Cień Bafometa - Stefan Grabiński (czytac TXT) 📖

karło (daw.) — rodzaj niewysokiego krzesła z podłokietnikami, o nogach z przodu i z tyłu uformowanych w kształt cyfry X; niekiedy z oparciem, częściej bez, czasem wyściełane materiałem lub skórą. [przypis edytorski]

66. in saecula saeculorum (łac.) — na wieki wieków. [przypis redakcyjny]

67. humillimus servus (łac.) — najniższy sługa. [przypis redakcyjny]

68. Laudeutur Jesus Christus (łac.) — Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus. [przypis redakcyjny]

69. Maledicatur autem Satanas, creatura Gehennae (łac.) — Zelżony zaś niech będzie szatan, nędzny pomiot piekła. [przypis redakcyjny]

70. kontenans (daw., z fr.) — pewność siebie, odwaga. [przypis edytorski]

71. abominacja (z łac.) — wstręt, odraza, obrzydzenie. [przypis edytorski]

72. tuwalnia (z łac.) — rodzaj szala z delikatnej materii, poprzez który ksiądz ujmuje monstrancję w czasie błogosławieństwa. [przypis redakcyjny]

73. bursa (z łac.) — [tu:] rodzaj jedwabnego futerału na przechowywanie pateny, czyli małego metalowego talerzyka, na którym kładzie się hostię w czasie mszy. [przypis redakcyjny]

74. wiatyk (z łac. viaticum: prowiant na drogę) — w chrześcijaństwie (zwł. w katolicyzmie) komunia święta podawana choremu na łożu śmierci; ma ona stanowić „pokarm w drodze do życia wiecznego”: stąd nazwa. [przypis edytorski]

75. palka (z łac.) — podwójna, kwadratowa chusta do nakrywania kielicha i pateny. [przypis redakcyjny]

76. korporał (z łac.) — biały, lniany obrusik, na którym kładzie się hostię w czasie mszy. [przypis redakcyjny]

77. puryfikaterz (z łac.) — białe ręczniczki do wycierania rąk i kielicha w czasie mszy. [przypis redakcyjny]

78. humerał (z łac.) — białe, lniane chusty, wdziewane przez księdza pod albę i ornat. [przypis redakcyjny]

79. umbraculum (łac.) — rodzaj ekranu, którym przesłania się monstrancję z Najświętszym Sakramentem w czasie kazania. [przypis redakcyjny]

80. posowa (daw.) — sufit, powała. [przypis edytorski]

81. ego te absolvo (łac.) — formuła, którą ksiądz kończy spowiedź: rozgrzeszam cię. [przypis redakcyjny]

82. pletnia — plecionka. [przypis edytorski]

83. na pięstuki — na pięści. [przypis edytorski]

84. demonolatria (z łac.) — kult demonów. [przypis redakcyjny]

85. autodafe (z port.) — palenie na stosie. [przypis redakcyjny]

86. lubież — lubieżność. [przypis edytorski]

87. winować (starop.) — obciążać winą, oskarżać. [przypis edytorski]

88. triangał (z łac.) — świecznik trójramienny. [przypis redakcyjny]

89. Ecce homo! (łac.) — Oto człowiek! [przypis redakcyjny]

90. pawęż — tarcza. [przypis edytorski]

91. Benedico vobis (łac.) — błogosławię wam. [przypis redakcyjny]

92. rzęsny — dziś raczej: rzęsisty. [przypis edytorski]

93. przymiot a. przymiotna choroba (daw.) — kiła, syfilis. [przypis edytorski]

94. Dni Krzyżowe — w chrześcijańskim kalendarzu liturgicznym: wiosenne dni modlitw o urodzaje i za głodujących, obchodzone przez trzy kolejne dni poprzedzające uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego, wypadającą tradycyjnie w czwartek 40 dni po Zmartwychwstaniu, czyli święcie Wielkanocy, zapoczątkowane w połowie V w. przez św. Mamerta, biskupa Vienne. Ponieważ Wielkanoc jest świętem ruchomym, obchodzonym w pierwszą niedzielę po pierwszej wiosennej pełni księżyca i może wypaść najwcześniej 22 marca, a najpóźniej 25 kwietnia; Dni Krzyżowe mogą wypaść, zależnie od roku, w ostatnie dni kwietnia lub później, aż do początków czerwca. [przypis edytorski]

95. syrynga (z wł.) — strzykawka lekarska. [przypis redakcyjny]

96. trójgran — trójkąt. [przypis redakcyjny]

97. bugaj (daw.) — kępa młodych pędów drzew lub krzewów; tu: włosy. [przypis edytorski]

98. miriadem — dziś popr. r.ż.: miriadą. [przypis edytorski]

99. flagelanci (z łac.) — biczownicy. [przypis redakcyjny]

100. zapust (starop.) — zagajnik. [przypis redakcyjny]

101. wdychiwał — dziś raczej: wdychał. [przypis edytorski]

102. podobno (daw.) — tu: prawdopodobnie, zapewne. [przypis edytorski]

103. kaprawy — zaropiały i zaczerwieniony (o oku); mający zaropiałe, zaczerwienione oczy (o człowieku). [przypis edytorski]

104. kmotr (z średniow. łac. compater: współojciec) — kum, ojciec chrzestny. [przypis edytorski]

105. indagacja — badanie, wypytywanie. [przypis edytorski]

106. clou (fr.) — przen.: główny punkt, największa atrakcja. [przypis redakcyjny]

107. finale (wł.) — finał, zwieńczenie. [przypis edytorski]

108. niedogarek — niedopałek. [przypis edytorski]

109. saprisiti! (fr.) — Do licha! [przypis redakcyjny]

110. taster (z niem.) — przycisk. [przypis edytorski]

111. une femme superbe (fr.) — pyszna kobieta. [przypis redakcyjny]

112. znachodzić (daw.) — znajdować. [przypis edytorski]

113. encore une fois (fr.) — jeszcze raz. [przypis redakcyjny]

114. mademoiselle (fr.) — panna, panienka. [przypis edytorski]

115. Encore une fois, belle Esmeralde (fr.) — jeszcze raz, piękna Esmeraldo. [przypis edytorski]

116. comme il faut (fr.) — jak należy. [przypis redakcyjny]

117. Appassionata — sonata f-moll Ludwika van Beethovena. [przypis redakcyjny]

118. Rabelais, François (ok. 1484–1553) — francuski pisarz, lekarz, były zakonnik; autor arcydzieła francuskiego renesansu, pełnej rubasznego humoru powieści (epopei) satyryczno-fantastycznej Gargantua i Pantagruel, pisanej w l. 1532–1564, podejmującej krytykę instytucji kościelno-feudalnych, dogmatów, średniowiecznej metafizyki i scholastycznego system wychowania, kładącej tym samym podwaliny pod nowoczesną myśl odrodzenia. [przypis edytorski]

119. Brantôme, właśc. Pierre de Bourdeille (1535–1614) — pisarz francuski, autor Pamiętników (fr. Memoirs), dających obraz obyczajów epoki, opisujących ważne postaci ówczesnej Francji i Europy, zawierających anegdoty dotyczące pojedynków itp.; pierwsze tomy, opublikowane w latach 1665–1666, zawierały głównie Żywoty znakomitych ludzi i wielkich rycerzy francuskich (4 t.) oraz Żywoty znakomitych ludzi i wielkich rycerzy obcych krajów (2 t.), najbardziej znany tom stanowią jednak Żywoty pań swawolnych. [przypis edytorski]

120. connaisseurs des affaires d’amour (fr.) — znawcy spraw miłosnych. [przypis redakcyjny]

121. Maupassant, Guy de (1850–1893) — francuski pisarz, przedstawiciel naturalizmu; autor m.in. powieści Bel-Ami (1885) oraz wielu opowiadań wyrażających ostrą krytykę obyczajowości mieszczańskiej. [przypis edytorski]

122. Flaubert, Gustave (1821–1880) — pisarz francuski, twórca prozy z nurtu realizmu, uważany też za jednego z pierwszych przedstawicieli naturalizmu, sformułował postulat bezosobowości, autor m.in. powieści: Pani Bovary (Madame Bovary, 1857), Salambo (Salammbô, 1862), Szkoła uczuć (L’Education sentimentale, 1869), Kuszenie św. Antoniego (La Tentation de Saint Antoine, 1874); sławę przyniosła mu Pani Bovary, powieść o prowincjuszce, która porzuca dziecko, zdradza i doprowadza do bankructwa męża, po czym popełnia samobójstwo; po publikacji Flaubertowi wytoczono proces, uznając jego książkę za deprawującą. [przypis edytorski]

123. Balzac, Honoré de (1799–1850) — francuski prozaik okresu romantyzmu, nazywany „mistrzem realizmu”, autor monumentalnego cyklu powieściowego pt. Komedia ludzka (obejmującego m.in. powieści: Ojciec Goriot, Stracone złudzenia, Kobieta trzydziestoletnia), pokazującego życie społeczne, polityczne i obyczajowe we Francji od czasów rewolucji francuskiej do rządów Ludwika Filipa. [przypis edytorski]

124. Zola, Émile (1840–1902) — francuski pisarz, główny teoretyk i przedstawiciel naturalizmu; opublikował 20-tomowy cykl powieści Rougon-Macquartowie, przedstawiający pełny obraz epoki (Nana, Germinal, Ziemia, Klęska); autor najważniejszego artykułu krytycznoliterackiego pt. Powieść eksperymentalna, przedstawiającego teorię oraz estetykę naturalizmu; w 1898 zaangażował się w obronę Alfreda Dreyfusa, fr. oficera niesłusznie oskarżonego o zdradę, publikując na pierwszej stronie paryskiego dziennika „L’Aurore” artykuł J’Accuse!... (Oskarżam!), zarzucając władzom antysemityzm i działania niezgodne z prawem. [przypis edytorski]

125. Huysmans, Joris-Karl, właśc. Charles-Marie-Georges Huysmans (1848–1907) — francuski pisarz i krytyk sztuki, skandalista. W swej najsłynniejszej powieści À rebours (Na wspak, 1884) sportretował „dekadenta doskonałego”, diuka des Esseintes; powieść zyskała specyficzny rozgłos, ponieważ w 1895 r. podczas procesu przeciwko Oscarowi Wilde’owi, oskarżyciel odwołał się do niej jako przykładu literatury „sodomicznej”. [przypis edytorski]

126. Prévost, Antoin (1697–1763) — francuski pisarz, prekursor romantyzmu we Francji, autor powieści Historia kawalera des Grieux i Manon Lescaut, poświęconej problemowi mechanizmu działania namiętności. [przypis edytorski]

127. Louÿs, Pierre, właśc. Pierre Félix Louis (1870–1925) — francuski pisarz i poeta, mistrz fr. literatury erotycznej; założyciel (1891) czasopisma literackiego „La Conque” (Muszla) poświęconego twórczości fr. parnasistów i symbolistów, ale publikującego także utwory debiutantów, takich jak Paul Valéry czy André Gide. Używał różnych pseudonimów, m.in. Pierre Chrysis, Peter Lewys i Pibrac. Autor m.in. zbioru erotyków pt. Astarte (1894), zbioru erotycznych lesbijskich utworów pisanych prozą poetycką pt. Pieśni Bilitis (wyd. w 1894 r. jako rzekome teksty jednej z gr. poetek staroż. z kręgu Safony, imieniem Bilitis; do trzech utworów z tego tomu Claude Debussy skomponował muzykę); powieści: debiutanckiej, opisującej życie kurtyzany w staroż. Aleksandrii pt. Afrodyta (oryg. Aphrodite — mœurs antiques, tj. „Afrodyta — antyczne obyczaje”, 1896) oraz Kobieta i pajac (oryg. La femme et le pantin 1898; adaptację filmową stanowi ostatni obraz Luisa Buñuela pt. Mroczny przedmiot pożądania), a także czysto libertyńskie w duchu: Les Aventures du roi Pausole („Przygody króla Pausole’a”, 1901) czy Pervigilium Mortis (1916). [przypis edytorski]

128. Boccacio, Giovanni (1313–1375) — włoski pisarz, humanista; autor zbioru stu nowel zatytułowanego Dekameron, rozwinął prozę artystyczną, gatunek noweli oraz stworzył tzw. teorię sokoła (kluczowego, powracającego w noweli motywu). Wiele spośród jego tekstów ma zabarwienie erotyczne. [przypis edytorski]

129. Aretino, Pietro, właśc. Pietro Bacci (1492–1556) — włoski pisarz, publicysta i szantażysta, zw. biczem książąt; pochodził z Arezzo (stąd jego przydomek Aretino); uważany za twórcę pornografii, znany jako autor Żywotów kurtyzan (1536) oraz dialogów i rozważań włożonych w usta kurtyzan, odzwierciedlających renesansową swobodę erotyczną (Rozważania, oryg. Ragionamenti 1536–1556). [przypis edytorski]

130. Annunzio, Gabriele Michele Raffaele Ugo d’ (1863–1938) — włoski lotnik wojskowy, poeta, dramaturg, prozaik oraz polityk; znany zwłaszcza dzięki powieści Triumf śmierci (1894); często wskazywany jako jeden z prekursorów włoskiego faszyzmu. [przypis edytorski]

131. nowym błazeńskim pomysłem — aluzja do różnych efekciarskich demonstracji wojennych i politycznych pisarza. [przypis redakcyjny]

132. Strindberg, August (1849–1912) — pisarz i malarz szwedzki, ustanowił nowy język literacki i formę nowoczesnego dramatu, zaszczepił w Szwecji europejskie prądy literackie (np. naturalizm, ekspresjonizm); autor m.in. dramatów Ojciec (1887), Panna Julia (1888), Pierwsze ostrzeżenie (1892), Do Damaszku (1898), Zbrodnie i zbrodnie (1899), Gustaw Waza (1899), Sonata widm (1907); powieści Czerwony pokój (1879), Historie małżeńskie (I, 1884; II, 1886), Spowiedź szaleńca (1888), Inferno (1897), eseju z zakresu krytyki sztuki Nowe sztuki czyli rola przypadku w powstawaniu dzieła sztuki oraz obrazów w duchu ekspresjonizmu, m.in. Kraina czarów (1894) czy Miasto (1903), a także eksperymentalnych fotografii (m.in. cyklu autoportretów z lat 1886, 1893 i 1906). [przypis edytorski]

133. mizogin (z gr.) — wróg kobiet. [przypis redakcyjny]

134. Otto Weininger (1880–1903) — filozof i psycholog austriacki, autor głośnego dzieła Płeć i charakter. [przypis redakcyjny]

135. Safona VII/VI–VI p.n.e.) — grecka poetka liryczna, autorka pieśni weselnych, hymnów, liryki miłosnej lesbijskiej; według legendy nieszczęśliwa w miłości popełniła samobójstwo, rzucając się w morze ze Skały Leukadejskiej. [przypis edytorski]

136. Sacher-Masoch, Leopold von (1836–1895) — pisarz austriacki, autor sensacyjnych powieści o tematyce perwersyjno-erotycznej, np. Wenus w futrze. [przypis redakcyjny]

137. Sade, Donatien Alphonse François de (1740–1814) — francuski pisarz, libertyn, głoszący jako wartość życie w zgodzie ze skrajnie pojętą wolnością jednostki, przekreślającą ograniczenia ze strony moralności, religii czy prawa i nakazującą podążanie za wszelkimi popędami i pragnieniami; w ostatniej dekadzie XVIII w. był jednym z najpopularniejszych pisarzy paryskich, następnie zaś najbardziej tępionym przez cenzurę (zacierano wszelkie ślady jego publikacji); większość swego życia spędził w więzieniu lub na wygnaniu; od nazwiska markiza de Sade pochodzi nazwa jednego z zaburzeń preferencji seksualnych, sadyzmu. [przypis edytorski]

138. subretka (z fr. soubrette) — pokojówka, służąca; typ postaci wywodzący się z komedii dell’arte, występujący w operetce i operze komicznej. [przypis edytorski]

139. Laissez... C’est mon affaire (fr.) — Daj pokój... To moja sprawa. [przypis redakcyjny]

140. lubo (daw.) — choć, chociaż. [przypis edytorski]

141. tetryczny (daw.) — zgorzkniały, zgryźliwy, gderliwy; właściwy tetrykowi. [przypis edytorski]

142. „Ponad siły” — głośny dramat pisarza norweskiego Björnstierne Björnsona (1832–1910). [przypis redakcyjny]

143. ektoplazma (z gr.) — wydzielina z organizmu medium, z której formują