W klatce - Eliza Orzeszkowa (literatura naukowa online .TXT) 📖

I minęło jeszcze dni kilkanaście; sielanka w Jodłowéj snuła się ciągle, spokojna jeszcze... do czasu.

A cała okolica brzmiała dziwną, niepojętą dla jéj mieszkańców wieścią, że bogata pani Warska rozkochała się w biednym doktorze, że i on za nią głowę traci i t. d. i t. d.

Ulubiona garderobiana pani Warskiéj zapomniała o mądréj przestrodze Ignacego i, przyjechawszy do N., na nabożeństwo, szepnęła parę słówek swojéj cioci, pani Owsickiéj. Ta powziętą od siostrzenicy wiadomość zapakowała do ponsowego worka, razem ze „Złotym Ołtarzykiem” i powiozła ją do pani Rzepowéj, przyjaciółki swojéj z sąsiedztwa. U pani Rzepowéj kilka słóweczek Marylki, zamienionych na dwadzieścia wielkich słów, połknęło chciwe ucho Harasimowicza młodszego, który, wracając do domu, spotkał pana Barszcza, jadącego konno do Wiercina.

— Czy słyszał sąsiad nowinę?

— Jaką nowinę? — spytał Barszcz z wysokości swego kasztanka.

— Nasz doktor... hę? słyszał sąsiad?

— Cóż? nie słyszałem.

— Zaczłapał się po uszy w téj ładnéj bestyjce...

— W kimże to?

— A no, w mojéj znajoméj, w pani Warskiéj.

— Nie może być! A ona?

— A i ona zakochana w nim szalenie.

— No proszę, i cóż z tego będzie?

— A cóż? może pobiorą się.

— Dyabła tam! A na co to jéj potrzebne? — zadecydował Barszcz i pojechał.

Przybywszy na miejsce, rzekł do pana na Wiercinie:

— Czy pan wiész o awanturze?

— O jakiéj awanturze?

— Pani Warska... cóś... tego...

— Aha, ta z zadartym nosem! No cóż?

— Cóś tego... tego... rozumiész pan? skompromitowała się.

Ostatni wyraz akcentował z dumą; niedawno wyuczył się go z mozołem wymawiać od pana Rodryga.

— Nie może być! — zawołał, z radości podskakując na krześle, Rodryg, który serdecznie nienawidził pani Warskiéj za swoje omylone nadzieje. — I z kimże to tak, co?

— A rozumié się, z pięknym doktorem — odparł Barszcz, smokcąc kostkę od kotleta.

— Ha, ha, ha! sacre bleu! Tak nosa zadzierała, a z felczerem... Barszcz! weź jeszcze jeden kotlet za nowinę.

Nazajutrz Wierciński z Wiercina pojechał do państwa Jęczmionkowskich. Miał on wielkie o sobie rozumienie i wielkie na przyszłość zamiary; ale jako człowiek, który strawersował całą Europę i był zdegutowany wsią, potrzebował dystrakcyi i prowadził romans „sous main” z panną Zenobią Jęczmionkowską. Po jego ztamtąd wyjeździe, pani Jęczmionkowska piechotą poszła do najbliższéj sąsiadki, która widziała Klotyldę na odpuście, i zakomunikowała jéj, po długiém opowiadaniu, że pani Warska... Panny Jęczmionkowskie, którym przed rozmową matka powiedziała: — „Sortez vous en, mes filles” — podsłuchały wszystkiego pode drzwiami i, wróciwszy do domu, opowiedziały, co słyszały, swojéj Kaśce, którą pompatycznie zwały panną służącą. Kaśka nie miała nic pilniejszego do zrobienia, jak opowiedziéć całą rzecz lokajowi Pawełkowi, który dnia owego, zdjąwszy quasi-liberyą Jęczmionkowskich, woził niepiękne rzeczy z obory na pole. Głupowaty Pawełek, chichotając, opowiedział wszystko, co posłyszał od Kaśki, ekonomowi, który bardzo lubił, „jak mu bajki gadali”, a ekonom przy kolacyi ubawił całą tą historyą swoję żonę. Nazajutrz pani ekonomowa pojechała do N.; po drodze spotkała panią Owsicką i oznajmiła jéj, iż wié z najpewniejszych ust, że ślub pani Warskiéj z panem Dolewskim odbyć się musi wkrótce... że pani Warska zdesperowana i t. d. i t. d.

O prowincyo! jakże ty się kochasz w wielkości! Jesteś żabą, a dmiesz się, aby dorównać wołowi; chwytasz muszkę, a czynisz z niéj słonia! Wołowi nie dorównasz, a staniesz się tylko pękata pretensyą i złością. Lecz ileż nieszczęsnych muszek zadusisz w jadowitym uścisku swych języków!

Pani Owsicka, usłyszawszy tę historyą, plunęła i pochwyciła się za głowę.

— A, panie mój kochany! — krzyknęła, — cóż to za koszałki opałki! A toż niestworzone rzeczy powymyślali. Zgiń maro, przepadnij, z takiemi językami, co i ją krzywdzą, i jego!...

I poczciwa babina, przypomniawszy sobie, że była piérwszą przyczyną „koszałek opałek”, bo pod sekretem powiedziała pani Rzepowéj, że Lucyan Dolewski często w Jodłowéj bywa, wyjęła wielką szpilkę z pultynka i nakłuła nią sobie język, a potém, zamknąwszy swoje oburzenie do ponsowego worka ze „Złotym Ołtarzykiem”, pobiegła do matki Lucyana.

— O ratuj mnie, święty Antoni Padewski! — zawołała, wbiegając do sypialnego pokoju pani Dolewskiéj i padając na stołek; — otóż powymyślali dziwolągi na biednego pana Lucyana, otóż nabajali, że aż uszy bolą słuchać!

— Jezus Marya! cóż to takiego? co mogli złego powiedziéć o moim Lucysiu? — zawołała przestraszona pani Dolewska.

Pani Anna opowiedziała historyą o przyśpieszonym ślubie... i t. d.

Matka Lucyana schwyciła się za głowę.

— A to horrendum, moja pani! — zawołała. — Tak krzywdzić kobietę i posługiwać się do tego imieniem mojego syna, który ją czci i szanuje, jak świętą jaką! Ja jemu to wszystko powiem; jego noga nie postanie już w Jodłowéj.

W kwadrans potém Owsicka zasapana poszła do domu; worek jéj był lżejszy, bo wyrzuciła zeń swoje oburzenie, które zato boleśnie zaciężyło na szlachetném sercu matki Lucyana.

Młody doktor był nieobecny; wyjechał z N. do jednego ze swych pacyentów. Pani Dolewska dnia tego dwa razy więcéj gderała na Marysię, oparzyła sobie rękę gorącą wodą i co chwila gubiła kluczyki; ale gdy upłynęło parę godzin, a Lucyan nie wracał, gniew jéj zaczął opadać i poczuła, że nie będzie miała siły zmartwić syna dla „głupich ludzkich gawęd”.

Po południu przyjechał Lucyan, a na jego widok Dolewska ostatecznie zdecydowała w duchu, że nie może „biedaka martwić”; postanowiła tylko dowiedziéć się „co tam między nimi zachodzi”. Bo lubo ani przez chwilę nie uwierzyła w to, co mówiono, toć przecie i ją dziwiło częste bywanie Lucyana w Jodłowéj. Myślała sobie kilka razy: „a może się pobiorą”! ale przychodziła rozwaga: „ona taka bogata”! — „I cóż ztąd, że bogata”? — odzywała się duma matki: „a on rozumny, piękny, poczciwy i mógłby także zostać bogatym przez pracę i umiejętność, gdyby gdzie w szeroki świat wyjechał”.

Rozmyślała tak nieraz pani Dolewska, robiąc pończoszkę, albo krzątając się koło gospodarstwa i czekając powrotu syna z Jodłowéj, ale ani razu o nic go nie zapytała.

— A nuż, myślała, jemu przykro będzie, że się ja w jego sprawy mieszam.

Ale w dniu, w którym Owsicka ciężar zebranych plotek wyrzuciła ze swego worka na macierzyńskie jéj serce, postanowiła zapytać Lucyana o wszystko.

— Może oni i kochają się, gołąbki — myślała. — Niech im Bóg i Najświętsza Panna błogosławi. Ale co z tego będzie? Już to on taki rozumny, to musiał wszystko dobrze obmyśléć; niechże i mnie powié.

Po obiedzie Dolewska wyszła do bawialnego pokoju i zawołała syna.

— Lucysiu, moje dziecko — rzekła, siadając na kanapie, — siadaj tu obok mnie, mam z tobą do pomówienia.

— Co mi powié moja kochana mateczka? — zapytał Lucyan, siadając przy niéj i całując jéj rękę.

— Widzisz, moje dziecko — mówiła matka, — Owsicka była dziś u mnie i mówiła... — Zająknęła się, patrząc w twarz syna i nie wiedząc, jak ma przystąpić do swego pytania.

— Cóż mówiła Owsicka? — spytał łagodnie Lucyan.

— Mówiła, że... że ty tak często bywasz w Jodłowéj...

— Alboż się kiedy z tém kryłem przed tobą, moja matko? — rzekł Lucyan z uśmiechem.

— Broń Boże! moje dziecko; ja téż nie dla tego to mówię. Ale widzisz, ludzie gadają...

— Cóż ludzie gadają?

— Że ty, moje dziecko, kochasz się w pani Warskiéj.

— I cóż ztąd, że ludzie o tém mówią? — spytał Lucyan po krótkim namyśle, w czasie którego wzruszenie odbiło się na jego twarzy.

— Nic, nic, moje dziecko, — żywo odparła Dolewska, spostrzegłszy zmianę w twarzy syna i drżąc na myśl, że mu sprawiła przykrość. — Ale widzisz, jabym chciała wiedziéć... czy to prawda.

Lucyan wstał, milcząc, przeszedł parę razy przez pokój, a potém, stając przed matką, rzekł stanowczym głosem:

— Ludzie prawdę mówią, moja matko. Ja kocham panią Warską.

Dolewska złożyła ręce, jak do modlitwy, i przez kilka chwil patrzyła na syna, milcząc.

— I cóż z tego będzie? — spytała cicho.

— Nie wiem, — odpowiedział Lucyan.

— A onaż, czy ciebie kocha? moje ty dziecko jedyne.

— Nie wiem, matko.

— Jakto, nie wiész? czyście nigdy ze sobą o tém nie mówili? Już téż, kiedy ją kochasz, to, zwyczajnie jak między młodymi, musieliście o tém mówić ze sobą.

— Nigdy, moja matko.

— A czy ty wiész, Lucysiu, co ludzie jeszcze mówią?

Lucyan milczał.

— Ludzie mówią — ciągnęła Dolewska, — że ty się żenisz z panią Warską.

Na te jéj słowa nagły rumieniec zalał twarz Lucyana; usta mu drgnęły.

— Moja matko — odrzekł po chwili, — nie myślałem dotąd nigdy, do jakiego końca doprowadzi mię miłość moja dla pani Warskiéj. O miłości téj nigdy jéj nie mówiłem, ale prawdą jest, iż kocham ją całą siłą mojéj istoty. Ty wiész najlepiéj, moja matko, że oprócz ciebie, ona jest piérwszą kobietą, którą kocham; jakkolwiek skończy się nasz stosunek, ona téż będzie ostatnią. Czuję, że w miłość dla niéj wlałem całe uczucie, do jakiego zdolne jest moje serce.

Mówił to stanowczo, ale trochę zniżonym przez wzruszenie głosem, a serce matki odgadło wszystko, czego nie dopowiedziały jego słowa. Zdjęło ją snać przykre uczucie obawy, bo westchnęła ciężko i rzekła:

— Daj Boże, mój Lucysiu, aby się to wszystko szczęśliwie skończyło. Ja ci rad dawać nie będę, sam lepiéj wiész ode mnie, jak w tym razie masz postępować. Ale chciała-bym przecie, abyś się już dowiedział o swoim losie, bo ludzie powiadają, że w miłości złe, im późniéj przychodzi, tém gorzéj, a dobre, jeśli ma przyjść, to niech przyjdzie jak najprędzéj.

To mówiąc, wstała, przyciągnęła głowę syna do swojéj piersi i, położywszy na niéj znak krzyża, pocałowała jego czoło.

Była już u drzwi, gdy uderzyła się po obu kieszeniach i zawołała:

— A gdzie są moje klucze? Lucysiu, moje dziecko, poszukaj-no moich kluczy.

Ale piérwszy raz w życiu Lucyan nie spełnił tego rozkazu matki, bo go nie słyszał. Stał u okna, z oczyma wpatrzonemi w przestrzeń, a w myśli szaloném kołem wirowały mu słowa matki:

— Ludzie mówią, że ty się żenisz z panią Warską.

Pani Dolewska sama znalazła klucze na kanapie i wyszła z pokoju, brząkając niemi, a po chwili Lucyan na gniadoszu swoim wyjeżdżał z miasteczka drogą ku Jodłowéj.

Matka Lucyana, sama nie wiedząc o tém, dolała, według przysłowia, oliwy do ognia. Bo taką jest nieubłagana logika namiętności, że dopóki nie otrzyma przedmiotu swych pragnień, niéma dla niéj spokoju, niéma stagnacyi. Coraz silniejsza i bardziéj gwałtowna, wzrasta, aż dojdzie do swego kulminacyjnego punktu. Wtedy lada słowo, lada drobnostka potęguje ją tak, że pierś ludzka staje się dla niéj za ciasną i musi objawić się wtedy na zewnątrz, jak długo w wulkanie wrzący