Komediantka - Władysław Stanisław Reymont (biblioteka darmowa online .TXT) 📖

po jego wygolonej twarzy przeleciał cień zniecierpliwienia i nudy; szepnął jeszcze do ucha Meli, zaśmiała się i wyszła, a on wolno, nie skrywając złego humoru, podszedł do niej.

— Chciałaś czego? — zapytał opryskliwie.

— Tak...

Chciała mu powiedzieć w chwilowym przypływie znękania, że jest nieszczęśliwą i chorą. Pragnęła usłyszeć jakieś cieplejsze słowo, czuła wprost potrzebę nieprzepartą poskarżenia się, popłakania na jakiejś piersi życzliwej, ale na ostry dźwięk jego głosu przypomniała sobie, ile wycierpiała przez niego, jaki on podły, więc te pragnienia jakby wcisnęła głębiej w siebie.

— Czy będziemy grać dzisiaj?

— Będziemy. W kasie jest ze sto rubli.

— Mów dla mnie o pieniądze.

— Cóż znowu! Na drwiny nie będę się wystawiać, zresztą zaraz idę do domu.

Spojrzała na niego i odezwała się cichym, bezdźwięcznym głosem.

— Odprowadzisz mnie, bo czuję się tak niedobrze.

— Nie mam czasu, muszę natychmiast lecieć do domu, bo tam już wszyscy czekają na mnie.

— Ach! jakiś ty podły, jakiś ty podły! — szepnęła.

Aktor cofnął się, nie wiedząc co pokazać w twarzy, śmiech, czy też udawać obrażonego.

— Do mnie to mówisz, do mnie, ty?...

Nie śmiał zakląć. Ta dziewczyna zawsze swoim wzrokiem pani i dumną twarzą nakazywała mu szacunek, wtłaczała mu niejako do gardła brutalstwa, jakiemi chciał zionąć na nią.

— Do ciebie! Jesteś podły! najpodlejszy z ludzi, słyszysz! najpodlejszy!

— Janciu! — zawołał, jakby się tem chciał zasłonić od jej zniewag.

— Zabraniam tak panu mówić do mnie, to mnie znieważa.

— Zwaryowałaś czy co? Cóż to za heca! — wykrztusił ze złością.

— Poznałam pana i pogardzam nim z całej duszy.

— Phi! Także patetyczną wybrałaś sobie rolę. Czy to na debiut w warszawskim?

Odpowiedziała spojrzeniem pogardy i odeszła.

Sowińska przybiegła do niej i z tajemniczą a okrutną litością szepnęła.

— Niechże się pani tak nie irytuje i nie trzeba się ściągać gorsetem.

— Dlaczego?

— Może szkodzić, bo to... bo... i resztę dopowiedziała jej do ucha.

Krew ją oblała rumieńcem wstydu, że Sowińska poznała jej stan, z którym się kryła. Nie miała już sił na odpowiedź, ani czasu, bo trzeba było iść na scenę.

Grali Emigracyę chłopską, w pierwszym akcie wchodziła jako „lud”.

W garderobie męskiej tego wieczoru wybuchnęła burza.

W antrakcie przed obrazem tak zwanym „Wigilijnym”, Topolski, grający Bartka Kozicę, posłał do Cabińskiego list, rodzaj ultimatum, żądając pięćdziesiąt rubli dla siebie i Majkowskiej, bo inaczej nie będzie grać dalej. Zanim mu Cabiński odpowiedział, zaczął się wolno i wyczekująco rozcharakteryzowywać.

Cabiński przyleciał prawie z płaczem.

— Dwadzieścia rubli dam. O ludzie! ludzie!...

— Pięćdziesiąt dasz — gramy dalej, a nie, to — odkleił jeden wąs i zaczął ściągać botforty.

— Jezus Marya! Człowieku, ależ w kasie wszystkiego jest ze sto rubli, na koszta ledwie starczy.

— Pięćdziesiąt rubli i to natychmiast, bo będziesz sam kończył sztukę, albo oddawał pieniądze publiczności — mówił spokojnie Topolski, ściągając drugi botfort.

— Myślałem dotychczas, że chociaż ty jeden jesteś człowiekiem! Pomyśl, co ty nam robisz wszystkim.

— Widzisz dyrektor, rozbieram się.

Antrakt się przeciągał, publiczność już krzyczeć i tupać zaczynała.

— Nie, prędzej śmierci bym się spodziewał. Ty, najlepszy przyjaciel, ty...

— Mój dyrektorze, bez gadania. Możesz sobie wszystkich okpiwać, ale ja się nie pozwolę.

— Nie mam; jak ci teraz dam trzydzieści rubli, to już nie będzie czem teatru zapłacić — krzyczał rozpaczliwie Cabiński, biegając po garderobie.

— Powiedziałem: idziemy zaraz do domu...

W ogródku robiło się istotne piekło krzyków i świstów.

— Dobrze, masz pięćdziesiąt rubli, masz, rabujesz własnych kolegów, ale ciebie to nic nie obchodzi, bo będziesz miał za co założyć towarzystwo. Masz! ale z nami już kwita!

— Nie martw się o moje towarzystwo, zostawię ci miejsce maszynisty.

— Prędzej ty u mnie będziesz palta podawał, nim ja będę w twojem towarzystwie.

— Milcz błaźnie!

— Zawołam policyi, to cię zaraz uspokoi — krzyczał jak wściekły Cabiński.

— Ja cię zaraz uspokoję, cyrkowcze — krzyknął Topolski, dokompletowawszy już garderoby i schwycił Cabińskiego za kołnierz, kopnął go i wyrzucił z garderoby; sam pobiegł na scenę.

Przedstawienia dokończono spokojnie, ale znowu przed kasą zaczęły się kłótnie.

Stali zbitą gromadą, że tylko głowy i twarze świecące się od szmalcu, jakim zmywali charakteryzacye, widać było w świetle.

Wszyscy krzyczeli o pieniądze i żądali wypłaty zaległości. Pięście się wyciągały do okienka groźnie, spojrzenia rzucały błyskawice i głosy aż chrypły od wytężenia.

Cabiński jeszcze czerwony i drżący od tej zniewagi niedawnej, kłócił się z każdym i wymyślał, chcąc tylko dawać zwykłe akonta.

— Kto nie chce, niech idzie do Topolskiego. — Wszystko mi jedno.

Janka podsunęła się pod okienko.

— Dyrektorze, obiecał mi dzisiaj dać dyrektor.

— Nie mam!

— Ale ja także nie mam — prosiła cicho.

— Innym nie daję, a tak natarczywie się nie upominają.

— Panie Cabiński, ja prawie umieram z nędzy — powiedziała prosto.

— To zarób sobie pani. Wszystkie dają sobie jakoś radę... Lubię naiwne, ale na scenie... Komedyantka! Idź pani do Topolskiego, to da forszus.

— O! z pewnością Topolski nie pozwoli swojemu towarzystwu cierpieć nędzy i zapłaci, co się komu należy, nie będzie ludzi oszukiwał — wybuchnęła energicznie.

— To możesz pani zaraz iść do niego i u mnie nie pokazywać się więcej — zawołał ze złością, do pasyi doprowadzony wzmianką o Topolskim.

— Słuchaj-no dyrektor, psiatwarz! — zaczął Glas, ale Janka nie słuchała już dalej i przedzierając się przez tłum, wyszła.

— Zarób sobie...

Szła ulicami prawie pustemi. Światło latarń miało jakąś gromniczną żółtość, posępną i oświecało pustkę i ciszę, jaka zalegała ulice i zaułki.

Głęboki granat nieba rozciągał się nad miastem, niby olbrzymi paldament, poprzetykany gwiazdami, świecącemi jasno. Ulicami zawiewał wiatr chłodny i przejmował ją do kości zimnem.

— Zarób sobie... — powtórzyła przed Wielkim teatrem, przystając. Przyszła tutaj bezwiednie.

Gmach pociemniały, jakby zasypiający w ciszy nocy, stał mocno, szeregi kolumn majaczyły w cieniach ponurymi konturami.

Popatrzyła na niego i poszła z powrotem.

Ból nieznośny, niby obręczą rozpaloną, ściskał jej głowę; była tak znękaną, że miała chwilami nieprzepartą chęć usiąść gdzie nad rynsztokiem i siedzieć. To znowu uczuwała się w stanie takiej rozpaczliwej świadomości nędzy swojej, że gotową się była oddać pierwszemu lepszemu, gdyby tego zażądał i gdyby tylko mogła się pozbyć tego drżenia w sobie bolesnego, tego prawie zamierania, jakie czuła.

Wlokła się ulicami ociężale, bo już nie wiedziała, co robić ze sobą i ten chłód nocy, cisza i to śmiertelne zmęczenie, dawały jej jakąś rozkosz bólu. Przed oczyma jej snuły się tylko jakieś widma, jakieś błyski, że nie wiedziała gdzie jest, co się z nią dzieje. Czuła tylko to jedno, że dłużej nie wytrzyma.

— Co dalej? — pytała się bezmyślnie, patrząc przed siebie.

Cisza miasta usypiającego i cisza przestrzeni granatowej była jakby odpowiedzią.

Czuła, że coraz szybciej, szybciej stacza się po jakiejś pochyłości, leci już, a tam w końcu tej drogi, majaczy przed nią rozkrzyżowany trup Niedzielskiej.

— Śmierć! — odpowiada sobie — Śmierć!... i wpatrywała się w tę twarz srogą, ale już martwą, ze łzami zastygłemi na policzkach i nie trwoga ją ogarniała, ale cisza wielka.

Oglądała się dookoła, jakby przyczyn tej głębokiej ciszy szukała obok siebie.

Myślała jeszcze o ojcu, o teatrze, o sobie, ale tak, jakby o rzeczach, które może widziała kiedyś, o których może czytała.

— Co dalej? — pytała się głośno, kiedy się znowu znalazła w domu; nie mogła już po prostu zobaczyć, ani wyobrazić sobie tego jutra.

— W tym stanie nie mogę być w teatrze, nie mogę być nigdzie; ale co dalej? to zapytanie, które się jej bezwiednie wyrywało, biło ją raz po raz niby obuchem w głowę.

Dzień się zrobił i zalewał pokój mętnem światłem, a ona jeszcze siedziała na dawnem miejscu i wpadniętemi głęboko oczami, ustami czarnemi, od gorączki szeptała, zapatrzona bezmyślnie w okno.

— Co dalej? Co dalej?