Pożegnanie jesieni - Stanisław Ignacy Witkiewicz (Witkacy) (czy można czytać książki w internecie za darmo .TXT) 📖

1. w przedmowie pierwszej — nie odnaleziono żadnych śladów tej pierwszej przedmowy. [przypis edytorski]

2. Żeromski, Stefan (1864–1925) — polski prozaik, publicysta, dramaturg. [przypis edytorski]

3. Mirbeau, Paul Adam, Margeuritte — Octave Mirbeau (1848–1917), Paul Adam (1862–1920), Paul Margueritte (1860–1918), pisarze francuscy. [przypis edytorski]

4. Berent, Wacław (1873–1940) — polski powieściopisarz i tłumacz okresu modernizmu, jeden z gł. przedstawicieli realizmu w literaturze Młodej Polski. [przypis edytorski]

5. Boy — pseudonim Tadeusza Żeleńskiego (1874–1941), krytyka literackiego i teatralnego, tłumacza literatury francuskiej, przyjaciela S. I. Witkiewicza. [przypis edytorski]

6. Panna de Maupin — powieść fr. powieściopisarza Théophile’a Gautier, wyd. w 1836. [przypis edytorski]

7. wypadków majowych z roku 1926 czy marcowych z roku 1927 — mowa o zamachu stanu w Polsce dokonanym w dniach 12–15 maja 1926 w Warszawie przez marsz. Józefa Piłsudskiego oraz zapewne o ogłoszonej 11 marca 1927 delegalizacji Niezależnej Partii Chłopskiej, radykalnie lewicowej partii ludowej. [przypis edytorski]

8. à la (fr.) — na wzór, na sposób przypominający coś innego. [przypis edytorski]

9. Samozwaniec, Magdalena, właśc. Magdalena Niewidowska, primo voto Starzewska, z domu Kossak (1894–1972) — polska pisarka satyryczna. [przypis edytorski]

10. Chwistek, Leon (1884–1944) — polski malarz, filozof, matematyk, teoretyk sztuki; przyjaciel S. I. Witkiewicza. [przypis edytorski]

11. major (ang.) — burmistrz. [przypis edytorski]

12. Rydz — przedwojenna znana restauracja z dancingiem w Warszawie, przy ul. Nowosenatorskiej 1. [przypis edytorski]

13. Słonimski, Antoni (1895–1976) — polski poeta, dramatopisarz, prozaik, felietonista. [przypis edytorski]

14. Irzykowski, Karol (1873–1944) — polski krytyk literacki, poeta, prozaik, dramaturg. [przypis edytorski]

15. à propos (fr.) — co się tyczy, w związku z; wyrażenie wprowadzające nowy temat w nawiązaniu do czegoś. [przypis edytorski]

16. Rytard, Jerzy Mieczysław, właśc. Mieczysław Antoni Kozłowski (1899–1970) — pisarz polski, autor utworów o tematyce podhalańskiej; jego powieść Wniebowstąpienie (1923) to rodzaj prozy poetyckiej ze słabo zarysowaną fabułą. [przypis edytorski]

17. Skamander — polskie czasopismo literackie, wydawane w latach 1920–1928, a następnie 1935–1939. [przypis edytorski]

18. Nikt nie zmusi mnie, abym pięknie brzmiące słowo dwusylabowe „tryumf” drukował „triumf” — odniesienie do jednej ze zmian ujednolicających i porządkujących pisownię polską uchwalonych w roku 1918; obecnie poprawna jest zarówno forma zmodernizowana: „triumf”, jak i dawniejsza: „tryumf”. [przypis edytorski]

19. popojka (reg., z ros.) — pijatyka. [przypis edytorski]

20. à la manière russe (fr.) — na sposób rosyjski. [przypis edytorski]

21. gurgito nel campo vasto (daw. wł.) — gardziel w rozległym polu (słowo gurgito nie występuje we współczesnym jęz. wł.); wyrażenie przywodzące na myśl użyte przez Wergiliusza w Eneidzie (I, w.118): rari nantes in gurgito vasto (nieliczni pływający po bezkresnej głębinie). [przypis edytorski]

22. à coup sur (fr.) — z całą pewnością, na pewno. [przypis edytorski]

23. un cochon triste (fr.) — smutna świnia. [przypis edytorski]

24. Proust, Marcel (1871–1922) — francuski pisarz, autor cyklu W poszukiwaniu straconego czasu, arcydzieła powieści psychologicznej. [przypis edytorski]

25. Valéry, Paul (1871–1945) — francuski poeta i eseista, uprawiający poezję refleksyjną, intelektualną. [przypis edytorski]

26. ontologia (filoz.) — nauka o bycie. [przypis edytorski]

27. Arrhenius, Svante (1859–1927) — fizykochemik i astrofizyk szwedzki, laureat Nagrody Nobla (1903). Twórca teorii panspermii, według której życie rozprzestrzenia się wśród ciał niebieskich dzięki przenoszeniu jego zarodków przez ciśnienie promieniowania świetlnego. Autor wielu książek popularnonaukowych, m.in. Das Schicksal de Planeten (1911; wyd. polskie Losy planet, 1914). [przypis edytorski]

28. aprenuledelużyzm (neol.) — ponaschoćbypotopizm, z fr. apres nous le deluge: po nas choćby potop. [przypis edytorski]

29. aplikant — absolwent prawa odbywający praktykę przygotowującą do wykonywania któregoś zawodu prawniczego. [przypis edytorski]

30. marka (daw.) — znaczek. [przypis edytorski]

31. Strug, Andrzej, właśc. Tadeusz Gałecki (1871–1937) — pisarz i publicysta, działacz ruchu socjalistycznego i niepodległościowego. [przypis edytorski]

32. Semici — grupa ludów mówiących jęz. semickimi, zamieszkująca od starożytności Bliski Wschód (Mezopotamię, Syrię, Palestynę, Płw. Arabski), współcz. gł. Arabowie i Żydzi; termin wprowadzony w XVIII w., daw. używany w znaczeniu etnicznym i rasowym, ob. niestosowany w nauce poza użyciem nieformalnym w odniesieniu do grupy ludów staroż.; pot. często: Żydzi. [przypis edytorski]

33. psychologista — zwolennik psychologizmu, poglądu zakładającego, że czynniki psychologiczne mają determinujący i najważniejszy charakter, albo wręcz stanowią osnowę zjawisk. [przypis edytorski]

34. Dolina Złomisk — dolina tatrzańska, odgałęzienie Doliny Mięguszowieckiej. [przypis edytorski]

35. półdziewica — kobieta mająca kontakty seksualne z mężczyznami, ale zachowująca dziewictwo. [przypis edytorski]

36. plutokracja — warstwa społeczna ludzi bogatych i wpływowych. [przypis edytorski]

37. parias — członek najniższej kasty w Indiach. [przypis edytorski]

38. akwaforta — rodzaj techniki graficznej, polegającej na odbijaniu kopii z płytki wytrawionej kwasem. [przypis edytorski]

39. Klinger, Max (1857–1920) — niemiecki symbolista, malarz, grafik i rzeźbiarz. Jego grafika Die Rivalen (Rywale) należy do cyklu Życie, wystawianego w Warszawie w 1901. [przypis edytorski]

40. antydot (z łac.) — antidotum, odtrutka. [przypis edytorski]

41. dancingbubek (neol.) — mężczyzna z dancingu mający wygórowane mniemanie o sobie. [przypis edytorski]

42. tit-for-tat (ang.) — wet za wet; tu zapewne raczej: przepychając stopniowo. [przypis edytorski]

43. everything-tight (ang. neol.) — taki, w którym wszystko jest ściśnięte, silnie przylegające do siebie. [przypis edytorski]

44. kompartyment (daw.) — wydzielona, zamknięta część czegoś, np. przedział w wagonie. [przypis edytorski]

45. Opupieł, czto li? (ros.) — Osłupiał, czy co? [przypis edytorski]

46. dekampować (neol., z ang.) — zwijać obóz, czmychać. [przypis edytorski]

47. różniczkowanie — dziś poza znaczeniem matematycznym: różnicowanie. [przypis edytorski]

48. hetycka uroda — taka jak u kobiet z ludu Hetytów. Hetyci to staroż. lud indoeuropejski, który przywędrował do Anatolii (dziś Turcja) i założył tam państwo, które w XIV–XIII w. p.n.e. osiągnęło szczyt potęgi i rywalizowało z Egiptem o dominację w Syrii. Ok. 1190 p.n.e. najazdy tzw. Ludów Morza spowodowały nagły upadek imperium hetyckiego. Do poł. XIX w. Hetyci byli znani tylko z nielicznych wzmianek w Biblii, jako lud żyjący w pobliżu Kanaanu. Odkrycie ruin ich stolicy, archiwów państwowych oraz odszyfrowanie języka i pisma hetyckiego (1915) przyczyniły się do spopularyzowania informacji o Hetytach oraz pojawienia się hetytologii jako osobnej dziedziny historycznej. Żadna z zachowanych płaskorzeźb hetyckich nie wsławiła się ukazaniem szczególnej urody postaci kobiecych, autor wydaje się jej domniemywać na podstawie biblijnej historii o Batszebie, żonie „Uriasza Hetyty”, uwiedzionej pod nieobecność męża przez króla Dawida, który potem wysłał Uriasza na pewną śmierć (2Sm 11,2–27). [przypis edytorski]

49. aryjski — tu daw.: związany z Aryjczykami (Indoeuropejczykami), w XX-wiecznej teorii rasowej najwyższą, najszlachetniejszą z ras, przeciwstawianą rasie semickiej (Żydom). [przypis edytorski]

50. Verhängnisvoll (niem.) — fatalny, zgubny. [przypis edytorski]

51. Nietzsche, Friedrich (1844–1900) — filozof niemiecki, reprezentant irracjonalizmu i immoralizmu; sformułował koncepcje „woli mocy” i „nadczłowieka”. [przypis edytorski]

52. Jenseits von Gut und Böse (niem.) — Poza dobrem i złem, książka F. Nietzschego, w której kwestionuje dotychczasowe, altruistyczne ideały moralne i hierarchię wartości, w której wysoko ceni się dobro moralne. [przypis edytorski]

53. Schicksal (niem.) — przeznaczenie. [przypis edytorski]

54. Schneider, Sascha, właśc. Rudolph Karl Alexander Schneider (1870–1927) — niemiecki malarz i rzeźbiarz, autor niepokojących, mrocznych prac, nierzadko z demonicznymi postaciami. [przypis edytorski]

55. Loeb, Jacques (1859–1924) — amerykański biolog pochodzenia niemieckiego; twórca teorii tropizmów u zwierząt, autor prac dotyczących regeneracji oraz fizjologii zapłodnienia; wielokrotnie nominowany do nagrody Nobla, nigdy jej nie otrzymał. [przypis edytorski]

56. goj (hebr. dosł.: naród) — termin pojawiający się wielokrotnie w Torze na określenie rozmaitych nieżydowskich narodów; nie-Żyd. [przypis edytorski]

57. ghetto (wł.) — dziś popr.: getto, dzielnica żydowska. [przypis edytorski]

58. Asztaroth (hebr. lm), właśc. Asztarte (mit.) — zachodniosemicka (fenicka, kananejska i syryjska) bogini płodności, miłości, seksu i wojny, odpowiednik mezopotamskiej Isztar. Wg Herodota (Dzieje I, 199) w Babilonie istniał zwyczaj, że każda kobieta raz w życiu musiała siąść przez świątynią bogini i oddać się za symboliczną, dowolną kwotę pierwszemu obcemu mężczyźnie, który jej to zaproponuje. Świadectwo Herodota bywa kwestionowane, ponadto taki zwyczaj nie musiał występować w Syrii. [przypis edytorski]

59. chasyd — pobożny Żyd, członek ruchu mistyczno-religijnego utworzonego w połowie XVIII wieku przez Izraela Baal Szemtowa. [przypis edytorski]

60. nimfomanka — kobieta cierpiąca na nimfomanię, czyli na nadmierne pobudzenie seksualne u kobiet, mająca chorobliwą, ciągłą i uporczywą potrzebę uprawiania stosunków płciowych, przesłaniającą inne potrzeby. [przypis edytorski]

61. felieton powieści (z fr. feuilleton) — dziś popr.: odcinek powieści. [przypis edytorski]

62. Aryjczycy — nazwa ludów mówiących jęz. aryjskimi, czyli indoirańskimi; w teoriach rasistowskich termin odnoszący się do rasy: przez Aryjczyków, „rasę aryjską” rozumiano indoeuropejską „rasę panów”, twórców cywilizacji, zwykle przeciwstawianą narodowi żydowskiemu. [przypis edytorski]

63. Ariowie (z sanskr. arya: szlachetny) — odłam ludów indoeuropejskich, który w III i II tysiącleciu p.n.e. przemieścił się do Iranu i płn. części Płw. Indyjskiego. W XIX w. uważano, że Ariami nazywali sami siebie przodkowie wszystkich Indoeuropejczyków i często utożsamiano te dwa terminy; tu: Aryjczycy w znaczeniu rasowym. [przypis edytorski]

64. transponować — przenosić z jednej dziedziny do innej, dostosowując do niej. [przypis edytorski]

65. buduar (z fr.) — pokój kobiety, służący głównie do odpoczynku. [przypis edytorski]

66. tytaniczny — olbrzymi, potężny, nadludzki; przym. od Tytanów, pierwszego pokolenia bogów, starszych od bogów olimpijskich. [przypis edytorski]

67. Ney, Michel (1769–1815) — francuski żołnierz i dowódca, zrobił błyskotliwą karierę wojskową, walcząc w obronie rewolucji francuskiej oraz w wojnach napoleońskich; marszałek Francji, diuk d’Elchingen, książę Moskwy; wspierał cesarza Napoleona w czasie studniowej kampanii w 1815 r., walczył pod Waterloo. [przypis edytorski]

68. efeb (gr. ephebos) — pot. piękny młodzieniec; w staroż. Grecji młodzieniec u progu dorosłości, 18–20 letni, przechodzący obowiązkowe szkolenie wojskowe (efebię), które poprzedzało uzyskanie pełnego obywatelstwa. [przypis edytorski]

69. Böcklin, Arnold (1827–1901) — szwajcarski malarz uznawany za prekursora symbolizmu, wysoko ceniony w epoce Młodej Polski; obraz Siehe, es lacht die Au (Spójrz, łąka się śmieje) stworzył w 1887. [przypis edytorski]

70. przyprzążka — zaprzężenie dodatkowego konia do wozu; tu przen.: dodatek. [przypis edytorski]

71. marmelada — dziś: marmolada. [przypis edytorski]

72. Książę Ciemności z obrazu Saszy Schneidera — chodzi zapewne o obraz Der Fürst der Verdammten (Książę potępionych) z 1896. [przypis edytorski]

73. perski proszek — substancja służąca dawniej do zwalczania owadów, zwłaszcza pcheł, uzyskiwana z wysuszonej i sproszkowanej rośliny, zwanej wcześniej złocieniem dalmatyńskim, a dziś raczej wrotyczem dalmatyńskim. [przypis edytorski]

74. teherański almanach — na wzór znanego Almanachu Gotajskiego, rocznika genealogicznego zawierającego informacje o europejskich rodach arystokratycznych. [przypis edytorski]

75. Freud, Sigmund (1856–1939) — austriacki neurolog żydowskiego pochodzenia, twórca psychoanalizy. [przypis edytorski]

76. Russell, Bertrand (1872–1970) — brytyjski filozof, matematyk i logik, a także działacz społeczny i eseista, laureat Nagrody Nobla w dziedzinie literatury (1950). [przypis edytorski]

77. asymptotyczny — zbliżający się coraz bardziej do czegoś, ale niemogący tego nigdy dosięgnąć. [przypis edytorski]

78. chiffonnerie (fr.) — szmatki. [przypis edytorski]

79. contingence (fr.) — przypadkowość. [przypis edytorski]

80. carrément (fr.)