Kunigas - Józef Ignacy Kraszewski (gdzie czytac ksiazki .txt) 📖

Wszystkie matki chciały widzieć ten cud, dziewczę wyrwane z rak niemieckich... ocalone! wczoraj sierotę, dziś jedynaczkę bajorasowej, która ją już opłakała od lat wielu...

Opowiadano sobie teraz po cichu, jak Jargała usypiała, nic o dziecięciu nie wiedząc, i jak we śnie przyszła do niej Lajma-Pani, z obliczem słonecznym, i szepnęła do ucha: — Wstań a idź, skończyły, się łzy twoje, szczęście twe się poczyna — oto tam, na ziemi nagiej, śpi dziecko twoje, Baniuta!

I poszła stara matka, i znalazła ptaszynę swoję.

Zdało się Jargale, że tak maleńką z rąk porwali, iż jej dokołysać nie mogła: więc tejże nocy wzięła dorosłą na kolana, i objąwszy, nucąc pieśń kolebki, kołysała ją i usypiała przez noc całą...

A teraz?...

Teraz jej ludziom pokazać nie chciała i nie mogła, zbiedzonej, obszarpanej, drogą zmęczonej. Zaprowadziła ją do namiotu, zasłoniła od oczu i chciała przystroić, nim by na świat wyszła.

Położyła główkę jej na swych kolanach, rozplotła złote warkocze i, śpiewając cicho, czesać je zaczęła... a całowała i czoło, i kosy... i łzy padały ze starych oczu na młodą, uśmiechniętą twarzyczkę dziecięcia.

Dokoła namiotu cisnęły się niewiasty natarczywie.

Potrzeba było wszystkiego; i szytej koszulki, i fartuszka bramowanego z dzwoneczkami, i paska czerwonego, i bursztynów na szyję, i zapięcia do gzła, i wstążek do włosów, i wianuszka na czoło...

Boć ciemnego, rucianego wianka nie zgubiło dziewczę po drodze, tylko przywiądł, gdy na ziemi spała.

Więc niewiasty z sercami matek biegły, niosąc, co która miała, cisnąc się z podarkami, wołając przez namiot do Jargały:

— Naści spódniczkę dla dziecka! naści sznurek na szyję... a oto koszulka jak śnieg biała i pasek jak krew czerwony...

I rzucały podarki przez otwory namiotu.

Każda coś dać chciała, a wszystkie zobaczyć dziewczynę.

Rówieśnice gotowały się ją wziąć zaraz i prowadzić do ognia, do Wejdalotek, aby Perkunasowi i Lajmie podziękowała...

A w głębi szarego namiotu, zazdrosna matka wciąż czesała włosy, splatała kosy, śpiewając i płacząc, dzieckiem się nie chcąc z ludźmi dzielić.

Bała się, aby jej oczyma nie zjedli, nie odebrali.

Baniuta śmiała się i, rączki podnosząc do góry, starą matuchnę głaskała po twarzy...

— Nie bój się, już mi cię nie odbiorą!

Niewiasty szturmowały do namiotu.

— Córkę nam dawaj! — śpiewały śmiejąc się... pokaż ją słońcu... pokaż światu!!

Musiała stara matka wdziać koszulę białą i spódniczkę, i sznury, i wianuszek na czoło... A co włożyła na nią, to westchnęła... bo ot, już wynijść z nią trzeba było i podzielić się z nimi.

Ociągała się i lubowała...

Taka bo śliczna stała przed nią Baniuta!... Coś w niej się zachowało z dziecka, a wszystko wypiękniało jeszcze... Matka ręce całowała, oczy ustami zamykała... i wołała: „Śliczności ty moje!!”.

A za namiotem siostrzyce nieznane śpiewały, wołały: „Wychodź co prędzej”...

I potrząsano płótnem i grożono: — Pokaż nam dziewczynę!

Stara ostatni raz pocałowała ją w czoło i ręką podniosła opłotek.

Baniuta stała zarumieniona: okrzykiem ją powitano, jak królową.

Nie było na niej znać ani znużenia, ni podróży; matki pocałunki przez noc wszystko pogoiły... Piękna była, a taka szczęśliwa!..

Dziewczęta, podbiegłszy, chwyciły ją za ręce... Wielką gromadą wiodły przez dolinę ku dębowi. Po drodze kupy stały i witały, parobczaki ręce podnosili, starzy ustami klaskali...

Wejdaloci i Wejdalotki już na nią czekali u wrót.

Stał tu i piękny Konis, przepasany białą opaską, z laską jasną w ręku, w dębowym wieńcu. Z dala się przypatrywał i gdy ją zobaczył taką przepiękną, zbladł aż i zadrżał...

Z Wejdalotek, co na nią czekały, żadna się z nią mierzyć nie mogła...

Czy ją tak wykarmił niemiecki chleb, czy litewska tęsknica?! Nikt nie wiedział, że ją matki łzy i pocałunki tak obmyły i zarumieniły. Szła sobie, jak kwiatek, co dopiero otworzył się z rana i śmiał się do słońca.

Wszystkie dziewczęta cisnęły się za nią do ognia. Wejdalotki prowadziły, szli Wejdaloci i kapłani, i wróżbity, i sam nawet stary, szpakowaty, otyły Krewule, na lasce się opierając...

Konis mu coś szeptał do ucha, stary potakiwał głową.

Dziewki od ognia oprowadziły ją dokoła ołtarza i dokoła dębu... a guślarze kropili wodą ze świętego strumienia, sypali na nią ziarnem i błogosławili.

Baniuta jak upojona wieść się dawała i sadzać, i podnosić... Jargała ledwie nierychło podążyła za córką.

We wrotach Konis piękny czekał na nią i zatrzymał.

— Do córki muszę! — zawołała.

— Idźcie wprzód do starego Krewuli, bo mówić z tobą potrzebuje... a on tu pan i rozkazuje.

Jargała zmarszczyła się trochę, zamruczała i podeszła.

Na stronie stał Krewule, na lasce oparty, i czekał.

— Matko Jargało — rzekł — a oto wam bogowie po tylu latach dziecko oddali...

— Niechże im będą dzięki! — zawołała matka.

— A myślisz, stara, że oni to uczynili dla ciebie? — dodał stary.

Jargała spojrzała zdziwiona.

— Ba? dla kogóż by?

— To my wiemy, co tajemnice bogów znamy — z wolna mówił Krewule — Po to ją tu przyprowadził los, aby ona tu została. Gdyby Lajma tobie ją dać chciała, przyprowadziłaby ci ją do chaty. Nie! do swojego ołtarza przyjść jej kazała.

Stara jęknęła, przestraszona.

Krewule laską postukiwał i brodę szarą pogładzał. Oczki jego maleńkie pilnie matkę zrozpaczoną badały.

— Taka wyrocznia bogów — dodał. — Musi ona tu zostać Wejdalotką u ognia naszego. Na to ją ocaliły bogi.

Jargała rzuciła się na kolana. Baniuta, która opodal nieco z dziewczętami stała, krzyknęła i głosu jej zabrakło. Ręce drżące wyciągała ku matce, tylko co odzyskanej, którą wnet znowu stracić miała.

Wejdalotki milczeć jej kazały. Stary Krewule, któremu długo stać ciężko było, a nogi miał chore, poobwijane szmatami, siadł na ławce pod daszkiem. Kij przy sobie postawił, spojrzał w bok, gdzie stał róg z miodem, trochę się napił i mówił poważnie bardzo:

— Płaczesz! ale byś dziękować powinna! albo to jej tu źle będzie chodzić koło ognia świętego, zawsze w świeżych rąbkach i wiankach?? A jakiż ty jej los lepszy dać możesz? Za mąż wydasz? praca nieustanna, łzy i trud... a tu cisza, i spokój, i dostatek... Ludzie szanują, bogowie błogosławią. Życie sobie jak ptaszyna prześpiewa...

Baniuta, słuchając, coraz bledszą była; stała się białą jak rąbek, w który ją przybrano... a drżała jak liść i śliczne oczy jej okryły się powieką, która nad nimi zawisła ze łzą srebrną.

Matce tchu w piersi zabrakło, nogi zaklęsły, padła na kolana, szlochając.

Opodal trochę stał Kunigas Jerzy; słuchał a spoglądał; brew mu zadygotała, ściągnęła się, namarszczyła... czoło porysowało — bladł i zżymał się115.

Postąpił kroków parę ku Krewuli.

— Ojcze — odezwał się, łamaną i trudną mową. — Coście rzekli, to się na żaden sposób stać nie może.

Krewule spojrzał groźno.

— Ano, tak, nie może! — rzekł Jerzy. — Ja Baniutę wyprowadziłem, jam ją z niewoli wziął i mało nie na ręku ją tu przyniosłem. Z prawa ona mi się należy; a ona mi też, jako narzeczona, słowo dała, i ja jej. Bogowie z ludźmi się nie dzielą; ja nie odstąpię jej!!

Krewule rzucił się z siedzenia.

— Cicho! zepsuty jakiś, zniemczały chłopcze!... Weselaście nie odprawiali. Perkunas prawo ma, choć prowadzoną do męża, wziąć dziewczynę... Milcz, przybłędo!... milcz... ani mi się waż!

I opadł na siedzenie. Jerzy chciał mówić coś; wróżbici go, pod ręce ująwszy, w tył popchnęli. Powieki Baniuty podniosły się; ścigała oczyma Kunigasa, a choć łzy miała na nich, patrzała mężnie.

Jerzy, próżno usiłując się wyrwać z rąk, w które popadł, przestał się szamotać.

Wystąpił młody Konis...

— Nigdy wyraźniej — rzekł — bóg swej woli nie objawił... Jawna rzecz... ślepy dojrzy... trafiła wprost z niewoli tu, gdzie ją przeznaczenie wołało...

Tu jej przystało zostać i żyć... my oddać nie możemy, co boże... Kiedy liść na ołtarz z nieba spadnie, odgarnąć go nie wolno... a ona też tu jak liść przyleciała wprost...

— A jam ją pierwsza poznała i przyjęła, ja! — zawołała Jargała, jęcząc.

Spojrzała ku córce, lecz tę już na dany znak Wejdalotki dziewczętom z rąk odebrały i opierającą się, przelękłą, wiodły, na pół unosząc, do swej zagrody, której drzwi się zaraz za nią zamknęły.

Lekki, słaby krzyk dał się słyszeć tylko... i po nim cisza.

Krewule popił z rogu, usta otarł i zatopił się w myślach...

Konis popatrzał dokoła, poszeptał coś Wurszajtom, oczyma poszukał Kunigasa, którego trzymano przy ogrodzeniu, i poszedł ku niemu.

— Nie sprzeciwiajcie się woli bogów — rzekł cicho. — Źle byście poczęli... dziewcząt znajdziecie dosyć; a kto Wejdalotki dotknie, choćby stokroć Kunigasem był, śmierć go czeka...

— Ależ ona Wejdalotką nie jest i nie będzie, bo jest narzeczoną moją — odparł Jerzy dumnie. — Gdym ją zaswatał w lesie, prowadząc, przy świadkach którzy tu są, całowałem ją w usta, więc pocałunkiem ślubowaliśmy sobie...

— Nie — odparł Konis stanowczo. — Wesela nie było... a ona Wejdalotką zostanie.

Wyzywającym wejrzeniem zmierzyli się i Konis odszedł, nie chcąc przedłużać rozmowy.

Rozpłakaną Jargałę starsze baby podniosły z ziemi i poprowadziły gwałtem za zagrodę.

Tu ją usadowiły na ziemi. Stara Marga pochyliła się nad nią i do ucha szeptać zaczęła:

— Czego płaczesz? oszalałaś! A toż szczęście ją spotkało... Wielka rzecz, że męża mieć nie będzie, ale i troski też! cóż to za dola małżeństwo? Kądziel, garnki, wiadra, pranie... w polu praca, w domu łajanie... Świekra zła, mąż niewierny...

Ona tu we wszystko będzie opływać! W złoto ją oprawią!.. Cichoż stara, cicho...

Inne też pocieszały i wmawiały, ale nadaremnie — stara płakała.

Kunigas burzył się cały i odzienie targał na sobie; oczyma szukał Szwentasa... nie było go blisko... Z dawnego życia przyszedł mu rozum wyuczony... Zmiarkował, iż potrzeba było spokój udawać i gniew schować w piersi głęboko. Jak u Krzyżaków kłamać się nauczył i milczeć, tak tu przybrał obojętną minę...

Na ziemi siadł, a Rymosa posłał, aby mu chleba przyniósł i miodu... Taką sobie twarz zrobił, jakby mu się już tylko jeść chciało, patrzeć, słuchać, a o niczym więcej nie myślał.

Zza zagrody, przez szparę, przypatrywał mu się Konis bacznie, długo dosyć; a przekonawszy się, że gniewy już odeszły i chłopak ostygł całkiem, z wolna przystąpił do niego.

— Su Diewu negali bartis — rzekł mu po cichu — (z panem Bogiem nie żartować) — dobrze, że rozum macie. Nie wiem, jak tam u Niemców, ale u nas jeszcze Krewe i Krewule są bogów posłańcami i tłumaczami woli ich na ziemi. Sprzeciwiać się im nie godzi...

Jerzy spoglądał, nic już nie odpowiadając... przyniesiono mu jadło i napitek, a choć głodu nie czuł, udał, że mu do nich pilno było, aby się zbyć Konisa.

Wejdalota też, kilka słów jeszcze dorzuciwszy, zakończył: Diews wislab iszlaiko (Bóg wszystko do końca prowadzi) — i poszedł.

Szukał Rymos Szwentasa, który, po długiej z krajem rozłące, teraz się ze swoimi nagadać nie mógł. Porywano go od kupy do kupy, a on im o Krzyżakach dziwy prawił.

Chłopak ledwie mógł go wyszukać i do Kunigasa zaprowadzić. Napiły trochę był stary chłop, lecz wesół i bardzo dobrej myśli.

Udało się odprowadzić go nieco na stronę Kunigasowi.

— Wiesz, co się stało? — zapytał go.

— Jakżeby nie! — rozśmiał się Szwentas — ludzie prawią... Szczęście wielkie spotkało Baniutę.

Jerzy namarszczył się.

— Co wam tęsknić za jedną dziewczyną! — przerwał, odgadując go, parobek. — Matka wam znajdzie piękniejszą... Dać pokój; z Krywulem i Wejdalotami nam nie wojować, kiedy się im spodobała...

Nie można więc mówić było o tym ze Szwentasem, który się nie zdał na sprzymierzeńca. Jerzy zmienił myśli.

— Słuchaj no — rzekł cicho — widzę, że mnie tu nie dowierzają i pilnują. Nie wiem nawet, czy by mnie stąd puścili, gdybym iść chciał. — (W istocie nie myślał porzucić Baniuty). — Spocznę tu po drodze, a ty idź o mnie oznajmij matce. Powiedz jej: niech po mnie przysyła...

Spojrzał nań Szwentas pytająco.

— Chcecie, bym szedł sam?

— Spocznę — powtórzył Kunigas. — Czekać tu będę na ludzi, co po mnie przyjadą. Idź.

Parobek się zadumał trochę, po głowie potarł, nie sprzeciwiał. Z wolna odstąpił od niego, nie mówiąc nic, i powlókł się ku obozowisku.

Jerzy do zagrody powrócił, do szopy swej nazad szedł i położył się spoczywać. Wierny Rymos u nóg się jego umieścił. Baniuty już ani widać, ani słychać nie było...

Mieniały się dziewczęta przy ogniu... i wszystko szło dawnym trybem...

Płaczącą tymczasem Jargałę, oprócz bab, Wurszajtowie i Swalgony otaczali, nasłani przez Wejdalotów, czyniąc jej obietnice wielkie, a umawiając, aby przeciw woli Lajmy nie wyrzekała.

— Zobaczycie, jak wam teraz w domu szczęścić się będzie... Nie zabraknie nic, a szanować was ludzie muszą, kiedy córka zostanie u ognia. I wasze domowe ognisko lepiej teraz grzać będzie.

Stara ich nie słuchała.

— Wczorajże córki nie mieliście — mówiły baby — aniście nawykli do niej.

— A! wolałyby jej nie widzieć oczy moje i serce się nie cieszyć nią, niż stracić ją tak prędko! Jak sen było szczęście moje! — płakała stara.

I dzień tak zszedł do wieczora, słońce zapadło, dolina usnęła.

Rymos wymknął się z szopy, za rozkazem pana, szukać Szwentasa; lecz znaleźć go już nie mógł. Znikł stary.

Nazajutrz Kunigas chodził i czatował, czy Baniuty nie postrzeże, czy choć głosu jej nie posłyszy... Znikła, jak w ziemię wpadła, nie było jej. Mieliżby ją stąd tajemnie gdzie indziej uprowadzić?

Niejeden był ogień święty i dąb a Romowe.

W duszy Jerzego co się działo, jak cierpiał, jak się zżymał, iż posłuchał rady Szwentasa i naprzód tu przybył, nie wiedział nikt; bo chodził, twarzą kłamiąc, i z Konisem mówił spokojnie, a gniewu i tęsknoty nie okazywał.

Liczył już tylko dni, kiedy się mógł z powrotem spodziewać Szwentasa. Lecz i to obrachować było trudno. Odległości dobrze nie znał, droga była niejedna, człek znużony... przeszkód wiele.

Gdy w borze zatętniło, a nowi ludzie przyjeżdżali na Romowe, serce mu biło, spoglądał, wywiadywał się, nuż od matki posłowie?

Ale oczekiwanych