Żydzi dnia powszedniego - Jehoszua Perle (biblioteka w .TXT) 📖

zdążyło już opaść na pole. Jaskółki niczym niebieskie strzały nurzały się w powietrzu. Rozbrzmiewały ostatnie dźwięki ścinających trawę kos, a Tojby z szewczykiem nadal nie było widać. Mama zamknęła książkę. Zapytała mnie, czy bym nie chciał pójść z nią na spacer. Szliśmy tymi samymi ścieżkami wśród rosnącego żyta, którymi wcześniej spacerowali Tojba i szewczyk. Słońce świeciło nam w twarz. Było duże i żółte. W oczach mamy tliło się zmartwienie. Wytarła czoło, jakby oblał ją pot. Czułem, że mama niepokoi się o Tojbę. Ale oto ujrzeliśmy ją i szewczyka. Wyłonili się nie z lasu i nie zza stogów siana, ale szli od polnej drogi, która prowadzi do szosy. Tojba nie odrywała wzroku od swoich nowych lakierowanych pantofelków. Trzymała w ustach jakiś kwiatek. Mały, niski szewczyk trzymał Tojbę pod rękę i stawiał drobne powolne kroki. Mówił do niej z uniesioną w górę głową, jakby przemawiał do wysokiego okna.

Kiedy zbliżyliśmy się do nich, szewczyk szybko wyciągnął rękę spod ramienia Tojby. Uśmiechnął się przy tym trochę głupkowato. Tojba wypluła kwiatek i odrobinę podniesionym głosem zapytała:

— Dokąd to ciocia się wybiera?

— Wybrałam się na przechadzkę — odpowiedziała mama ostrym wzrokiem patrząc na Tojbę.

— A my byliśmy w miasteczku — powiedziała Tojba niepewnym głosem, jakby nie wierzyła własnym słowom.

— Dlaczego tak daleko?

— Wcale nie jest daleko — uśmiechnął się głupkowato szewczyk — Taki spacer tam i z powrotem.

Do domu wróciliśmy już razem. Szewczyk szedł obok mnie. Jego kapota pachniała skórą i łupinami od jabłek. Wypytywał mnie, co robię, czy jestem zadowolony z pobytu w Leniwie, czy potrafiłbym już sam ustawić stóg siana i czy nie odczuwam boleśnie braku żydowskich kolegów.

Nie, raczej źle znoszę jego gadulstwo. Mama i Tojba milczą. Być może, że i on wolałby milczeć, ale nie ma pojęcia, jak przerwać gadanie.

Litwacki Żyd wydaje mi się teraz głupi. Dziwię się Tojbie, że pozwoliła mu trzymać się pod ramię. Kim dla niej jest? Narzeczonym? Krewnym?

Potem szewczyk całkiem zaniemówił. Siedział i słuchał modlitwy ojca, która ciężkim westchnieniem kładła się na wilgotne pole.

W powietrzu unosił się zapach wody zmieszany ze smakiem śledzi. Mama nie odmówiła kobiecej modlitwy Boże Abrahama. Od lasu zaczęło wiać. Ojciec szybko odmówił modlitwę Hawdala, którą pożegnał sobotę, po czym wszyscy poszliśmy do domu. To znaczy nie wszyscy, bowiem Tojba została na dworze. Usiadła na progu i oparłszy ręce o kolana pogrążyła się w myślach.

W pokoju pachniało ciepłem, jakby szło już ku jesieni. Szewczyk zabierał się do odejścia. Nie miał dzisiaj niczego do noszenia. Ani butów, ani pantofli. Mimo to zdawało się, że czegoś szukał.

Nafty w domu nie było. Na stole paliła się jedna świeczka. Czerwony płomyczek przy Matce Boskiej powoli gasł. Wokół świeczki krążyła ćma, podlatywała i odskakiwała. Wszyscy patrzyli na głupie stworzenie, które lezie w ogień.

Przed domem rozległ się długi przeciągły gwizd. Nie wiadomo, czy było to jakieś hasło, czy tylko łobuz sobie pofolgował, fakt, że ten gwizd rozwiązał szewczykowi język. Wstydliwym głosem zapytał mamę:

— Pani Frumet, czy ma pani chwilkę czasu dla mnie?

Jasne, że mama miała sporo czasu. Nie miała przecież nic do roboty.

— O co chodzi? — zapytała.

— Chciałem z panią o czymś porozmawiać.

— Ze mną? O czym na przykład?

— Chciałbym — zająknął się szewczyk — żeby pan Lejzor również posłuchał.

— W takim razie musi pan głośniej mówić.

— Jeśli o to chodzi, to bardzo proszę.

Ojciec przez druciane okulary zaglądał do modlitewnika. Szewczyk odkaszlał. Sucho i twardo.

— Czy pan czasem nie jest przeziębiony? — zapytała z troską mama.

— Broń Boże. Nic podobnego. Chciałbym tylko powiedzieć, że nie jestem taki biedny, na jakiego wyglądam. Mam jeszcze jedną kapotę, zupełnie nową. Dwie pary kamaszy, także nowe. Niedawno nabyłem nową pościel i trochę bielizny. Nie będę ukrywał, że mam też trochę grosza na książeczce w kasie oszczędnościowej. Rzemieślnik ze mnie nie najgorszy. Najlepszym dowodem są pantofelki Tojby.

— Prawda, niebrzydkie są te pantofelki — oświadczyła mama nachyliwszy twarz z takim wyrazem jakby była nie moją mamą, ale jakąś wielką panią, jedną z największych na świecie.

— No właśnie. Sama pani przyznaje, że są ładne. Ale jak już rozmawiamy, to chciałbym powiedzieć, że Tojba mi się podoba. Sądzę, że i ja się jej podobam. Słowem, gotów jestem poślubić ją i to bez żadnego posagu.

— No — wystękał tato, odwracając głowę od modlitewnika.

— Tak, bez posagu — powtórzył szewczyk. — Gotów jestem zrezygnować z jej wyprawy.

— Ile masz lat? — zapytał ojciec, przechodząc na „ty”.

To się stało tak nagle, że zacząłem nerwowo mrugać oczami. Mama zdaje się też.

— Co znaczy ile mam lat? Dla mężczyzny nie ma to znaczenia.

— A jak wygląda sprawa z parnose, z zarobkiem?

— A jak ma wyglądać? Przecież, dzięki Bogu, mam fach w rękach.

— Fach w rękach rzeczywiście masz, ale żona to, jakby nie przymierzając, koń. Trzeba go bez przerwy karmić. W przeciwnym razie padnie z nóg.

— Tojba, dzięki Bogu — odpowiedział szewczyk, uśmiechając się — nie jest koniem. A co się tyczy zarobku, to mąż będzie pracował i przy bożej pomocy zdoła wykarmić żonę.

— Dobrze — ciągnął dalej ojciec — ale powiedz mi, kim właściwie jesteś? Przecież zupełnie cię nie znam.

— Co znaczy, kim jestem? Pan, panie Lejzorze, powinien mnie trochę już znać. Temu, że jestem szewcem, winna jest moja macocha. Ojciec mój, przełożony jesziwy, chciał ze mnie zrobić rzeźnika rytualnego.

Ojciec przez cały czas patrzył mu prosto w chudą kościstą twarz. Potem skierował swoje półsenne oczy ku mamie.

— Co ty na to, Frumet?

— A bo ja wiem, trzeba przecież zapytać Tojby.

— Oczywiście, że trzeba jej zapytać.

Zsunął z czoła okulary i zapytał szewczyka:

— Proszę powiedz mi, czy ty czasem nie jesteś impetykiem łatwo wpadającym w gniew?

— Uchowaj Bóg.

— Będziesz ją dobrze traktował?

— Co znaczy dobrze? Gwiazdę z nieba jej na talerzu podam.

— Żeby tylko talerz nie był pusty.

— Co też pan mówi, panie Lejzorze?

— A więc niechaj tak będzie...

Z tym zapewnieniem szewczyk opuścił nasz dom. Świeczka na stole powoli się dopalała. Tojba wróciła z podwórza i nic nie mówiąc, zabrała się do ścielenia łóżek. Rodzice wnikliwie oglądali ją z boku. Z tego powodu, być może, pomyliła się przy układaniu poduszek. A może szewczyk zdążył jej coś powiedzieć na dworze? Widać było, że nie może sobie znaleźć miejsca. Ojciec powoli rozbierał się do snu. Mama zapaliła drugą świeczkę. Tojba postawiła garnki na kominku. Po chwili ojciec zaczął chrapać. Wtedy matka się odezwała:

— Tojbo!

— Co ciociu?

— On ci powiedział coś?

— A co miał mi powiedzieć?

— Bo ja wiem, przecież razem chodziliście i to długo.

— Powiedział.

— Że?

— Że chce mnie poślubić.

— A ty?

— Nic nie wiem. On jest taki mały.

— Tylko o to chodzi? Co ja mam z tego, że twój tato jest duży?

— Gdybym ja chociaż była mała...

— Wszyscy, bez uroku, jesteście wysocy, ale wydaje mi się, że to całkiem porządny młodzieniec.

— Tak. Wygląda na porządnego, ale mówi po litwacku. Nie będę mogła go zrozumieć.

— Ja twojego ojca też nie rozumiem.

— Przecież mój ojciec nie jest litwakiem.

— Za to jest kimś innym. Ale rzecz najważniejsza: czy ci się podoba?

— Jest taki chudy. Do tego szewc...

Głos Tojby dobywał się jakby nie z jej gardła. Był to obcy głos.

— Posłuchaj mnie, Tojbo! Bóg mi świadkiem, że pragnę twego szczęścia. Nie wszystko jednak tak się układa, jak sobie człowiek wyobraża. Że z niego porządny człowiek, gołym okiem widać. Potrafi też zarobić na życie. Pochodzi z dobrej rodziny. Ojciec jest przełożonym jesziwy, a on sam też prostakiem nie jest. Słowem moja rada...

Mama przerwała, nie dokończywszy zdania. Ramiona Tojby opadły.

— Kochana ciociu — westchnęła i wybuchnęła płaczem.

— No, nie płacz. Co tu można zrobić — powiedziała ciepłym głosem mama i pogłaskała Tojbę po ramionach — zdaję sobie sprawę, że w innej sytuacji...

Tojba rozpłakała się na dobre. Do późna w nocy trzęsły się jej ramiona.