Darmowe ebooki » Powieść » Agaj-Han - Zygmunt Krasiński (cyfrowa biblioteka .TXT) 📖

Czytasz książkę online - «Agaj-Han - Zygmunt Krasiński (cyfrowa biblioteka .TXT) 📖».   Wszystkie książki tego autora 👉 Zygmunt Krasiński



1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Idź do strony:
wciąż dzierży oczy, ani zważa na to, co się dzieje wokoło, bojaźni żadnej twarz jego nie pokazuje; stoi gdyby wryty i nie zadrży ni razu, stoi i czeka wciąż, a w jego mózgu szaleństwo odprawuje tajemnice swoje.

Słońce zapadło w głąb, gdzieś za krańcem pustyni, pożar ogromny po sobie zostawiło na niebie, tam palą się chmury i wzbijają się dymy, a tu roztrzaskują się lody. Nurt, płynący z góry, je rozbija i miele; co chwila się przysuwa, a posada, na której Agaj-Han duma, trzęsie się od jednego brzegu do drugiego; w wirach podniosły się śniegi i latają w powietrzu jako mgły jakie, wicher pomiędzy nimi harce odbywa swoje i żałośnie jęczy, grzmoty jedne po drugich się rozlegają, coraz bliżej, coraz bliżej. Zda się, jak gdyby na nowo archanioł ciemności zwoływał swe hufce i gotował się do walki przeciw wszechmocnemu Bogu.

Wszystko rwie się i pęka; chwil kilka uszło jeszcze, na krę cały lód się podarł, a on został na szerokim cyplu i oddala się od źródła, kędy zginęła Maryna. — Błyskawicą pędzi pomiędzy bryłami, a ręce wyciąga i jeszcze patrzy na niego130, wzrokiem bez życia, świecącym, jako świeci próchno.

I z tyłu, i z przodu pędzą za nim, pędzą przed nim lody; on na swojej wyspie, okolony słupami, wzgórzami, ostrzami, leci wśród odmętu; co chwila topnieją, kruszą się jej brzegi, to w kliny się wytną, to wygładzą się okrągło, ale coraz ich mniej, coraz mu ciaśniej. Trzyma się na środku, ręce na piersi założył, zawój bogaty mignie jeszcze czasem w promieniach zmierzchu. Nadbrzeżów Jaiku nie dojrzeć już, bo filary, zawały, kopce z lodu je przesłaniają; woda i lód — oto świat jego — ale on tego nie poznaje świata, bo dziwaczne otaczają go kształty, bo płynie jak strzała, i te kształty płyną z nim — przy ciągłym szumie. To mu się wydaje, że kręci się na jednym miejscu, to znowu, że olbrzymy krainy nadziemskiej podają mu dłonie i ciągną go z sobą, a zimno, a okropnie, a coraz ciemniej, lecz pośród cieniów znać ciągle, jako te duchy skaczą i suną wokoło. Raz tylko podniósł głowę, i to nie z namysłu — przypadkiem, nie wiedzieć dlaczego, a nad sobą dojrzał gwiazdę, z którą biła się czarna chmura. To mu przypomniało, że kiedyś bywał w okolicy, skąd takie gwiazdy i takowe chmury widne bywały, że w tej samej okolicy urodziwa postać przechadzała się niegdyś, i chciał dalej przypomnieć sobie, ale gwiazda zniknęła, rysów tej postaci doszukać się nie mógł — i głowę spuścił na piersi.

Ku morzu, ku morzu kra Jaiku pędzi i z nią Agaj-Han. Żegnaj mi na wieki, dziecię mojej wyobraźni, za chwil kilka pochłoną cię fale i przerzucać sobie twoje ciało będą. Życie ci przeszło na mękach, a mściłeś się zbrodniami na tych, których nienawidziłeś, na tej, którąś kochał. Teraz ty i ona jednym żeście porwani pogrzebem; a wasze dusze kędy się podziały? Nie słychać było, jako z waszych wykradały się piersi, nie słychać było ich lotu w przestrzeni, ale ona, konając, modliła się Maryi.

Królowo Polski! Daj jej zasiąść u stóp twoich, bo korona carów była dla niej wieńcem cierniowym, życie jej długą pielgrzymką, daleko od Ojczyzny, wśród obcych i zawistnych. Królowo Polski, zlituj się nad córą Twoją!

Przypisy:
1. z bisurmańskiej na grecką wiarę przechrzczony — tzn. zmienił wyznanie, przechodząc z islamu na prawosławie. [przypis edytorski]
2. od niego (daw.) — tu: przez niego. [przypis edytorski]
3. znieść się z kim (daw.) — złączyć się z kim, sprzymierzyć się z kim. [przypis edytorski]
4. roztruchan (z tur.) — duży, srebrny lub złoty ozdobny puchar o kształcie zoomorficznym (przedstawiający np. orła, pawia, sowy, lwa), niekiedy zdobiony kamieniami szlachetnymi, używany do wznoszenia toastów i do dekoracji stołu podczas uczt. [przypis edytorski]
5. spełnia miody i wino — spełnia toasty, pijąc miód i wino. [przypis edytorski]
6. trzech (...) pacholąt — dziś: troje pacholąt; trzech młodych chłopców (mianem pacholę określano chłopców do ok. 12 roku życia). [przypis edytorski]
7. lubo (daw.) — chociaż. [przypis edytorski]
8. atoli (daw.) — jednakże. [przypis edytorski]
9. Sapieha, Jan Piotr (1569–1611) — pochodzący z potężnego rodu magnackiego Sapiehów herbu Lis; hetman Dymitra Samozwańca II, uczestnik Dymitriad, rotmistrz królewski od 1605, starosta uświacki od 1606, dowódca polskiej załogi na Kremlu, zwany „hetmanem Maryny Mniszchówny i Dymitra Samozwańca II”; zm. 15 października w Moskwie. [przypis edytorski]
10. dwie niedziele mam zostawionych — dziś: mam zostawione dwie niedziele; tzn. zostało mi dwa tygodnie. [przypis edytorski]
11. Amor ch’a nul amato amar perdona. — Dante Alighieri, Boska komedia, Piekło, Pieśń V, w. 103; „Miłość, która od miłowania nie zwalnia nikogo, kto jest kochany, [Franczesko]” (w tłum. E. Porębowicza: „Miłość, co zawsze miłością się płaci”). Motto to, podobnie jak dedykacja „Poświęcone Marii” pojawia się w wydaniu drugim utworu, z 1838 r. Pierwsze wydanie (Wrocław 1834) pisarz opatrzył zamiast tego mottem z Melmotha wędrowca (oryg. Melmoth the Wanderer 1820) Charlesa Roberta Maturina (1782–1824): „I loved her as a child, I loved her as a youth, but she did love me”, przetłumaczone jako: „Kochałem ją dzieckiem, kochałem ją młodzieńcem, ale ona nigdy mnie nie kochała”. Niestety fragmentu o tym brzmieniu nie ma w przywołanej powieści. Wersja z mottem z Maturina została wydana w oprac. J. Czubka z 1912 r. [przypis edytorski]
12. Kaługa — miasto w Rosji nad Oką. [przypis edytorski]
13. sosen — w oprac. J. Czubka: sosien; w oprac. Herza: sosen. [przypis edytorski]
14. nad zamarzłymi bryły (daw.) — dziś: nad zamarzłymi bryłami. [przypis edytorski]
15. małmazja — daw. wysoko cenione wino greckie, którego nazwa stanowi eponim od Monemwasia, miasta portowego na Peloponezie, na trasie szlaków morskich łączących Włochy z Morzem Czarnym. [przypis edytorski]
16. naokoło — w oprac. J. Czubka: na okół. [przypis edytorski]
17. zgiełk — tu raczej: zamęt. [przypis edytorski]
18. gdyby (daw.) — jakby, niby. [przypis edytorski]
19. bechter — pancerz z prostokątnych żelaznych płytek połączonych ze sobą żelaznymi kółkami (plecionką kolczą); bechter stanowi typ pancerza wywodzący się ze Wschodu. [przypis edytorski]
20. nurzyć się — zanurzać się, zagłębiać się. [przypis edytorski]
21. misiurka — hełm złożony z dzwonu w formie metalowej płaskiej miski z doczepionym do niego osłaniającym głowę, kark i szyję kapturem kolczym; element uzbrojenia pochodzenia wschodniego. [przypis edytorski]
22. jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]
23. czując się na władzy jego ukarania — czując się w mocy, by go ukarać. [przypis edytorski]
24. po ukąszeniu padalca — padalec zwyczajny (Anguis fragilis) to gatunek beznogiej jaszczurki; nie jest jadowity, żywi się ślimakami i dżdżownicami. [przypis edytorski]
25. Mniszchówna Maryna, właśc. Marianna Mniczech (ok. 1588–1615) — caryca Rosji, koregentka (osobno koronowana) Dymitra Samozwańca I (ok. 1581–1606). Córka wojewody sandomierskiego, Jerzego Mniszcha i Jadwigi z Tarłów; jej dziad Mikołaj przybył do Polski z Królestwa Czech. Na mocy kontraktu zawartego w 1604 r. między jej ojcem a Dymitrem, miała zostać żoną tegoż w razie zdobycia przezeń tronu rosyjskiego. Kiedy 30 czerwca 1605 r. Dymitr Samozwaniec I objął władzę, Maryna wyruszyła do Moskwy, po drodze, w Krakowie, 27 listopada 1605 r. zawarłszy z Dymitrem ślub per procura. 18 maja 1606 r. w Moskwie została koronowana na carycę w Soborze Uspieńskim na Kremlu oraz zawarła ślub z Dymitrem w obrządku bizantyjskim. Kiedy 27 maja 1606 r. w wyniku zamachu stanu jej mąż został zamordowany, a carem został Wasyl IV Szujski (1552–1612), Maryna początkowo uciekła do obozu polskiego, a następnie wraz z ojcem została uwięziona w Jarosławiu jako zakładniczka. W 1608 r. uwolniona na mocy rozejmu między carem Rosji a królem Rzeczpospolitej, z namowy ojca nie powróciła jednak do kraju, lecz 20 września w obozie wojskowym w Tuszynie „rozpoznała swego męża” w Dymitrze Samozwańcu II i przyłączyła się do II Dymitriady. Działania polityczno-wojskowe podjęte przez stronę polską pozostawiły wkrótce Marynę samej sobie: po klęsce pod Kłuszynem bojarzy zawarli umowę z hetmanem Żółkiewskim umowę, uznając kandydaturę królewicza Władysława Wazę na cara Rosji w zamian za pomoc wojsk polskich w odparciu oblężenia Moskwy przez zaciężne siły Samozwańca II. Na wieść o tym porozumieniu Dymitr Samozwaniec II zbiegł do Kaługi nad Oką, gdzie 21 grudnia 1610 r. został zastrzelony w saniach przez kierującego się zemstą za wcześniejsze uwięzienie i biczowanie Tatara, Piotra Urusowa. Maryna, która w 1611 r. urodziła syna Dymitra Samozwańca II, Iwana, zdecydowała się nie wracać do Rzeczypospolitej i bronić swych praw do tronu Rosji (teraz już przeciw królowi polskiemu). Związała się z atamanem Kozaków dońskich, Iwanem Zaruckim, utworzyła z nim państwo kozackie w rejonie płd. dorzecza Wołgi ze stolicą w Astrachaniu i stamtąd prowadziła wojnę z Rosją, dążąc do osadzenie swego syna na tronie carów. W 1613 r. przez sobór ziemski wybrał na cara Michała I Romanowa oraz na mocy uchwały odmówił wszelkich praw do tronu Marynie i jej synowi. Wobec buntu wojska, jaki wybuchł w Astrachaniu w maju 1614 r., Zarucki wraz z Maryną i Iwanem Dymitrowiczem musieli uciekać, jednak zostali pojmani. Z rozkazu cara Michała I w publicznej egzekucji w Moskwie Zarucki został wbity na pal, a trzyletni Iwan Dymitrowicz powieszony; Marynę więziono do wiosny 1615 r. w baszcie kremla w Kołomnie, gdzie zmarła (prawdopodobnie skrytobójczo zamordowana). [przypis edytorski]
26. dżanet, właśc. dzianet — rumak, koń; koń rasy hiszpańskiej do jazdy wierzchem. [przypis edytorski]
27. simum, właśc. samum (z arab. samma: truć) — gwałtowny, suchy, gorący wiatr południowy wiejący od kwietnia do czerwca na obszarach pustynnych Afryki Płn., Półwyspu Arabskiego i okolic, wywołujący burze pyłowe i piaskowe, zapowiadający nadejście frontu chłodnego powietrza. [przypis edytorski]
28. farys — muzułmański jeździec, profesjonalny wojownik (mameluk); odpowiednik europejskiego rycerza. [przypis edytorski]
29. giaur (tur. gawr, giaur) — niewierny, barbarzyńca; pogardliwe określenie nadawane przez wyznawców islamu innowiercom, zwł. chrześcijanom. [przypis edytorski]
30. krymka — przylegająca do głowy czapeczka bez daszka, często ozdobiona haftem; typowa część stroju Tatarów krymskich, stąd nazwa. [przypis edytorski]
31. uściech (daw. forma) — dziś forma niezmiękczona: ustach. [przypis edytorski]
32. gengiskański ród — od: Gengis Khan, tj. z rodu Czyngis-chana (także: Dżyngis-chana, 1155–1227), chana Mongołów, założyciela imperium mongolskiego. [przypis edytorski]
33. jagody (daw.) — tu: policzki. [przypis edytorski]
34. bechter — pancerz z prostokątnych żelaznych płytek połączonych ze sobą żelaznymi kółkami (plecionką kolczą); bechter stanowi typ pancerza wywodzący się ze Wschodu. [przypis edytorski]
35. jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]
36. statek (daw.) — stateczność, stanowczość. [przypis edytorski]
37. srom (daw.) — wstyd, hańba. [przypis edytorski]
38. karacena — zbroja z łusek metalowych na podkładzie ze skóry a. grubego płótna, używana w starożytności i w średniowieczu. [przypis edytorski]
39. zapewnie — dziś: zapewne. [przypis edytorski]
40. gdyby (daw.) — jak, jakby, niby. [przypis edytorski]
41. jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]
42. zresztą (daw.) — co do reszty, poza tym. [przypis edytorski]
43. obuma — dziś popr. forma N. r.ż.: obu a. obiema. [przypis edytorski]
44. smętarza — w oprac. Hertza: cmentarza. [przypis edytorski]
45. miecie — dziś: miota; rzuca. [przypis edytorski]
46. handżar — zakrzywiony nóż turecki lub arabski, kindżał. [przypis edytorski]
47. jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]
48. otoczona (...) schody — dziś forma N.: (...) schodami. [przypis edytorski]
49. potrzeba (daw.) — tu: walka, starcie zbrojne. [przypis edytorski]
50. gdyby (daw.) — jakby, niby. [przypis edytorski]
51. jego — w oprac. Hertza: moje. [przypis edytorski]
52. jedno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]
53. okrom (daw.) — bez. [przypis edytorski]
54. paiża (daw.) — krótka tarcza metalowa używana przez rycerzy konnych. [przypis edytorski]
55. izali (daw.) — czy też. [przypis edytorski]
56. gdyby (daw.) — jak. [przypis edytorski]
57. dobrze znajomy wieży — dobrze obeznany z wieżą; dobrze znający wieżę. [przypis edytorski]
58. gzymps — popr.: gzyms. [przypis edytorski]
59. doma (daw.; ros., ukr.) — w domu. [przypis edytorski]
60. Kalpurnia (ur. ok. 76 r. p.n.e.) — ostatnia, trzecia żona Juliusza Cezara, obywatelka Rzymu, córka polityka rzym. Pizona Cezoniusza (łac. Lucius Calpurnius Pison Caesoninus), konsula w 58 r. p.n.e.; Kalpurnia poślubiła Cezara w 59 r. p.n.e., nie doczekali się dzieci: Kalpurnia była bezpłodna. Po zamordowaniu Cezara w dniu id marcowych nigdy
1 ... 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Idź do strony:

Darmowe książki «Agaj-Han - Zygmunt Krasiński (cyfrowa biblioteka .TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!
Dodaj komentarz