Płomienie - Stanisław Brzozowski (chcę przeczytać książkę w internecie .TXT) 📖
Książka przedstawia burzliwe losy młodego polskiego szlachcica Michała Kaniowskiego, buntownika i rewolucjonisty. W warstwie fabularnej stanowi opowieść o niezgodzie na krzywdę, o zaangażowaniu w walkę z niesprawiedliwością i gotowości płacenia za to najwyższej ceny, odzwierciedlającą dzieje rosyjskiego ruchu rewolucyjnego w latach 70. i 80. XIX wieku.
Płomienie, nazwane „pierwszą polską powieścią intelektualną”, zostały napisane jako polemika z jednostronnymi Biesami Dostojewskiego. Brzozowski stara się przedstawić panoramę ówczesnych idei, racje zarówno tradycjonalistów, konserwatystów, klerykałów, jak i zwolenników przebudowy społeczeństwa, także radykalnych rewolucjonistów, niekiedy unikając jednoznacznych ocen. Refleksje i dyskusje bohaterów Płomieni na temat kształtu polskości, konfliktów społecznych, ideologii, znaczenia jednostki wobec historii, egzystencjalnych problemów, jakie rodzi materializm, inspirowały kolejne pokolenia intelektualistów i pisarzy, m.in. Miłosza, Kołakowskiego i Tischnera.
- Autor: Stanisław Brzozowski
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Płomienie - Stanisław Brzozowski (chcę przeczytać książkę w internecie .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Brzozowski
Co ja ci dam?
Czy tylko pocałunki moich ust, czy tylko uścisk mych ramion, czy tylko siebie?
Czy nie ma piękniejszych kobiet, które mógłby mieć?
Olu! Olu! Co powiesz mu, kiedy przyjdzie noc? Kiedy naokoło będzie skradająca się cisza, a będzie on, tylko ty i on, on i ty. Co powiesz jego czarnym, mądrym, mężnym oczom?
Położyłabym jego głowę na piersi i śpiewałabym mu pieśń o nim.
Śpiewałabym o człowieku, który wybrał śmierć, który wyszedł o śniadym, chłodnym świcie.
Zabiegają mu drogę mamidła.
Opowiadałabym mu długą baśń o jego czynach.
Olu! Olu! Co powiesz mu w noce, kiedy skrada się śmierć, cisza się czai — kiedy krople deszczu dzwonią o szyby jak pomarłych łzy?
Czy dasz mu tylko upojenie sobą?
A jeżeli ty mnie nie znasz, Michale, jeżeli mnie gryzie, szarpie ból, nie o to, żeś ty tamte kobiety kupował, ale że to nie byłam ja?
Słyszysz, nie znałeś mnie.
I teraz drżę sama przed sobą jak nagi, odarty z listków krzak.
Ja nie chcę, nie chcę tak czuć.
A tak czuje ona, moja krew, tak czuje całe moje nieoporne ciało.
Słaba jestem, naga i bezradna.
A jeżeliś ty się zawiódł na mnie, Michale?...
Mama wyjeżdża dziś, gdy wróci, nie będzie mnie tu. Chcę serce przymusić do płaczu, a ono zacięło się i milczy. Z daleka jestem temu wszystkiemu obecna, co się dzieje naokoło mnie i we mnie.
Michał też ostatnie tu już dni spędza. Potem da mi już tylko znać.
I ja wiem, że to się wszystko stanie.
Ja wiem, że tu przyjdzie do pustego pokoju matka, że będzie łamać ręce, to wszystko wiem, i patrzę na to oschłą, obcą myślą.
Wiem, że skończyło się już na zawsze wszystko to, co znam. I teraz stoję sama na wietrze w zimną noc.
Pytam się mego serca:
Czy się boisz?
Ono milczy.
Pytam się:
Czy tak chcesz?
Nie odzywa się już we mnie nic.
Jak nazywa się ten mus, co mnie goni?
Dlaczego nie trzyma mnie tu nic?
Dlaczego jestem taka sama?
I dlaczego w tej chwili nic mnie tu nie woła?...
Najlepiej byłoby mi już gdzieś w chłodnej, czarnej ziemi.
Noc wszędzie, pusta, wielka noc.
Zmarzły gwiazdy, serce moje zmarzło. Sama stoję w pustym, nagim polu.
A ty, Michale, myślisz pewnie, że mnie teraz płacz i jęk spod ziemi woła, że wołają mnie usta sine i bezkrwiste. Nie, nie myślę o tym wszystkim, nic nie myślę. Jestem jak złamana gałąź rzucona na wiatr.
Teraz już jestem całkiem sama.
Mamy nie ma i Michała już nie ma. Stryj Oktawian chodzi przygarbiony przez oświetlone, pokoje. Chodzi, jakby sam z sobą rozmawiał.
I czego ty się męczysz, staruszku?
Czy nie lepiej byłoby tobie brnąć w śnieg, w zawieję, nie mieć nad głową dachu, nie wiedzieć, gdzie tę swoją mądrą, siwą głowę złożysz?
Czy nie lepiej byłoby tobie z synem stąd pójść precz? Stary dwór i stare papiery na cztery spusty zamknąć i podpalić albo niechby stał tak, niechby szumiały wiatry przez umarłe, wielkie pokoje.
Nie chcę myśleć o tym, jak wy tu będziecie mieszkać i żyć, samotni, wyziębieni, starzy. Nie chcę myśleć, o czym będą wam mówić wiatry jesienne i zimowe cisze, kiedy tylko drzewa stękają i trzeszczą na mrozie. Nie chcę myśleć o niczym.
Śnieg, wczesny śnieg spadł już, leży tak, jak obojętność i niechęć w mym sercu.
Co dzieje się ze mną?
Dlaczegoście nauczyły mnie stare, wielkie, samotne pokoje nadsłuchiwać, co szepce mi serce, dlaczego nauczyłyście mnie żyć z samą sobą tylko?
I teraz patrzę w siebie jak w zmarłe jezioro, w którym się nic nie przegląda.
Taka pustka naokoło mnie.
I nic nie umiem, tylko siedzieć tak i samej sobie się przed sobą użalać i skarżyć.
Jestem jakby sama jedna na świecie, nikomu i na nic niepotrzebna.
15 listopada
Nie każ mi tak długo czekać, Michale, bo przecież ja co dzień i co godzinę żegnam się już ze wszystkim, drzwi zamykam za sobą i pozostawiam tu matczyny płacz, a później tu zostaję i słucham, jak płyną jej samotne łzy i odpowiada im deszcz, który bije w szyby.
Leżę i słucham zagaszonym sercem.
Tak będzie ona tutaj żyć dzień i noc.
Co dnia będzie budzić się i na mnie czekać. Czekać nie wiadomo na co. Tak siedzieć u okna i patrzyć w dróżki, którymi ja już tu nie przyjdę. I przyjdzie wieczór, i ona już będzie wiedziała, że nic, że idzie znowu pusta, głucha noc i wali się na serce.
Po co ty mi to każesz widzieć?
Potem przyjdzie noc taka długa, zimna, czarna.
Łzy płyną.
O, nie szlochaj ty tak po mnie, nie płacz!
Ja muszę iść.
Wstaję, idę do twojego łóżka — i powtarzam zimnymi ustami.
— Muszę.
I chodzę, tak tu chodzę po tych pustych pokojach.
Wyszłam w nocy do salonu — nie mogłam spać. Siedziałam tam w tym dużym pokoju, gdzie nikt nie mieszka i gdzie nikt nie będzie po mnie płakać. Drzwi otworzyły się cicho, wszedł stryj Oktawian ze świecą.
Chciałam wstać, ale on podszedł do mnie i długą chwilę patrzył mi w oczy.
— Czy już dziś?
— Co dziś? — spytałam.
— Czy już dziś chcesz iść do niego, Olu?
— On mówił?
— On nie mówił. Ja wiedziałem i wiem. Czy już dziś?
Siadł koło mnie i białą ręką mnie po ramieniu i po włosach gładził.
— Ja cię nie wstrzymam. Matka twoja. — Rozłożył ręce. — Ja tu będę z nią. A ty pisz. Ty nie wiesz, co to jest czekać na list. Przechodzą noce, myśli szepcą. Serce się w piersi powoli jak nóż obraca: gdzie on?
I mówi noc:
Staruchu, jesteś sam.
I znowu powoli, powoli rozwija się zatruta myśl: gdzie on, co dzieje się z nim?
I odpowiada chłodna noc:
Staruchu, jesteś sam.
Zegar szepce w kącie swe piosenki:
Przejdzie dzień i serce bije, gdy ktoś przez pokój idzie: list niosą, a może on sam.
I przychodzi wreszcie ten czekany list. Ty nie wiesz, ty nie wiesz, jak upaja się samotne serce. Ty nie wiesz, jak ono wtedy wszystko zapomina.
Nie było nigdy długich, pustych nocy.
Nie było nigdy szyderstwa zegara.
Cisza nocna zakłada ci na szyję ręce: mój ojcze...
Serce płacze, chce biec, cierpi, ale to jest żywy, ciepły ból.
Pisz, Ola.
Do swojej matki pisz i do mnie.
Nagle wstał.
— Ola, proszę cię, teraz mówię do ciebie jak do mężczyzny, jak do silnego, uczciwego człowieka. Gdyby Michał... — Nie skończył. — Gdyby Michał... — przerwał raz jeszcze — jego szukają, gdyby jemu stało się co, gdyby stało się to, gdyby spełniło się to, co mi noc mówi...
Ty napisz mi.
Jasnym, krótkim słowem mi napisz.
Czy ty wierzysz? — rzekł.
— W co, stryju?
— W ten wasz mus.
Opuściłam głowę:
— Muszę, stryju.
— Czy wierzysz?...
— Wiem, że tak trzeba.
Potem mi już mówił o matce, o tym, jak zajmie się nią.
21 listopada
Przyszedł list...
I już ostatnia godzina.
Zamknęłam list, który z drogi wyślę, tak jakbym rzuciła na trumnę kamień.
Stryj Oktawian już był i jeszcze przyjdzie, jemu oddam te kartki.
Położył mi na kolanach głowę i całował ręce — nie mówił nic, nie chciał powiedzieć, że mi za Michała dziękuje...
— A jeżeli, Olu, on ciebie zgubi...
Roześmiałam się.
— Będę z nim, będę sama.
On jeszcze raz wstał, dwa razy próbował coś mówić.
Nagle rzekł:
— Ty go proś, ty go proś, niech on się oszczędza.
I jeszcze raz pochylił głowę i podniósł oczy, swe mądre oczy: prosiły teraz o coś jak oczy dziecka...
— Gdyby, gdyby... Olu... — rzekł, zacinając się — urodziło się wam dziecko... mnie go przyślijcie. Słyszysz, Olu, mnie.
Matce twojej nie powiem nic, żem wiedział, rozżaliłaby się na mnie i odeszła, ale ciebie ja nie mogę wstrzymać: człowiek musi robić wszystko sam.
I jeszcze mówił:
— Nie mam Boga, który słucha modlitw, i nie mam komu powierzyć cię, dziecko moje. Żadnemu Bogu. Idziesz sama. Ale teraz, kiedy będę myślał o nim, będę wiedział, jesteś ty, a o tobie — jest Michał.
Idę i zamykam trumnę.
Nie będę płakać — nie chcę.
Bądźcie wy dla niej litościwe, wiatry jesienne.
Bądź miłościwym dla niej ty, słońce.
Mówcie jej, że wszystko przemija, trawy i liście, nauczcie ją cichego, dobrego smutku. Niechaj ona po mnie nie rozpacza. Mówcie jej, że powróci wiosna. Niechaj śpi, niechaj marzy moje stare biedne dziecko.
My się przecież, mamo, zobaczymy.
Tu ja nie wrócę i nigdy już nie będziemy jak dotąd razem: ale zobaczymy się.
A teraz idę już, konie czekają za bram.
O tym nie wie nikt — tylko stary Tychon.
Stary Tychon, który marzy: chodzić będzie jeszcze nasz Michałek, w złotej, kowanej koronie.
Teraz patrzy na mnie i ociera łzy.
Dziś pchał mi gwałtownie w ręce woreczek pieniędzy.
Stryj Oktawian dał mi ich aż nazbyt dużo.
Chciałabym teraz pomyśleć o czymś wesołym, ale nie mogę.
Płynie do mnie z tamtego pokoju cichy płacz.
Zamykają się już z łoskotem dębowe, ciężkie drzwi.
Czekaliśmy na Olę na jednej z prowadzących do Odessy stacji, ja i Wołczok437. Tak nazywaliśmy Wierę Kochanowicz. Było ich trzy siostry: wszystkie oddane sprawie, niezastąpione. Kochaliśmy je za niezmierną jasność serca i mężną pogodę. W ich towarzystwie nie czuł chyba nikt nigdy możliwości zwątpienia, nie dostrzegał niebezpieczeństw. Wszystko stawało się nad wyraz proste i naturalne. Pociągi tu krzyżowały się i mieliśmy z godzinę czasu. Z bijącym sercem stałem wpatrzony w szyby mijających się wagonów. Wiera żartowała dotąd ze mnie. Teraz stała poważna i skupiona. Dla niej Ola była już towarzyszem. Czy zdoła zwyciężyć walkę z samą sobą, z przeszkodami? Nareszcie w jednym z wagonów mignęła mi twarz Oli. Stała w drzwiach, nie mogąc ich otworzyć. W jednej chwili byłem przy niej i tak utkwiła mi w pamięci: za szybą nadjeżdżającego wagonu, z jakimś zakłopotaniem czy trwogą w twarzy.
Zaznajomiłem ją z Wierą i po chwili siedzieliśmy już w poczekalni, mówiąc wszyscy razem.
Coś młodego, coś, co raz tylko rodzi się i na zawsze przemija, było w tej chwili między nami. Byliśmy jakby pijani, nie tylko my, ale i Wiera.
I w takim nastroju jechaliśmy do Odessy.
Były to dla naszych kółek szczęśliwe, młode dni: o aresztach nie było nic słychać. Dni schodziły na nieustannych przygotowaniach. Co chwila zjawiał się ktoś potrzebujący paszportu, książek, adresów w mieście, do którego jechał. Zdarzyło się tak, że było w naszych kołach kilka par młodych i kochających się. Niebezpieczeństwa wydawały się dalekie. Cieszyły zaś nas najmniejsze już powodzenia. Pamiętam wzruszenie, z jakim wysłuchaliśmy opowiadania Cyprianowa.
Chodził on jako tracz od wsi do wsi, szukając pracy, w worku miał kilkanaście egzemplarzy rozpowszechnianych wówczas przez nas broszur, pomiędzy innymi słynnej Chytrej mechaniki, napisanej przez Krawczyńskiego438, figurującej we wszystkich ówczesnych procesach. Opowiadał on, jak nocował w jakiejś wsi w stodole na sianie z roztropnym, młodym parobkiem, rozmawiając o tym i owym. I kiedy chłopak nabrał do Cyprianowa zaufania, wyciągnął on wreszcie z jakiegoś woreczka, który nosił na piersiach, zmiętą, zatłuszczoną broszurkę: I cóż, bracia!
— Nie mogłem powstrzymać swej radości, kiedym ją zobaczył. Zacząłem ściskać i całować parobka. I prosiłem go wreszcie, aby i zamienił się ze mną na broszurki. Dodałem mu Chytrą mechanikę na dokładkę.
Z rozczuleniem przyglądaliśmy się małej książeczce, która już spełniła swoje posłannictwo. Wydawała się nam uświęcona przez to zetknięcie z tajemniczą piersią ludową. Słowa jej wydawały się nam głębsze, potężniejsze, odkąd wiedzieliśmy, że spoczywały na nich dziecinne, pełne ufności oczy przyszłości, że zapadły one w duszę i w pamięć jednego z tych, dla których były przeznaczone. Żyły one już poza nami. Żłobią i ryją sobie swoje własne drogi. Cichym potokiem rozchodzą się pod śniegami. Cyprianow sam wyrósł w naszych oczach. Kochaliśmy go tak, jak kocha załoga skołatanego statku tego majtka, który pierwszy krzyknie: „Ziemia!”. Porównanie jest nietrafne. Nie czuliśmy jeszcze burz na sobie. Większość z nas byli to nowobrańcy marzący dopiero o ranach. Ja byłem nieco obcy w tym młodym kole. Ocieniał mnie mrok tych, którzy poginęli już. Przede wszystkim zaś jednak więcej niż wiek — wyodrębniało mnie to, że stałem za czasów Komuny na świętym paryskim bruku. Młodzież mówiła, że obejmę komendę w dniu ulicznej walki. Ale o walce tej rzadko mówiono. Nad myślami ciążyła przede wszystkim wieś. Tam się miało dokonać wielkie przeobrażenie. Promień świadomości rozproszy mgły. Skra buntu rozpłomieni się i rozpali w poczucie godności ludzkiej w piersi milionowej masy i przed oczyma olśnionego świata stanie zrąb nowego społeczeństwa: gmina rosyjska. Pod śnieżną, groźną i martwą powłoką rzeczywistości rosyjskiej czekała na nas gotowa, nowa Jeruzalem439 pracy i swobody. Mniej lub więcej świadomie, mniej lub więcej systematycznie wierzyliśmy w to wtedy wszyscy. Świat urzędowy, oficjalny, cały otaczający nas świat obecnego ustroju opierał się tylko na nieświadomości, bierności mas. W momencie, gdy zrozumieją one, że są wszystkim, i będą miały odwagę same
Uwagi (0)