W klatce - Eliza Orzeszkowa (literatura naukowa online .TXT) 📖

W pogodny dzień przed zachodem słońca, Klotylda siedziała z Magdzią na ulubionym swoim ganku, gdy Marylka ozajmiła, że pani Grodzicka z N. pragnie ją widziéć.

— A, pani Grodzicka! ta właśnie, o któréj synu mówił mi zawczoraj ksiądz proboszcz. Proś, proś ją tutaj! — rzekła Klotylda.

Po chwili, wprowadzona przez Marylkę, weszła na ganek pani sędzina, w swoim nieśmiertelym, oszytym wytartym aksamitem kaftaniku i z niezbędnemi filutkami na skroniach. Mimo przepychu, którym ujrzała się otoczona w Jodłowéj, jak przystało na ex-właścicielkę Wólki, karety i budoaru, pełnym godności ukłonem powitała panią Warską. Klotylda powstała uprzejmie z kanapki, usiadła na fotelu, a zaszczytne miejsce wskazała przybyłéj.

— Przyjechałam, aby podziękować pani — ozwała się Grodzicka — za łaskawie udzielone mi przyrzeczenie pomocy w wychowaniu mego syna...

— Ja to właśnie — żywo przerwała Klotylda — winnam dziękować pani za przyjemność, jaką mi to sprawi, że będę jéj użyteczną, przyczyniając się zarazem do wychowania, dzielnego może na przyszłość człowieka. Słyszałam, że syn pani ma wielkie zdolności.

— A, już to, pani dobrodziejko, odziedziczył po swoich przodkach. Kiedy był jeszcze małém dzieckiem, mąż mojéj siostrzenicy, marszałek X., lubił bawić się w nim w moim budoarze w Wólce i zawsze mówił, że Mieczek będzie tak rozumny, jak dziad jego a mój nieboszczyk ojciec. Mam, pani dobrodziejko, bogatą familią i sama niegdyś jeździłam karetami i mieszkałam w pałacu, ale teraz... kiedy, skutkiem nieszczęśliwych okoliczności, straciłam fortunę, mój Mieczek byłby się zmarnował, gdyby nie starania pana Lucyana, a teraz łaskawe względy pani dobrodziejki...

— Mówił mi właśnie ksiądz Stanisław, że pan Dolewski uczył przez lat parę syna pani, mimo licznych zajęć, jakich powołanie jego wymaga. Bardzo to zapewne pięknie z jego strony, ale od końca wakacyi syna pani wyślemy do szkół wileńskich, a potém da Bóg do uniwersytetu.

Twarz Grodzickiéj rozjaśniła się wielką, macierzyńską radością, łzy wdzięczności nabiegły do jéj oczu.

— Dokończysz pani — rzekła drżącym od wzruszenia głosem — szlachetnego czynu zaczętego przez poczciwego pana Lucyana. Niech was oboje Pan Bóg i Najświętsza Panna błogosławi, a z wami i księdza Stanisława, który umiał przemówić do twego serca, pani, za mną i za mojém dzieckiem.

To mówiąc, powstała pani sędzina i miała już żegnać Klotyldę, gdy nagle, jakby sobie coś przypomniała, rzekła:

— Czy pani dobrodziejka nie będzie jutro w N. na odpuście?

— Jakiż to będzie odpust, kochana pani?

— Dzień świętego Stanisława, patrona kościoła naszego i księdza proboszcza.

— Dzień ósmego Maja — wtrąciła Magdzia.

— A, kiedy tak, to będę koniecznie. Pomodlę się i powinszuję księdzu proboszczowi, dla którego mam prawdziwy i głęboki szacunek.

Grodzicka wyszła, a Klotylda spojrzała na Magdzią, która siedziała w cieniu zielonych gałęzi i patrzyła na wschodzące gwiazdy.

— O czém tak myślisz, Magdziu? — spytała.

— Myślałam o tém — odparło dziewczę — że gdyby te dwie gwiazdy, co tak pięknie świecą, połączyły się ze sobą, było-by z nich słońce.

Klotylda uśmiechnęła się.

— Marzysz, dziecko — odrzekła; — pójdź ze mną do biblioteki, poczytamy trochę.

Tymczasem Grodzicka, wróciwszy do N., nie miała nic pilniejszego do zrobienia, jak podzielić się z kimkolwiek wieścią, że pani Warska podjęła się wychowania jéj syna i że nazajutrz ma być w kościele na nabożeństwie i u księdza proboszcza z powinszowaniem.

W miasteczku i okolicy mało osób widziało panią Warską. Niektórzy pamiętali ją, gdy, dzieckiem będąc małém, przyjeżdżała do kościoła ze swoją matką, a wszyscy tyle rzeczy nasłuchali się o niéj, wyobrażali ją sobie tak piękną, tak światową, tak niepodobną do nich wszystkich, że wzbudzała ogólną ciekawość. Wieść o jéj dobrym czynie, względem syna Grodzickiéj, ciekawość tę powiększyć jeszcze musiała.

Pani sędzina z opowiadaniem swojém pobiegła do pani Owsickiéj, u któréj w owéj chwili obecną była panna Zuzanna. Szeherezada podreptała coprędzéj, aby o tém, co nastąpić miało nazajutrz, oznajmić „pani aptekarzowéj dobrodziejce”.

U pani Dolewskiéj znalazła grubą panią Jęczmionkowską, obywatelkę z sąsiedztwa, z dwiema dorosłemi córkami, bywającą u aptekarzowéj z powodu syna jéj doktora, któryby się wielce zdał na męża pełnoletniéj Elfrydy albo Zenobii. Pani Jęczmionkowska wysłuchała wszystkiego, a wracając do domu, spotkała w drodze Harasimowicza młodszego. Wychyliła się z krytéj nejtyczanki i zawołała do szlachcica, jadącego bryczką:

— Panie Onufry! jutro na odpuście będzie pani Warska z Jodłowéj.

Pan Onufry odpowiedział, jak tylko mógł najgłośniéj, że zna już panią Warską i pojechał daléj, rozmyślając nad wyborem pieśni, z któremi się jutro popisywać będzie; ale, gdy dojeżdżał do bramy swego domu, ujrzał jadącego konno pana Barszcza i, zawoławszy na furmana, aby się zatrzymał, spytał sąsiada, czy będzie na jutrzejszym odpuście, a otrzymawszy twierdzącą odpowiedź, dodał, niby od niechcenia:

— Byłem onegdaj w Jodłowéj i poznałem panią Warską. Mówiła mi, że będzie na jutrzejszym odpuście.

Pan Barszcz otworzył szeroko oczy ze zdziwienia.

— Tak, tak — potwierdził Harasimowicz — poznałem panią Warską; śpiewała przy mojéj gitarze „już księżyc zaszedł” i zapraszała mię do siebie. Ale już to sąsiad wiész, że ja do bratania się z panami nie bardzo skory. Niech wprzódy się naproszą. Szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie. Ale, pani Warska ładna, dalibóg ładna.

To powiedziawszy, pojechał Harasimowicz, a Barszcz na swoim kasztanowatym, o białym ogonie koniku, galopem puścił się ku dworowi młodego pana Rodryga Wiercińskiego. Wpadł do Wiercina, przebiegł przez zapylone pokoje panicza, u którego był totumfackim i pieczeniarzem, i znalazł gospodarza domu, stojącego przed lustrem i pogrążonego w studyach nad udoskonaleniem nowo wynalezionego sposobu zawiązywania krawata na węzeł o jednéj kokardzie, a dwóch końcach.

Barszcz śpiesznie go uwiadomił, że na jutrzejszym odpuście w N. będzie przybyła niedawno z Warszawy dziedziczka Jodłowéj. Pan Rodryg ucieszył się niezmiernie tą nowiną.

— Młoda wdówka — zawołał, klaskając w palce jak w kastaniety. — Wiész co, Barszczu, że to partyjka nielada. Pojadę, pojadę. Tylko ten przeklęty węzeł, nie mogę zawiązać go, jak należy. Barszcz! zawiąż mi krawat tak, żeby była jedna kokarda, a dwa końce.

Serwacy Barszcz wspiął się na palce, bo był nizki, a pan Rodryg wysoki, i wziął w obroty szyję swego mecenasa. Po kwadransie mozołu i sapania, wynalazek został udoskonalony, węzeł miał jednę kokardę, a dwa końce i Barszcz dostał za to na kolacyą kotlety baranie i kieliszek madery.

Tak w wigilią odpustu cała niemal okolica czekała jutrzejszego pojawienia się w kościele pani Warskiéj i mówiła o niéj. Jeden tylko człowiek w dniu tym nie posłyszał z niczyich ust jéj nazwiska i nie dowiedział się o niczém. Lucyan Dolewski był nieobecny w N., bo od dni kilku siedział nieodstępnie nad łóżkiem jednego z sąsiednich mieszkańców, chorego ojca licznéj rodziny. W zasłonionym zielonemi roletami pokoju, śród ciszy, otaczającéj zwykle łoże chorego, młody doktor siedział dniem i nocą, śledząc wszystkie poruszenia pacyenta, doglądając go z całém poświęceniem kapłana czynu i nauki. Niekiedy tylko, gdy chory usypiał, młody człowiek zamyślał się z czołem na dłoni wspartém, a wtedy śród ciemno-zielonego tła pokoju, łzą brylantową błyskały ku niemu wielkie, ciemne oczy i uśmiechem purpurowych, wilgotnych ust, wabiła twarz biała.

I młodzieniec dumaniem z tych oczu i z tego lica wysnuwał całą postać ślicznéj kobiety; obejmował ją gorącém marzeniem, muskał grube warkocze jéj włosów, tonął w pałających oczach i dotykał miękkiéj, drżącéj w jego uścisku ręki. A z dumań tych budził go jęk chorego, przypominający młodemu doktorowi, że dla czynu, który go wzywał, miał odtrącić od siebie powabne mary wyobraźni swojéj.

Zaledwie jednak dobroczynna dłoń doktora, dała chwilę spokoju złożonemu chorobą, marzenia wracały do Lucyana coraz uporniejsze, bo skąpane w gorączce kilku nocy bezsennych i w męce daremnego walczenia ze sobą.

Łatwiéj powstrzymać w biegu bystry prąd wód spienionych, niż stłumić wzrost namiętności, szybko ogarniającéj serce młode, a uczuć spragnione.

Łatwiéj zbadać kierunek, w którym płyną pod niebem obłoki białe, niż odgadnąć kędy zawiodą człowieka marzenia jego, w długiém skąpane pragnieniu.

Łatwiéj, o łatwiéj było rozumowi ludzkiemu odkryć prawdę, że słońce stoi nieruchome, śród krążących wkoło niego planet, jak powiedziéć sercu: stój! gdy ono, ogarnięte płomieniem, leci ku źródłu miłości...

*

Nadszedł dzień ósmego Maja, pogodny i ciepły. Kościół w N. od samego rana oblężony był mnóztwem chłopskich wozów i szlacheckich parokonnych bryczek. Z wozów zsiadali chłopi w szarych świtach, od święta przepasanych czerwonemi pasami, zdejmowali z głowy słomiane o szerokich brzegach kapelusze i z nizkim ukłonem przed zamkniętemi jeszcze drzwiami kościoła, naznaczywszy pierś wielkim krzyżem, zasiadali wkoło parkanu, śmiejąc się, gwarząc i witając sąsiadów z poblizkich wiosek.

Nieco zdala od mężczyzn, z drugiéj strony parkanu i na kościelnym cmentarzu, rozsiadły się kwieciste, barwne grona mołodyc i dziewek. Głowy miały strojne w ponsowe, białe i żółte chusty, a nad czołami sterczały pęki zieleni, zmieszanéj z polnemi kwiatami. Szlachta, zsiadłszy z bryczek, odprawiała furmanów z końmi do karczmy, a sama gromadą szła do plebanii, winszować księdzu proboszczowi imienin. Po krótkiéj tam bytności wychodzili wszyscy na miasteczko i przechadzali się grupami po placu. I tu tworzyły się podziały na sfery i klasy. Dzierżawcy wielkich dóbr z góry patrzyli na drobnych posiadaczy, drobni posiadacze imponowali małym dzierżawcom, a ci zadzierali nosy przed oficyalistami, którzy znowu ze wzgardą spoglądali na chłopów.

O, nigdzie i nigdy nie znikająca pycho ludzi, głupia pycho robaków!