Jaszczur - Honoré de Balzac (biblioteka publiczna online TXT) 📖

wrażenie, że pani Gaudin głęboko śpi: ujrzałem w cieniu jej spokojny i woskowy profil wtulony w poduszkę.

— Czy ma pan jaką zgryzotę? — spytała Paulina, odkładając pędzel.

— Moje drogie dziecko, możesz mi oddać wielką przysługę.

Spojrzała na mnie z wyrazem takiego szczęścia, że zadrżałem.

„Czyżby mnie kochała?” — pomyślałem.

— Paulino... ciągnąłem.

I siadłem obok, aby się jej dobrze przyjrzeć. Odgadła mnie, tak moje spojrzenie było badawcze; spuściła oczy. Miałem uczucie, że mogę czytać w jej sercu jak we własnym, tak fizjognomia jej była naiwna i czysta.

— Kochasz mnie? — spytałem.

— Kocha... lubi... szanuje! — wykrzyknęła.

Nie kochała mnie. Żartobliwy akcent oraz pełen wdzięku gest, który się jej wymknął, malowały jedynie dziecinną wdzięczność młodego stworzenia. Wyznałem jej tedy moją rozpacz, kłopot, w jakim się znajduję i prosiłem, aby mi dopomogła.

— Jak to, panie Rafaelu — rzekła — pan nie chce sam iść do lombardu, a posyła pan mnie!

Zaczerwieniłem się, zawstydzony logiką dziecka. Ujęła mnie za rękę, jakby chciała pieszczotą wynagrodzić szczerość swego wykrzyknika.

— Och — rzekła — poszłabym, ale to niepotrzebne. Dziś rano znalazłam za fortepianem dwie pięciofrankówki, które wsunęły się za listwę; położyłam je panu na stole.

— Niedługo dostanie pan pieniądze, panie Rafaelu — rzekła dobra matka, wychylając głowę zza firanek — mogę panu tymczasem pożyczyć parę talarów.

— Och, Paulino — wykrzyknąłem, ściskając ją za rękę — chciałbym być bogatym.

— Ba! Po co? — odparła z dąsem.

Ręka jej, drżąca w mojej, odpowiadała wszystkim biciom mego serca; cofnęła żywo palce i przyjrzała się moim.

— Zaślubi pan kobietę bogatą — rzekła — ale będzie pan miał przez nią wiele zmartwienia... Och, Boże! Ona pana zabije... Jestem tego pewna.

W krzyku jej przebijała jak gdyby wiara w szalone zabobony matki.

— Jakaś ty dziecinna, Paulino!

— Och, to pewne — rzekła, patrząc na mnie ze zgrozą — kobieta, którą pan pokocha, zabije pana!

Ujęła z powrotem pędzel, umoczyła go w farbie z oznakami żywego wzruszenia i nie spojrzała już na mnie. W tej chwili byłbym chciał wierzyć w chimery. Człowiek nie jest zupełnie nieszczęśliwy, jeśli jest zabobonny. Zabobon jest często nadzieją. Wróciwszy do pokoju, ujrzałem dwie piękne sztuki monety, których obecność wydała mi się podejrzana. Pogrążony w pół śnie, siliłem się sprawdzić moje rachunki, aby usprawiedliwić przed sobą tę niespodzianą gratkę, ale usnąłem, zgubiwszy się w bezużytecznych cyfrach. Nazajutrz Paulina zaszła do mnie w chwili, gdy kupowałem lożę.

— Może panu nie wystarczy tych dziesięć franków — rzekła, rumieniąc się dobra i luba dziewczyna — matka poleciła mi ofiarować panu te pieniądze. Niech pan bierze, niech pan bierze.

Położyła trzy talary na stole i chciała uciekać, ale ją zatrzymałem. Podziw osuszył łzy, które kręciły mi się w oczach.

— Paulino — rzekłem — jesteś aniołem! Ta pożyczka wzrusza mnie o wiele mniej niż delikatność, z jaką mi ją ofiarujesz. Pragnąłem kobiety bogatej, wykwintnej, utytułowanej; obecnie chciałbym mieć miliony i spotkać młodą dziewczynę biedną jak ty i jak ty bogatą sercem; wyrzekłbym się nieszczęsnej namiętności, która mnie zabije. Może masz słuszność.

— Dosyć — rzekła.

Uciekła i jej słowiczy głos, jej czyste trele rozległy się na schodach.

— Szczęśliwa jest, że nie kocha jeszcze! — rzekłem, myśląc o torturach, jakie cierpiałem od miesięcy.

Piętnaście franków Pauliny zdało mi się bardzo. Fedora przestraszona zaduchem sali, w której mieliśmy spędzić kilka godzin, wyraziła żal, że nie ma bukietu; poszedłem po kwiaty, przyniosłem jej moje życie i mienie. Doświadczałem równocześnie wyrzutów i przyjemności, ofiarując jej bukiet, którego cena dała mi próbkę kosztów zdawkowej światowej galanterii. Niebawem Fedora zaczęła się żalić na zbyt silny zapach hiszpańskiego jaśminu, uczuła nieznośny wstręt na widok sali, gdzie była zmuszona siedzieć na twardej ławce; wymawiała mi, żem ją tam przyprowadził. Mimo iż siedziała obok mnie, oświadczyła, że chce iść; wyszła. Skazywać się na bezsenne noce, strwonić dwa miesiące życia i nie zrobić jej przyjemności! Nigdy ten demon nie był bardziej uroczy i bardziej nieczuły. Przez drogę siedziałem obok niej w szczupłym powoziku, wdychałem jej oddech, dotykałem pachnącej rękawiczki, widziałem wyraźnie skarby jej piękności, czułem atmosferę słodką jak irys: cała kobieta i nic z kobiety. W tej chwili błysk światła pozwolił mi ogarnąć głębie tego tajemniczego życia. Przypomniała mi się książka świeżo wydana przez poetę, pomysł szczerego artysty wyrzeźbiony w posągu Poliklesa. Zdało mi się, że widzę tego potwora, który to jako oficer poskramia ognistego konia, to jako młoda dziewczyna stroi się przy gotowalni i przywodzi do rozpaczy kochanków; to jako kochanek wtrąca w rozpacz łagodną i skromną dziewicę. Nie mogąc sobie inaczej wytłumaczyć Fedory, opowiedziałem jej tę fantastyczną historię; ale nic nie zdradziło jej podobieństwa z tą poezją Chimery; ubawiła się nią szczerze, jak dziecko bajką z Tysiąca i jednej nocy.

„Aby się oprzeć miłości człowieka w moim wieku, zaraźliwej gorączce tej lubej choroby duszy, Fedora musi kryć jakąś tajemnicę! — rzekłem sobie, wracając do domu. — Może podobnie jak lady Delacour toczy ją rak? Życie jej... to z pewnością jedna wielka komedia”.

Na tą myśl zimno mi się zrobiło. Następnie powziąłem zamiar równocześnie najbardziej szalony i najbardziej rozsądny, na jaki kochanek wpaść mógł kiedykolwiek. Aby zbadać tę kobietę cieleśnie, tak jak ją wystudiowałem duchowo, słowem, aby ją poznać zupełnie, postanowiłem spędzić noc u niej, w jej pokoju, bez jej wiedzy. Oto jak wykonałem to przedsięwzięcie, które mi żarło duszę tak, jak żądza zemsty kąsa serce korsykańskiego mnicha. W dnie przyjęć salony Fedory gromadziły zbyt wiele osób, aby odźwierny mógł ściśle zapamiętać wchodzących i wychodzących. Pewien iż mogę pozostać w domu bez skandalu, oczekiwałem niecierpliwie najbliższego wieczoru u hrabiny. Ubierając się, wsunąłem do kieszeni mały angielski scyzoryk zamiast sztyletu. Ten literacki instrument, w razie gdyby go przy mnie znaleziono, nie miał nic podejrzanego; nie wiedząc zaś, dokąd mnie może zaprowadzić mój romantyczny pomysł, wolałem być uzbrojony.

Kiedy salony zaczęły się napełniać, udałem się do sypialni, aby zbadać sytuację. Szczęściem, znalazłem żaluzje i okiennice zamknięte; ponieważ pokojówka mogła wejść, aby zapuścić firanki, zrobiłem to sam. Było to wielkie ryzyko gospodarować tak w pokoju; ale pogodziłem się z niebezpieczeństwami mego położenia i obliczyłem je chłodno.

Około północy ukryłem się we framudze okna. Iżby mi nie było widać nóg, wspiąłem się na listewkę drewnianą, grzbietem przycisnąłem się do muru, kurczowo trzymając się zasuwki. Zyskawszy w ten sposób równowagę, zbadawszy punkty oparcia, zmierzywszy przestrzeń dzielącą mnie od firanek, zdołałem się oswoić z trudnościami mej pozycji w ten sposób, aby móc wytrwać niepostrzeżony, o ile kurcz, kaszel lub kichnięcie mi w tym nie przeszkodzą. Aby się nie męczyć na próżno, stałem swobodnie, czekając krytycznej chwili, w czasie której miałem się przyczaić niby pająk w swej siatce. Biała mora i muślin firanek tworzyły grube fałdy podobne do rur organów; wyciąłem w nich scyzorykiem dziury, aby widzieć wszystko niby przez strzelnice. Słyszałem odległy gwar salonów, śmiechy rozmawiających, ich głosy. Ten mętny hałas, ten głuchy zgiełk zmniejszał się stopniowo. Kilku mężczyzn weszło po swoje kapelusze złożone blisko mnie, na komodzie. Idąc, ocierali się o firanki: drżałem na myśl, aby któryś z nich w pośpiechu lub przez roztargnienie nie zapuścił się w poszukiwaniach o moją kryjówkę. Skoro niebezpieczeństwo minęło, nabrałem otuchy. Ostatni przyszedł po kapelusz jakiś stary wielbiciel Fedory, który myśląc, że jest sam, spojrzał na łóżko i wydał ciężkie westchnienie połączone z dość energicznym wykrzyknikiem. W buduarze sąsiadującym z sypialnią zostało już tylko kilku najbliższych; hrabina zatrzymała ich na szklankę herbaty. Potwarze, dla których dzisiejsze społeczeństwo zachowało tę odrobinę wiary jaka mu została, wmieszały się między koncepty, paradoksy, brzęk filiżanek i łyżeczek. Rastignac, bezlitosny dla moich rywali, budził szalony śmiech swymi złośliwościami.

— Pan de Rastignac to człowiek, z którym niedobrze jest się poróżnić — rzekła hrabina, śmiejąc się.

— I ja tak myślę — odparł z prostotą. — Nie mogę się skarżyć na moich wrogów... I na przyjaciół też nie — dodał. — Wrogowie moi pomagają mi może tyleż, co przyjaciele. Zbadałem dość dokładnie współczesną gwarę oraz niewinne sztuczki, którymi świat się posługuje, albo aby wszystko potępić, albo aby wszystko usprawiedliwić. Wymowa ministerialna to wielka zdobycz społeczna. Któryś z twoich przyjaciół jest tępy, mówisz o jego naiwności, szczerości. Dzieło drugiego jest ciężkie, przedstawiasz je jako sumienną pracę. Jeżeli książka jest źle napisana, chwalisz jej piękne myśli. Ktoś jest niepewny, nierzetelny, śliski jak piskorz: ba! jest uroczy, świetny, czarujący. Skoro chodzi o wrogów, rzucamy im na głowę żywych i umarłych; wywracamy na nice znaczenie wyrazów; jesteśmy równie biegli w odkrywaniu ich wad, jak byliśmy zręczni w uwydatnianiu zalet naszych przyjaciół. To przykładanie lornetki do oczu to jedną, to drugą stroną jest tajemnicą konwersacji i całą sztuką dworaka. Nie posługiwać się nią, znaczy chcieć walczyć bez broni z ludźmi okutymi w żelazo jak średniowieczni rycerze. Ja używam tej broni! Nadużywam jej nawet czasem. Toteż szanują mnie, mnie i moich przyjaciół, szpada moja bowiem nie ustępuje zresztą językowi.

Jeden z najżarliwszych wielbicieli Fedory, młody człowiek sławny ze swej impertynencji, z której uczynił sobie nawet środek kariery, podjął rękawicę tak wzgardliwie rzuconą przez Rastignaca. Zaczął mówić o mnie, wychwalając ponad miarę moje talenty i osobę. Rastignac zapomniał o tym rodzaju obmowy. Ta sardoniczna pochwała zmyliła hrabinę, która wzięła mnie na ząbki bez litości; aby zabawić swoich przyjaciół, zdradziła moje tajemnice, pretensje i nadzieje.

— Ma przyszłość — rzekł Rastignac. — Może zdoła kiedyś znaleźć krwawy odwet; talent jego wart jest co najmniej tyle co moja odwaga; toteż podziwiam śmiałków, którzy go dziś szarpią, bo on ma pamięć...

— Pisze nawet pamiętniki — dodała hrabina, jakby niemile tknięta milczeniem, które zapanowało.

— Pamiętniki fałszywej hrabiny, tak, pani — odparł Rastignac. — Aby je pisać, trzeba mieć znowuż inny rodzaj odwagi.

— Tak, wierzę, że ma dużo odwagi — odparła — jest mi wierny...

Odczułem żywą pokusę, aby się pokazać nagle żartownisiom jak Banko w Makbecie. Traciłem kochankę, ale miałem przyjaciela! Ale w tej samej chwili miłość podszepnęła mi nagle płaski i naciągnięty paradoks, z tych, którymi umie usypiać wszystkie nasze boleści.

„Jeżeli Fedora mnie kocha — pomyślałem — czyż nie musi kryć swego uczucia pod złośliwymi żarcikami? Ileż razy serce zadaje kłam temu, co mówią usta!”

Wreszcie rywal mój, zostawszy sam z hrabiną, wstał, aby się pożegnać.

— Co! już? — rzekła pieszczotliwym głosem, od którego wszystko zadygotało we mnie. — Nie użyczy mi pan jeszcze chwilki? Czy nie ma mi pan nic do powiedzenia i nie zechce mi pan poświęcić żadnej przyjemności?

Odszedł.

— Och! — wykrzyknęła, ziewając — jacyż oni wszyscy nudni!

Pociągnęła silnie za taśmę od dzwonka, którego dźwięk rozległ się w całym mieszkaniu. Hrabina weszła do sypialni, nucąc frazę z Pria che spunti. Nigdy nikt nie słyszał jej śpiewającej, a niemota ta dawała powód do dziwacznych komentarzy. Przyrzekła — powiadano — swemu pierwszemu kochankowi, oczarowanemu jej talentem i zazdrosnemu o nią aż poza grób, że nikomu nie da tego szczęścia, którego on chciał kosztować sam jeden. Napiąłem wszystkie siły duszy, aby chłonąć dźwięki. Z każdą nutą głos potężniał; Fedora jak gdyby ożywiała się, bogactwa jej krtani rozwijały się stopniowo, melodia nabierała czegoś boskiego. Hrabina miała głos niezwykle jasny, w czystym jej tonie była jakaś harmonia, wibracja, która przenikała, wzruszała i pieściła serce. Kobiety muzykalne są prawie zawsze artystkami w miłości. Osoba, która tak śpiewała, musiała umieć kochać. Piękno tego głosu było tedy jedną tajemnicą więcej w kobiecie już tak tajemniczej. Widziałem ją w owej chwili, tak jak ciebie widzę; zdawała się wsłuchiwać w siebie samą i odczuwać jakąś osobliwą rozkosz; tonęła jak gdyby w miłosnym upojeniu. Zbliżyła się do kominka, kończąc główny motyw tego ronda, ale kiedy zamilkła, fizjognomia jej zmieniła się, na twarzy odbiło się znużenie. W tej chwili zdjęła maskę; aktorka skończyła swą rolę. Mimo to owo przygaszenie jej piękności pod wpływem wysiłku artystki lub zmęczenia gośćmi nie było bez uroku.

„Oto jaką jest naprawdę!” — powiadałem sobie.

Oparła, jakby chcąc się ogrzać, nogę na brązowej sztabie popielnika, zdjęła rękawiczki, rozpięła bransoletki i ściągnęła przez głowę złoty łańcuszek, na którym wisiało puzderko strojne drogimi kamieniami.

Z niewymowną przyjemnością patrzałem na jej ruchy, posiadające wdzięk kotki, gdy muska się na słońcu. Przyjrzała się sobie w lustrze i rzekła niezadowolona:

— Nie byłam ładna dziś wieczór... cera mi więdnie z przerażającą szybkością... Powinna bym się może kłaść wcześniej, zaniechać tego wyczerpującego życia... Ale cóż ta Justysia! Czy ona drwi sobie ze mnie?

Zadzwoniła znowu, pokojówka nadbiegła. Gdzie mieszkała? Nie wiem. Przybyła ukrytymi schodkami. Ciekaw byłem się jej przyjrzeć. Moja poetycka wyobraźnia nieraz oczerniała tę niewinną służącą, rosłą i dobrze zbudowaną brunetkę.

— Pani dzwoniła?

— Dwa razy! — odparła Fedora. — Cóż to, ogłuchłaś?

— Przyrządzałam migdałowe mleko dla pani.

Justysia uklękła, rozwiązała tasiemki u trzewików, rozzuła swoją panią, która niedbale wyciągnięta na sprężynowym fotelu przy ogniu ziewała, drapiąc się w głowę. Ruchy jej były bardzo naturalne; nic nie zdradzało tajemnych cierpień ani namiętności, które podejrzewałem.

— Jerzy jest zakochany — rzekła — oddalę go. Znowu zapuścił firanki dziś wieczorem. O czym on myśli?

Na te słowa krew spłynęła mi do serca: ale nie było już mowy o firankach.

— Życie