Dzieje jednego pocisku - Andrzej Strug (gdzie za darmo czytać książki TXT) 📖

1. zapał — tu: zapalnik. [przypis edytorski]

2. kort — tu: tkanina wełniana. [przypis edytorski]

3. gumy — dorożki, pełniące rolę dzisiejszych taksówek, dzieliły się na dwie kategorie w zależności od budowy ich kół: starsze miały koła z metalu, więc tocząc się po bruku hałasowały i trzęsły, a nowsze i bardziej luksusowe jeździły na kołach z gumy. Opony pneumatyczne wynaleziono w 1846 r., a do masowej produkcji weszły w końcu XIX w. [przypis edytorski]

4. zatrzaskanych — dziś popr.: zatrzaskiwanych. [przypis edytorski]

5. tualeta (daw.) — dziś popr.: toaleta. [przypis edytorski]

6. gubernator — w latach 1905–1914 funkcję generał-gubernatora Warszawy pełnił Gieorgij Antonowicz Skałon (ros. Георгий Антонович Скалон, 1847–1914). [przypis edytorski]

7. kazionny (ros. казённый) — państwowy, służbowy. [przypis edytorski]

8. Wierzbołów (lit. Virbalis) — miasto w płd.-zach. części Litwy, na linii kolei do Królewca (Kaliningradu), wówczas przy granicy rosyjsko-pruskiej, dziś litewsko-rosyjskiej. [przypis edytorski]

9. protège-corps invulnérable (z fr. protèger: chronić, corps: ciało, invulnérable: odporny) — tu: kamizelka kuloodporna. [przypis edytorski]

10. jego wysokoprewoschoditielstwo (ros. его высокопревосходительство) — tytuł, którym zwracano się w carskiej Rosji do urzędników (wojskowych lub cywilnych) pierwszej i drugiej rangi. [przypis edytorski]

11. czynownik (ros. чиновник) — urzędnik. [przypis edytorski]

12. cyrkuł (daw.; z łac. circulum: koło, okrąg) — komisariat policji (w zaborze rosyjskim; w innym znaczeniu także: administracyjna jednostka terytorialna, odpowiednik powiatu). [przypis edytorski]

13. weber (z niem. Weber) — tkacz; tu: robotnik z fabryki tekstylnej. [przypis edytorski]

14. lokaut (z ang. lockout) — zamknięcie fabryki przez właściciela w celu niedopuszczenia do strajku pracowników lub dla ochrony wyposażenia zakładu przed zniszczeniem. [przypis edytorski]

15. lon — tu: wypłata nadzwyczajna, rekompensata za czas poświęcony na strajk (Słownik etymologiczny A. Brücknera wskazuje pochodzenie wyrazu lon, oznaczającego również ’urzędnika’, od prasłowa Lohn, które stanowi źródłosłów m.in. ang. loan ’pożyczka’, niem. Lehn ’lenno’ i leihen ’lichwa’). [przypis edytorski]

16. ubikacja (z łac.) — tu daw.: pomieszczenie, salka. [przypis edytorski]

17. Cesare Lombroso, wł. Ezechia Marco Lombroso (1835–1909) — włoski psychiatra, antropolog fizyczny i kryminolog, zwolennik antropometrii, w swoich pracach kryminologicznych wymieniał takie cechy fizyczne „urodzonego przestępcy”, jak m.in. nadmierne owłosienie, ciemny odcień skóry, nieprawidłowości w kształcie czaszki, zez, duże uszy, mięsiste usta czy leworęczność. [przypis edytorski]

18. we środku — dzś popr.: w środku. [przypis edytorski]

19. obadwaj — dziś popr.: obydwaj. [przypis edytorski]

20. posztykutać — dziś: pokuśtykać, tj. pójść niezdarnie, utykając. [przypis edytorski]

21. Gott der gerechte (niem.) — sprawiedliwy Boże. [przypis edytorski]

22. Bluthwürstchen (z niem. Blutwurst: krwawa kiszka) — kiszka, potrawa z krwi wieprzowej z dodatkami (np. podrobami lub kaszą) formowana w kształt kiełbasy poprzez upakowanie w jelitach zwierzęcych; kaszanka. [przypis edytorski]

23. kabak (ros. кабак) — karczma, spelunka. [przypis edytorski]

24. Vater unser, der Du bist im Himmel (niem.: Ojcze nasz, któryś jest w niebie) — początek codziennej modlitwy chrześcijańskiej. [przypis edytorski]

25. zawczasuśmy ich ostrzegli — dziś: zawczasu ich ostrzegliśmy. [przypis edytorski]

26. Szajbler! Silberstein! Gromany. Gajery! Poznański! Heinzel! Szylle! Bielszowski! Krusze-Ender! Kunitzer! — nazwiska znanych łódzkich fabrykantów. [przypis edytorski]

27. Juliusz Kunitzer (1843–1905) — łódzki przemysłowiec, zastrzelony przez działaczy PPS we wrześniu 1905 r., w odwecie za sprowadzenie wojska rosyjskiego przeciwko strajkującym robotnikom podczas powstania łódzkiego. [przypis edytorski]

28. obysk (z ros. обыск) — przeszukanie, rewizja. [przypis edytorski]

29. weber (z niem. Weber) — tkacz; tu: robotnik z fabryki tekstylnej. [przypis edytorski]

30. fercentag (z niem. vierzehn: czternaście, Tag: dzień) — tu: wynagrodzenie wypłacane co czternaście dni; dwutygodniówka. [przypis edytorski]

31. polowy — tu: stróż pilnujący dworskich pól. [przypis edytorski]

32. niewiadki (gw.) — nie wiadomo. [przypis edytorski]

33. jakichściś (gw.) — jakichś. [przypis edytorski]

34. uprzątła — dziś popr. forma 3 os. lp. cz.przesz. r.ż.: uprzątnęła. [przypis edytorski]

35. rychłoli (daw. a. gw.) — czy prędko. [przypis edytorski]

36. sztuba (daw., z niem.) — szkoła. [przypis edytorski]

37. modus vivendi (łac.) — sposób postępowania (dosł.: życia). [przypis edytorski]

38. sięgła — dziś popr. forma 3 os. lp. cz.przesz. r.ż.: sięgnęła. [przypis edytorski]

39. zadowolnić — dziś: zadowolić. [przypis edytorski]

40. zwiesna (daw. gw.) — wiosna. [przypis edytorski]

41. spotrafić (gw.) — zdołać, dać radę. [przypis edytorski]

42. się nie jąkający (gw.) — bez jąkania się; bez dukania. [przypis edytorski]

43. waju (gw.) — was. [przypis edytorski]

44. poślad — ziarno gorszej jakości, nienadające się na zasiew i przeznaczane na paszę; tu przenośnie: efekt negatywnej selekcji. [przypis edytorski]

45. kasi a. kajsi (gw.) — gdzieś. [przypis edytorski]

46. ziandar (gw.) — żandarm. [przypis edytorski]

47. progułka (z ros.: прогулка) — spacer. [przypis edytorski]

48. popaść (gw., z ros. попасть) — trafić, wcelować. [przypis edytorski]

49. ruki wwierch (ros. руки вверх) — ręce do góry. [przypis edytorski]

50. sobirajsia so wsiemi wieszczami (z ros. собирайся со всеми вещами) — zbieraj się ze wszystkimi rzeczami. [przypis edytorski]

51. miłosti prosim (ros. милости просим) — tu: zapraszam serdecznie. [przypis edytorski]

52. wypjem i zakusim (ros. выпьем и закусим) — wypijemy i zakąsimy. [przypis edytorski]

53. kundman (daw., z niem. Kundmann) — klient, odbiorca. [przypis edytorski]

54. Ś-to Jerska — dziś popr. pisownia: Świętojerska. [przypis edytorski]

55. Bund (jid. בונד: Związek) — lewicowa partia, istniejąca w latach 1897–1948 w kilku krajach europejskich, zrzeszająca Żydów o poglądach antysyjonistycznych i antyreligijnych. Pełna nazwa partii to אַלגעמײַנער ייִדישער אַרבעטער בונד אין ליטע, פּוילן און רוסלאַנד (Algemejner Jidiszer Arbeter Bund in Lite, Pojln un Rusland), tj. Powszechny Żydowski Związek Robotniczy na Litwie, w Polsce i Rosji. [przypis edytorski]

56. Pojale Syjon, właśc. Poalej Syjon (z hebr. פועלי ציון: Robotnicy Syjonu) — lewicowa partia, istniejąca w latach 1906–1950, zrzeszająca Żydów o poglądach syjonistycznych. Pełna nazwa partii to Jidisze Socjalistisz-Demokratisze Arbeter Partaj „Poalej Cion”: Żydowska Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza „Poalej Syjon”. [przypis edytorski]

57. cherym, właśc. cherem (hebr. חֵרֶם) — klątwa (wyraz spokrewniony z arab. charem: zabronione, tabu). [przypis edytorski]

58. doktór — dziś popr.: doktor. [przypis edytorski]

59. wyszle — dziś popr. forma 3 os. lp. cz.przysz.: wyśle. [przypis edytorski]

60. ozerwać (gw.) — rozerwać. [przypis edytorski]

61. Skałłon, właśc. Gieorgij Antonowicz Skałon (ros. Георгий Антонович Скалон, 1847–1914) — rosyjski wojskowy, generał kawalerii, generał-gubernator warszawski i głównodowodzący wojsk Warszawskiego Okręgu Wojskowego w latach 1905–1914. [przypis edytorski]

62. Czerwony sztandar — hymn proletariatu polskiego od 1882. Autorem polskich słów był Bolesław Czerwieński, który starał się zawrzeć w nich najważniejsze idee ruchu socjalistycznego. Melodia napisana w 1843 r. przez Jacquesa Vogt (Marche de carabiniers fribourgeoise), adaptowana przez Jana Kozakiewicza, była pierwotnie melodią szwajcarskiej pieśni patriotycznej (Les bords de la libre Sarine). W 1877 r. anarchista Paul Brousse ułożył dopisał do tej melodii słowa o wymowie rewolucyjnej (Le Drapeau rouge). Tekst polski jest inspirowany tekstem francuskim, ale nie stanowi wiernego tłumaczenia. [przypis edytorski]

63. spotrafić (gw.) — zdołać, dać radę. [przypis edytorski]

64. Aletschgletscher — największy lodowiec Alp, położony w Alpach Berneńskich, w kantonie Valais w Szwajcarii. [przypis edytorski]

65. La garde meurt, mais ne se rend pas (fr.: gwardia umiera, ale się nie poddaje) — tymi słowami miał odpowiedzieć na propozycję poddania się Brytyjczykom fr. generał napoleoński Pierre Cambronne (1770–1842) podczas bitwy pod Waterloo. Znana jest także inna wersja jego odpowiedzi: Merde!, tj. ’gówno’. [przypis edytorski]

66. poeta Starego Miasta — Artur Oppman (1867–1931), poeta, publicysta i varsavianista, autor m.in. zbiorku wierszy Ze Starego Miasta (1897). [przypis edytorski]

67. Oremus — nazwisko znaczące, od łac. oremus: módlmy się. [przypis edytorski]

68. skamłać — dziś raczej: skomleć. [przypis edytorski]

69. Bródno — tu: cmentarz w Warszawie, położony w dzielnicy Praga Północ. [przypis edytorski]

70. Skałłon, właśc. Gieorgij Antonowicz Skałon (ros. Георгий Антонович Скалон, 1847–1914) — rosyjski wojskowy, generał kawalerii, generał-gubernator warszawski i głównodowodzący wojsk Warszawskiego Okręgu Wojskowego w latach 1905–1914. [przypis edytorski]

71. gotowo (ros. готово) — gotowe; z gotowością. [przypis edytorski]