W klatce - Eliza Orzeszkowa (literatura naukowa online .TXT) 📖
Romans. Po przypadkowym spotkaniu w pociągu główny bohater przez pół książki usiłuje dowiedzieć się, kim w ogóle jest piękna kobieta przedstawiająca się jako „Kameleon”.
„Wierzę, iż miłość mężczyzny dla kobiety nie powinna być alfą i omegą ludzkiego istnienia, że ugiąć się, złamać się pod nią może tylko człowiek słaby, albo taki, któremu ona zastąpić musiała wszystko: czyn, ideę, sławę”. Powieść o tyle nietypowa, że zazwyczaj ulubione przez Orzeszkową sprawy społeczne schodzą na drugi plan. Oczywiście, tak całkiem się ich nie pozbędziemy, ale na pierwszym planie mamy pełnokrwiste love story. Refleksja na temat instytucji małżeństwa, miłości i realnych relacji między płciami w XIX-wiecznym społeczeństwie przychodzi dopiero później i niejako mimochodem.
- Autor: Eliza Orzeszkowa
- Epoka: Pozytywizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «W klatce - Eliza Orzeszkowa (literatura naukowa online .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Eliza Orzeszkowa
Po obiedzie Lucyan znowu siadł na koń, znowu odjechał parę wiorst w stronę Jodłowéj, wrócił i poszedł do swego pokoju.
Nadszedł wieczór; o zmroku pani Dolewska długo modliła się przed krucyfixem i ciężko musiało być jéj na sercu, bo z oczu na pomarszczone policzki upadło kilka łez.
Marysia, nie napędzana tą razą, z własnego natchnienia podała samowar. Pani Dolewska podeszła pode drzwi syna, chcąc go zawołać, lecz, pomyślawszy, posłała mu herbatę przez Marysię.
Gdy służąca wróciła, pani Dolewska zapytała:
— Co pan Lucyan robi?
— Nic — odpowiedziała Marysia.
— Nie czyta?
— Nie.
— I nie pisze?
— Nie.
Pani Dolewska westchnęła i wzięła się do pończoszki; ale gdy wkrótce robota jéj z rąk wypadła, a już zaczynało ściemniać się, rzekła do Marysi:
— Idź, zanieś lampę do pokoju pana Lucyana.
A kiedy dziewczyna wróciła, spytała:
— Co pan Lucyan robi?
— Nic, proszę pani.
— Herbatę, wypił?
— Ani zaczął.
Dolewska poszła sama do pokoju syna. Na biurku stała nieporuszona szklanka herbaty, a Lucyan siedział nieruchomie na fotelu, ze wzrokiem utkwionym w przestrzeń.
— Lucysiu — rzekła Dolewska — kładąc mu rękę na ramieniu.
Drgnął lekko, jakby się ze snu obudził.
— Czy nie będziesz pił herbaty?
— Dziękuję ci, moja matko, nie będę — odpowiedział tym samym złamanym głosem, jakim mówił zrana.
Dolewska odeszła i od progu wróciła.
— Czyś ty bardzo chory? — spytała.
— Nie, matko, zdrów jestem zupełnie — odpowiedział, nie zmieniając postawy.
Dolewska wróciła do swego pokoju i, zamiast wziąć się swoim zwyczajem do pończoszki, uklękła przed krucyfixem.
W parę godzin potém cisza głęboka panowała w miasteczku i w domu doktora; wieczór był późny... wszyscy spali.
Lucyan wstał z fotelu, na którym nieruchomie kilka godzin przesiedział, wziął w rękę list rozłożony i wpatrzył się w wyraz „narzeczona”. Po chwili pochwycił się obu rękoma za głowę i zawołał prawie głośno:
— Boże mój! ja tego nie rozumiem, to być nie może!
W bawialnym pokoju około drzwi jego coś zaszeleściało, ale Lucyan nic nie słyszał; uchylił roletę z okna i patrzył na piękną noc letnią.
— Nad jéj domem — rzekł pół-głosem — te same gwiazdy świecą... a ja nigdy już tam nie będę... być nie powinienem!...
Znowu podniósł obie ręce do czoła i zawołał:
— Ach, umrzéć!...
Krzyk ten wydarł się z jego piersi boleśnie, jakby mu serce pękało.
— Lucysiu! — ozwał się ode drzwi cichy i miękki głos kobiecy.
Lucyan nie słyszał.
— Lucyanie! — powtórzył głos z taką miłością i pieszczotą, że doszedł uszu pogrążonego w rozpaczy...
Odwrócił się Lucyan i ujrzał stojącą we drzwiach swoję matkę. Miała na sobie codzienną czarną suknią, tylko z głowy zdjęła czepeczek i srebrne włosy opływały jéj szyję i opadały na pomarszczone czoło.
— Matko moja!... tak późno, nie śpisz jeszcze?... — rzekł Lucyan powoli, nierozbudzony jeszcze z letargu, w jakim go pogrążyło cierpienie.
— Nie śpię, Lucyanie — odrzekła pani Dolewska, siadając i przyciągając go do siebie — byłam niespokojna, myślałam żeś chory i przyszłam zobaczyć cię. Serce matki przeczuło boleść syna i spać jéj nie dało. Ty cierpisz, dziecko moje najdroższe.
— Strasznie, matko moja, niewypowiedzianie! — odpowiedział Lucyan po chwili milczenia.
— O! biedne moje dziecko! — jęknęła matka; ale szybko, wchłaniając w siebie boleść, dodała:
— Może jest na to jaka rada?
— Żadnéj — odrzekł Lucyan.
— Czy ona ciebie nie kocha?
— Nie wiem.
— I nie pytałeś jéj o to?
Lucyan stał i długo patrzył w milczeniu, aż znowu podniósł obie ręce do czoła, a klękając przed matką i pochylając głowę na jéj kolana, zawołał:
— Matko! ona jest narzeczoną innego...
Cała rozpacz, do jakiéj zdolna jest pierś ludzka, zamykała się w słowach tych i w jego głosie.
Długie milczenie zapanowało w pokoju. Dolewska oparła głowę syna na swojéj piersi, oczy wzniosła w górę, jakby ztamtąd wzywała pomocy, a dłoń machinalnie przesuwała po czarnych i gęstych włosach Lucyana. Stopniowo natchnienie jakieś występowało jéj na twarz, oczy rozjaśniły się niezwykłą myślą. Obu rękoma podniosła głowę Lucyana, niby dziecięcia, a patrząc w twarz jego z nieopisaną miłością i słodyczą, mówiła:
— Lucysiu, dziecię moje! jam nigdy sama nie cierpiała tak, jak ty dziś cierpisz; bo życie moje było spokoje, choć smutne i ciężkie. Ale rozumiem ciebie, dla tego, widzisz, że cię kocham nad wszystko na świecie, że zdaje mi się, iż serce moje i twoje to jedno. Wiem więc, że cierpisz bardzo; ale dziecko, toć tam w książkach waszych piszą podobno, że człowiek nie powinien upadać pod cierpieniem, ani dać się złamać boleści. Ja tych książek nie czytam, ale ty wiész o tém lepiéj, niż ja. Powstań, dziecię moje, wezwij pomocy Boga i swéj własnéj woli. Jedna kobieta cię zawiodła: żyj dla ludzi, dla mnie, dla pracy!
Mówiąc to, pani Dolewska z prostéj i gdérliwéj kobiety stała się natchnioną i mądrą matką.
O macierzyństwo! jakież uczucie i jakaż mądrość na ziemi dorówna tobie?
Lucyan, jakby podniesiony słowami matki, powstał i spokojniejszym już głosem mówił po chwili:
— O moja matko! jam ją kochał jak szalony, jam w miłość dla niéj wlał całego siebie. I cóż dziwnego, że gdy zniknęła ona dla mnie na zawsze, ja siebie samego odnaléźć nie mogę? Daremnie umysł mój sili się na rozwiązanie zagadki; nie rozumiem tego, co było, nie rozumiem tego, co jest. Przez dni tyle spojrzeniem i uśmiechem, rumieńcem i bladością, radością i smutkiem, mówiła mi, że mnie kocha... a jednak była już narzeczoną innego... Kogóż więc zwodziła? mnie, czy jego? Komu kłamała? mnie, czy tamtemu? Byłże-by w niéj fałsz i grzeszna próżność zalotnicy? Czyż zaćmi się przede mną piérwszy mój ideał? Nie, w to nie wierzę: ona prawa i czysta! A jednak... właśnie dla tego, że w zło nie wierzę... nic nie rozumiem...
Milczał przez chwilę i znowu mówił, jakby do siebie:
— Jeżeli kocha jego, pocóż mnie pociągała ku sobie? jeżeli mnie kocha, czemuż ma zostać jego żoną?... nie rozumiem... może dla tego, że on bogaty? Straszne przypuszczenie! wobec którego anioł zmienia się w potwora, słońce w blaszkę pozłacaną, gwiazda... spada z nieba i tarza się w błocie... Nie, to być nie może!...
— Lucysiu — nieśmiało odezwała się pani Dolewska — a żebyś pojechał do niéj i otwarcie spytał jéj o wszystko?
Smutnie uśmiechnął się Lucyan.
— Nie, matko — rzekł — to być nie może. Obecność moja mogła-by jéj sprawić niepokój albo cierpienie... a ja nie chcę tego. Aby okupić dla niéj jednę chwilę spokoju i szczęścia, jabym dał życie całe... A teraz, gdym już powiedział jéj, że ją kocham, mogłaż-by ona być ze mną, jak za owych dni minionych?... Nie, matko — mówił daléj coraz wolniéj i ciszéj — ja nigdy tam nie będę i nigdy jéj nie zobaczę...
Nagłym ruchem przycisnął obie ręce do serca.
— Och, jak na myśl tę strasznie serce boli! Matko, jam chory bardzo, zatraciłem samego siebie, zatraciłem moje życie, które się tobie należy!... Przebacz, matko moja!...
Ukląkł przed matką, otoczył ją ramionami i głowę położył na jéj piersi.
— Lucyanie — ozwała się po chwili milczenia pani Dolewska — słowa nie pomagają boleści takiéj, jak twoja. I cóż zresztą ja biedna, nieuczona kobieta, powiedziéć ci mogę? Ale spocznij na piersi matki, ona tylko, ona jedna, nigdy cię zawieść nie może. Niechaj łzy moje ochłodzą twoję biedną głowę; niech krzyż święty odżegna od ciebie złego ducha rozpaczy i sprowadzi ku tobie pomoc niebieską.
To mówiąc, drżącą ręką nakreśliła w powietrzu znak krzyża i pochyliła się nad głową syna, a łzy kropliste i obfite spadały z jéj oczu i tonęły w gęstych kędziorach Lucyana.
Gasnąca lampa słabo oświetlała tę smutną grupę, śród głuchego milczenia nocy.
Lud ciemny wierzy w czary i gusła, między któremi ważną rolę gra „urok”. Dziecię było piękne i zdrowe... „złe oczy” nań spojrzały.... blednie i umiera — „urzeczone”. Młoda dziewoja rumieniła się krasą wesela i świeżości, aż pozazdrościła jéj czarownica, niemogąca odżałować swoich młodych lat; dziewczę smutnieje, przestaje śmiać się i błyskać oczyma i szybkim krokiem zbliża się do grobu — „urzeczone”. Dziarski parobczak, dzielny w tanach i robocie, był wsi swojéj chwałą i ozdobą; aż zakochała się w nim baba czarodziejka, a nie otrzymując wzajemności, zaszeptała coś nad czarką napoju, którą on niósł do ust, i oto napój ten stał mu się życia potrzebą; porzuca pracę, wyrzeka się miłości i, w trunku tonąc, zwierzęceje — „urzeczony”.
Baje sobie lud gadki rozliczne, bo w prostocie swojéj nie zna istotnych prawd życia, tylko przeczuwa je i ubiera w fantastyczne kształty swéj dziecięcéj wyobraźni. Ale kto badawczo spojrzał w przepaści serc ludzkich i posłuchał odgłosy dramatów, w nich zawartych, ten wié, iż najstraszniejszą czarownicą życia ludzkiego jest boleść. Biedny ten, w kogo ona się wpatrzy wzrokiem swoich „złych oczu”, nad czyją głową zaszepce słowa swojego „uroku”. Ten, jeśli się nie wzniesie ku szczytom bohaterskiego męczeństwa i nie zdobędzie siły olbrzymiéj, zblednie i pochyli się ku ziemi — „urzeczony”.
Trzy tygodnie minęło od dnia, w którym Lucyan Dolewski otrzymał od przyjaciela swego odpowiedź na przesłane mu pytanie.
Lipcowe słońce gorąco i pogodnie przyświecało ziemi, po polach rozlegały się wesołe pieśni żniwiarek, a bujne kłosy, z pod ich sierpów spadając, obiecywały ludziom rok dostatków i obfitości. W ciepłe, gwieździste noce, z pod lasów po łąkach biegły przeciągłe odgłosy trąbek pastuszych i niby jeziora słały się szeroko białe, lekkie mgły. Świat ubrał się w cały majestat piękności i zdawał się powoływać mieszkańców wsi do wesela i radosnego użycia.
Przy schyłku jednego z dni upalnych, na szerokiéj ulicy, przerzynającéj N., ukazała się zielona bryczka, zaprzężona we trzy pstrokate konie. Na niéj siedziała otyła i czerwona jéjmość, w żółtéj muślinowéj sukni, francuzkim szalu i kapeluszu słomianym, pokrytym od pyłu białą muślinową chustą.
Po nierównym gruncie błotnistéj ulicy bryka trzęsła się i skakała, a z nią razem trzęsła się i skakała otyła jéjmość. Nagle wzrok jadącéj padł na wychodzącą z jednego z domów kobietę i wnet zawołała:
— Gawełek, zatrzymaj konie! — przyczém laską od deszczochronu energicznie stuknęła w plecy powożącego w szaréj świtce chłopaka.
Pstrokate konie stanęły, a jéjmość, wygramoliwszy się z bryki, odwróciła się do Gawełka i rzekła:
— Odprowadź szkapy do Szmujły i dobrze je nakarm, a tylko mi tam owsa nie przepij. Za godzinę zajedziesz pod dom pana doktora; już ja tam teraz piechotą pójdę.
Gawełek spojrzał z ukosa na wielce mu nienawistną laskę od deszczochronu i, mruknąwszy coś pod nosem, może przysięgę, że owsa nie przepije, zawrócił konie do karczmy, a jéjmość, z obu rękomi do uścisku wyciągniętemi, dążyła ku ujrzanéj kobiecie.
— Moje uszanowanie pani Wincentowéj!
— A toć, panie mój kochany, pani Janowa jak z nieba spadła!
Rozległy się okrzyki dwóch kobiet i dwie przyjaciółki, panie Rzepowa i Owsicka, poczęły się witać całusami, których odgłos rozchodził się po miasteczku, niby klaskanie z bata.
— Jak z nieba spadłaś, pani Janowo! — powtórzyła Owsicka — nie częstoż odwiedzasz nas, panie mój kochany!
— A cóż, moja pani Wincentowa! Jak człek się zagospodarzy, to i o Bożym świecie zapomni, a wiész przecie, że od czasu, jak Pan Bóg wziął do swojéj świętéj chwały mego nieboszczyka Jasia, wszystkie kłopociska spadły na mnie, biedną wdowę. Ach! myślałam, że będę miała pomoc z brata, którego, nie wymawiając, sama wyhodowałam; ale gdzie tam! jak zasłabł jeszcze w Styczniu, to do téj pory cherla i cherla. Już do wszystkich znachorów woziłam go i nic nie pomogli. Myślę sobie, trzeba jeszcze doktora sprobować, i przyjechałam prosić pana Dolewskiego, aby pojechał do Wałków, mego Adasia zobaczyć.
Owsicka smutnie pokiwała głową i machnęła ręką.
— E! widzisz, moja pani Janowo! Widzisz-bo... z nim coś niedobrze...
— Cóż, cóż? — spytała Rzepowa.
— Ot, prawdę mówiąc... bo i na co to w bawełnę obwijać? Jać sama, panie mój kochany, żałuję jego, jak własnego dziecka...
— Cóż to takiego? — ciekawie pytała Rzepowa, przestępując niecierpliwie z nogi na nogę.
— At — odrzekła, machnąwszy ręką, pani Anna, — urzeczony biedak i kwita!...
— Kto? kto?...
— A Lucyś Dolewski.
Rzepowa za głowę się chwyciła.
— Jezus, Marya, Józefie święty! zmiłujcie się nade mną! a toż to nieszczęście!... Jakto? i nikogo już nie leczy?
— Owszem; jużto prędzéj-by chyba umarł, panie mój kochany, niżby przestał leczyć. Ot, niedawno Harasimowicz starszy zasłabł, to przysyłał kilka razy po pana Lucyana i teraz zdrów już podobno. Onegdaj także żona Pawła kowala zasłabła, to pan Lucyan dwa razy na dzień do niéj chodzi. Wtedy tylko jeszcze znać w nim żywego człowieka, kiedy jest przy chorym; a jak odejdzie, to znowu, Panie
Uwagi (0)