Komediantka - Władysław Stanisław Reymont (biblioteka darmowa online .TXT) 📖

Marzenia się rozpadały: te cudowne światy tonęły w mgle oddalenia, te czarodziejskie wizye, niby łachmany postrzępione, wisiały w jej mózgu i duszy.

Szarość jakaś, bijąca od tych brudnych ścian i dekoracyi, od tego wyszarzanego tłumu drwiących nędzarzy, przesączała ją całą.

Uczuła się tak zmęczoną, rozbitą, chorą i niezdolną do niczego, że poszła na ogródek szukać Władka, aby ją odprowadził do domu, bo nie miała sił.

Nie znalazła go; wyniósł się przezornie, a ona wróciła z powrotem do garderoby i siedziała bezmyślnie.

— Strzeż się pani marzeń!... strzeż się pani wody!... — powtarzała, przypominając sobie z trudem, kto jej to mówił.

I nagle zbladła i cofnęła się w tył, bo zakłębił się w jej mózgu taki chaos, że myślała, iż oszaleje...

Siedziała długo bezprzytomna, i płakała. Płakała, nie mogąc się powstrzymać, bo odzyskawszy nieco świadomości, przypominała sobie wszystkie swoje cierpienia i doznane zawody.

Wkońcu, zmordowana wyczerpaniem, ukołysana ciszą, jaka ogarnęła teatr po ukończeniu próby — usnęła.

Przebudziła ją Rosińska, która tego dnia przyszła wcześniej do garderoby, bo miała zaczynać sztukę, i gdy zobaczyła śpiącą, litość ją ogarnęła; resztki zaszminkowanej teatralnem życiem kobiecości poruszyły się w niej na widok bladej, zmizerowanej biedą i zgnębieniem twarzy.

— Panno Janino! — szepnęła z czułością.

Janka powstała i zaczęła nerwowo ścierać ślady łez z twarzy.

— Nie widziała pani Niedzielskiego? — zapytała Rosińskiej.

— Nie. Biedne dziecko! to cię urządzili!... ale znowu nie trzeba tak brać tego do serca... Chcesz być artystką, to musisz wiele przenieść, wiele przecierpieć... Moja droga, nie takie ja rzeczy przeszłam i dzisiaj przechodzę. Żebyś wszystkie przykrości brała do serca, irytowała się wszystkiemi plotkami, jakie będą robić na ciebie i płakała po każdej intrydze, w jaką cię oplączą, toby ci ani łez, ani oczów, ani sił nie starczyło!... To trudno, w teatrze już tak być musi! Nic zresztą straconego!... jeden zawód masz pani, toś o jedno doświadczenie bogatsza.

— Może oni mają racyę?... Muszę nie mieć zupełnie talentu, skoro Cabiński odebrał mi rolę...

— Okropnieś pani naiwna, jak na aktorkę! Dlatego właśnie, że go pani masz, urządzili ci kawał... Słyszałam, co na pierwszej próbie mówił kuzyn tego amatora.

— Na cóż mi się to wszystko przyda, kiedy grać nie mogę i żyć nie mam z czego?

— To wszystko robota Majkowskiej. Ona zmusiła Cabińskiego, ażeby pani rolę odebrał!...

— Gniewa się na mnie, to wiem, ale żeby się mścić tak nieludzko!...

— Nie znasz jej pani... Nie wiem, o coście się pogniewały, ale to wiem, że jak cię zobaczyła na pierwszej próbie, tak się zlękła, że może zejść przy tobie na drugi plan i zaczęła zaraz dołki kopać. Widziałam, jak chodziła około tego amatora, jak się mizdrzyła do jego kuzyna i do Cabińskiego, jak całowała dyrektorową po rękach! sama widziałam!... Słyszane to rzeczy, aby się tak poniżać?... Ale swoje zrobiła. Już ona tak niejedną zagryzła. Pani może nie wiesz, co ja, aktorka na stanowisku i z takim wielkim repertuarem, muszę wycierpieć od niej... O, to jest wściekła jędza! Pani nic nie mogła zauważyć, bo to się tak po cichu robiło, że prócz mnie, nikt pewnie nie wiedział. Taka... to ma zawsze szczęście!... Ale czekaj, już ja ją urządzę dzisiaj; zapłacę jej za nas obie!...

Garderoba powoli zaczęła się napełniać aktorkami, gwarem i zapachem pudru i szminek, rozgrzewanych przy świecach. Zaczynały się ubierać.

Przyszła wkońcu i Majkowska, wspaniała, tryumfująca, z bukietem w ręku, z różami przy gorsecie i zobaczywszy siedzącą, obok Rosińskiej Jankę, spochmurniała:

— Zdaje mi się, że tutaj nie garderoba chórzystek! — zawołała ze złością.

— Źle ci się zdaje, pantominowa artystko — odpowiedziała Rosińska.

— Nie do pani mówię.

— Ale ja odpowiadam. Zostań pani, proszę — zwróciła się do Janki chcącej wyjść.

— Pani się mnie nie czepiaj... Z krowiętami będę się ubierać razem, co?

— Zaczekaj, dostaniesz osobny numer z kaftanem i pompą osobną, nie minie cię to.

— Milczeć! czterdziestoletnia naiwności.

— Zasię ci do moich lat, złamana bohaterko.

— Wygląda to na scenie, jak zmokła kwoka, głos będzie tu podnosić.

Garderoba aż się trzęsła od śmiechu, a one już teraz kłóciły się coraz ordynarniej, nie przerywając sobie ani na chwilę charakteryzacyi i ubierania pośpiesznego.

Janka słuchała kłótni w milczeniu. Nie czuła prawie żalu do Meli za zabranie roli, tylko wstręt jakiś fizyczny do jej osoby. Wydawała się jej teraz taka brudna, wyszarzana, podła i odarta z cech człowieczeństwa, że nawet głos jej brzmiał obrzydliwie.

Dopiero, gdy zaczęto grać Doktora Robina, poszła w kulisę zobaczyć tę swoją rolę. Niepodobna opisać tego subtelnie mordującego bólu, jaki szarpał jej duszę, kiedy zobaczyła Majkowską — Maryę na scenie. Każde słowo, każdy gest, każdą pozę i akcent, czuła, że tamta jej wyszarpuje z mózgu, odziera z serca po kolei.

— Moje! moje! — szeptała, nie mogąc dać sobie rady. — Moje! — i pożerała Melę oczyma, to znowu zamykała oczy, żeby już nie widzieć nic i nie krwawić sobie duszy przypomnieniem. — Złodziejka! — szepnęła wreszcie tak głośno, że Majkowska drgnęła na scenie.

Rosińska siedziała z drugiej strony sceny w kulisie; jak tylko Majkowska weszła, wtedy zaczęła się scena na scenie, bo każde słowo Meli powtarzała półgłosem w fałszywej intonacyi, śmiała się z jej gry głośno, drwiła, przedrzeźniała jej ruchy najkomiczniej, wyprawiała prawdziwą hecę...

Majkowska z początku nie zwracała na to uwagi, ale później nie mogła już powstrzymać się od spoglądania w kulisę, nie potrafiła już nie słyszeć drwin i przedrzeźniań. Zaczynała się mieszać i zapominać: nie słyszała chwilami suflera i stawała w pół zdania, a Rosińska coraz gwałtowniej ją dobijała.

Majkowska szalała ze złości bezsilnej, ale grała źle i czuła to, rzucając się po scenie, jak nieprzytomna. We wszystkich kulisach widziała twarze rozbawione, nawet Dobek w budzie aż zatykał sobie usta, tak się bawił szczerze hecą, więc jej to odbierało resztę panowania nad sobą.

Skoro tylko zeszła ze sceny, rzuciła się z pięściami na Rosińską.

Zrobiła się taka awantura, że mężczyźni musieli je rozdzielić, bo sobie po trosze nadwerężyły peruk.

Majkowską siłą zaprowadzono do garderoby; była wprost rozszalałą i z tej irytacji dostała jakiegoś napadu histeryi. Potłukła lustra, darła garderobę i tak się rzucała, że musiano wezwać doktora i skrępować jej ręce i nogi.

Cabiński resztki włosów wyrywał z rozpaczy, ale aktorzy śmiali się po garderobach i bawili się nadzwyczajnie.

Musiano kurtynę spuścić w połowie sztuki, a Topolski, siny prawie z gniewu, zaanonsował:

— Szanowna publiczności! Z powodu nagłej i silnej niedyspozycyi panny Majkowskiej, Doktor Robin nie może być dokończonym. W tej chwili zacznie się następująca sztuka, podług afisza.

Jance, pomimo pewnego zadowolenia z takiego fiaska nieprzyjaciółki, żal się zrobiło, gdy ją zobaczyła nieprzytomną i cierpiącą. Nie była jeszcze na tyle aktorką, żeby pozostać obojętną i poszła do niej, ale, zobaczywszy w gabinecie doktora i Cabińskiego, który się kłócił z Rosińską, cofnęła się szybko.

Rosińska, Wolska i Mirowska oświadczyły wręcz Cabińskiemu, że jeśli Majkowska zostanie w towarzystwie, to ich jutro już nie będzie...

Cabiński uciekł, ale natknął się znowu na Stanisławskiego i Krzykiewicza, którzy mu powiedzieli to samo, z dodatkiem, że nie będą ani dnia dłużej, bo im wstyd być w towarzystwie, gdzie się takie skandale publiczne dzieją...

Dyrektor o mało nie zwaryował, bo nie był na taką rzecz przygotowany; wykręcał się jak mógł, obiecywał, dawał kwity do kasy każdemu, kto chciał, a zobaczywszy Jankę, zawołał głośno, żeby trochę złagodzić swój postępek:

— Jeżeli pani chce co z kasy, to dam kwit, bo muszę iść zaraz...

Prosiła o pięć rubli; nie skrzywił się nawet, tylko dał i poleciał zaraz do Pepy, ale go znowu w drodze napadł ów debiutant ze swoim kuzynem i zaczynało być tak głośno za kulisami, że publiczność słuchała zaniepokojona.

Dokończono przedstawienia wśród ciszy publiczności; ani jedno brawo się nie odezwało...

Janka, odchodząc od kasy z pieniądzmi, spotkała Niedzielską wolno drepczącą.

Przystanęła i chciała ją powitać, ale Niedzielska spojrzała na nią groźnie:

— Czego chcesz, ty! ty!...

Zakasłała się gwałtownie, pogroziła jej laską, którą się podpierała i powlokła się dalej.

Janka obejrzała się bezwiednie, czy gdzie nie zobaczy Władka, ale już widać znikł... nie widziała go od rana.

Umyślnie jej unikał, bo stanowczo przyszedł do wniosku, że lepiej mieć do czynienia ze zwyczajnemi kobietami: nie potrzeba się krępować, udawać i ciągle liczyć się ze wszystkiem.

Zresztą, zrobiła klapę: była dalej tylko chórzystką, i matka mu groziła wprost wydziedziczeniem za nią...

Patrzyła długo za starą, która pewnie szła szukać syna, i poszła wolno do domu.