadła forma życiowa parzydełkowców, morskich jamochłonów; przytwierdzone do jednego miejsca polipy bezustannie poruszają długimi parzydełkami i chwytają nimi drobne żyjątka, które pochłaniają. [przypis edytorski]

437. nabab — przen.: wielki bogacz. [przypis edytorski]

438. W taką noc podpalono Troję — cytat ze sztuki Szekspira Henryk VI, część II, akt I, scena 4. [przypis edytorski]

439. do chałodnawo pierepoja (ros.) — do zimnego przepicia. [przypis edytorski]

440. dionizyjska sztuka — jeden z dwóch nurtów sztuki wyróżnionych przez F. Nietzschego w dziele Narodziny tragedii, nazwany od Dionizosa, gr. boga wina, charakteryzujący się żywiołowością, nieokiełznaniem, emocjonalnym doświadczaniem świata; miał być typowy dla muzyki i poezji lirycznej i przeciwstawny drugiemu nurtowi: apollińskiemu, typowemu dla malarstwa i rzeźby, harmonijnemu, umiarkowanemu i racjonalnemu. Rozróżnienie to upowszechniło się na przełomie XIX i XX w. [przypis edytorski]

441. kómora (gw.) — komora (daw.): pomieszczenie w budynku, pokój, izba. [przypis edytorski]

442. gróf (gw.) — graf, hrabia. [przypis edytorski]

443. Ziemie równom, haj — ale cobyś wiedzioł, kany mój zadek się zocyno, a twój końcy (gw.) — Ziemię równą, ano, ale żebyś wiedział, gdzie się mój zadek zaczyna, a twój kończy. [przypis edytorski]

444. dyć (gw.) — przecież. [przypis edytorski]

445. krupowaty — przypominający krupy, tj. ziarna kaszy. [przypis edytorski]

446. limonada (daw.) — lemoniada. [przypis edytorski]

447. intransformable (fr.) — nieprzekształcalny. [przypis edytorski]

448. wot kakaja sztuka (ros.) — ot, jaka sprawa. [przypis edytorski]

449. akomodacja oka — dostosowanie się oka do ostrego widzenia przedmiotów znajdujących się w różnych odległościach. [przypis edytorski]

450. katatonia — zaburzenie psychiczne przejawiające się stanem bezruchu i odrętwienia w połączeniu z brakiem reakcji na otoczenie, osłupienie. [przypis edytorski]

451. septimowy akord (muz.) — dziś: septymowy akord, w którym występuje dźwięk oddalony o siedem stopni skali muzycznej od dźwięku poprzedzającego. [przypis edytorski]

452. cherubin