Dzieci ulicy - Janusz Korczak (biblioteka przez internet .txt) 📖

co do tego?

— Pani Wackowa — powtarza Antek — co pani chce zrobić?

Kobieta opiera się ręką o mur, chwieje się. Antek bierze ją pod ramię, prowadzi do mieszkania. Na parterze, w końcu długiego ciemnego korytarza, małe drzwiczki wiodą do wilgotnej izby. W łóżku, okryte poduszką i paltem, leżą dzieci w podartych koszulinach.

— Mamo, jeść — rozlega się głos piskliwy.

— Idźcie do ojca, to wam da, podlec taki. Idźcie sobie. Ja za was mam cierpieć, bachory przebrzydłe, za was. A mnie co za niewola. A ty idź sobie — zwraca się do Antka — ty z ich bandy. Wynoś mi się.

Rzuciła się na krzesło i poczęła szlochać i krzyczeć. Zbiegły się sąsiadki, zakręciły się kobiety, rozbiegły po jadło dla dzieci.

Antek wrócił do szulerni.

— Co? Już zaczynasz za cudzymi żonami się włóczyć? — zapytał Wacek, wpatrując się w Antka — za wcześnie zaczynasz. Żebyś kości całe nosił, pamiętaj.

— Bóg cię pokara, chorobo — szepce Antek.

— A może...

Dobrze po północy gra się kończy, rozpoczyna pijatyka. Antkowi rozświetla się w głowie. Zbliża się do Bzika, odciąga na stronę.

— Słuchaj, Józiek, ja chyba się powieszę — mówi cicho.

— Poczekaj, ja coś wymyśliłem. Chodź, pogadamy.

Wychodzą. Niebo pokryte czarnymi chmurami, mróz zelżał.

— Antek, musisz być jeszcze cierpliwy. Ja mam myśl. Już ty bądź spokojny. Tylko do wiosny... Chcesz jechać do Ameryki?

— Wszędzie, aby nie tu.

— A widzisz. Już ja wiem, jak to się robi. Granica to głupstwo, znam tam jednego. A potem szyfkarta66 i wio! Tam będziemy sobie razem pracowali, chcesz?

— A pieniądze?

— Już ty się nie bój. Wszystko będzie.

— Czego wy ludzi w grę wciągacie?

— E, mój kochany, tyś jeszcze wszystkiego nie widział.

Antkowi stanęła w myśli rozmowa jedna, sam na sam prowadzona, przy szumie lipy zaruckiej. Tak, teraz wyraźniej niż kiedykolwiek słyszał słowa hrabiego: „Na nędzę jest sposób, ale na zepsucie nie ma. A wśród was więcej zepsucia niż nędzy. Gdybyście po pracy uczciwej rozrywce czas poświęcali, byłoby wam lepiej”.

Przed oczami Antka przesunęły się postacie książkowych bohaterów z ich czynami wielkimi i czystymi duszami. Siłą wyobraźni uprzytomnił sobie owe wieczory na Czerniakowskiej. I Antek nagle wyrzucił z siebie jedno słowo:

— Kłamstwo!

— Co kłamstwo? — zapytał Józiek.

— „Dzieci ulicy” czytać nie umieją, książek nie znają. A dzieci złodziejów też są złodziejami — wyrzucił nagle z siebie — i coraz ich więcej będzie.

— Jakie dzieci ulicy? Jakich złodziejów?

Antek patrzał na towarzysza, oczy mu się zamgliły i dwie łzy spłynęły mu po twarzy.

— Ja z tobą będę, Bziku, wszędzie z tobą — zawołał i chciał go objąć za szyję.

— Antek, tyś pijany — szepnął zdziwiony chłopiec.

— Tak, tak, pijany jestem — poprawił się Antek i łzy otarł rękawem. — Nie mów nikomu o tym.

Antek zawstydził się, że zapłakał nad niedolą braci.

Nie wspominali później o swej rozmowie...

Staczał się Antek nad sam skraj przepaści. W duszę dziecięcia wsiąkały wrażenia, których mu nie szczędziło otoczenie. Antek w nowym swym życiu dopatrzył się poezji. Być śledzonym, narażać się ciągle, wymykać, ukrywać w piwnicy za psią budą, oszukiwać, kraść, obmyślać wyprawy, a przy tym być cząstką masy, mieć pieniądze, żyć i bawić się — żyć w ciągłym niepokoju i podnieceniu, kłaść rękę do cudzej kieszeni, plądrować w obcym mieszkaniu, przekradać się, nasłuchiwać — było w tym coś rycerskiego dla Antka, coś, co nie stało w tak wielkiej sprzeczności z jego ideałami, jak być poniewieranym przez piekarczyków w cukierni, zawijać paczki w sklepie lub odnosić posyłki.

A kotłowały się w duszy Antka, zmiennej, stubarwnej, uczucia najsprzeczniejsze, ale zawsze silne, wybiegały ponad szarą treść codziennego życia przeciętnych pracowników.

Mijały tygodnie i miesiące.

Poszedł raz Antek na Czerniakowską, ale tylko na chwilę, po swoje książki. Czatował na ciemnych schodach, stał długo wpatrzony we drzwi, doczekał się chwili, gdy starsi wszyscy powychodzili z mieszkania, wpadł do pokoju. Dzieci zbiegły się na jego powitanie. Krzyknął na nie, wyjął spod poduszki swoje książki i uciekł, uciekł spiesznie, bo nie chciał słyszeć żadnego zapytania, na które musiałby odpowiedzieć.

Długo się wahał, czy odkryć swój skarb towarzyszom nory piwniczej, wreszcie zdobył się na odwagę... i w kryjówce złodziejskiej, przy chwiejnym blasku świecy zadźwięczały po raz pierwszy słowa inne niż zwykle i króliki zdziwione wpatrywały się, gdy przyciszonym głosem czytał.

Słuchał Bzik, Maślarz i ojciec jego, i może rozumieli, może nie rozumieli, ale słuchali uważnie, a stary jęczeć przestawał, choć mu rany, z odleżenia powstałe, piekielne sprawiały męczarnie. Uśmiechał się czasem, czasem oczy jego strzelały gniewem, to znów łagodnie spoglądały w przestrzeń. Szły ku niemu zapachy pól z tych słów, promienie słońca, którego od lat nie oglądał.

— Mój Antku, jeszcze! — prosił, gdy chłopiec odkładał książkę.

Antek przecierał załzawione oczy, przechylał się bliżej ku świecy i ciągnął dalej.

I znów tygodnie całe minęły, znów słońce bardziej przygrzewać poczęło.

Józiek znalazł to, czego szukał; powrócił razu pewnego zadowolony, wyciągnął Antka na róg do szynku; usiedli w kącie pokoju.

— Słuchaj — zaczął Bzik — tylko bądź mądry. Jak skończę, to zobaczysz, że przystaniesz. Tylko nie przeszkadzaj. Za miesiąc możemy już być bardzo daleko. Ale musisz mi pomóc.

— No, gadaj.

— Więc, widzisz, na Topiel, wiesz nad ślusarzem, na facjacie, mieszka fanciarka67. Słuchaj tylko. Mieszka sama, stara jest. Tylko uważaj. Hołoty włóczy się tam sporo, więc i diabeł nie dojdzie, kto to zrobił. I o tym nikt z naszych nie może wiedzieć. Bo ona z naszymi trzyma. Musimy to sami zrobić, we dwóch. Rozumiesz?

— Ale co musimy zrobić?

Józiek rozejrzał się. Był wzburzony.

— Zabić — rzekł krótko.

Antek patrzał na przyjaciela wzrokiem zdziwionym, pytającym.

— No, czego się gapisz? Tu nie ma gadania. Baba się pilnuje, śpi jednym okiem. Jak nie chcesz, to nie. Mnie wszystko jedno.

— Zabić? — zapytał Antek.

— Nie drżyj się. Wszystko jedno. A Maślarz mało narznął ludzi. Co wielkiego? Chcesz być daleko stąd? Inaczej nic nie zrobisz. Bez forsy musimy tu siedzieć. Jak chcesz.

— A kiedy to ma być?

— Dziś w nocy. Zaraz pójdziemy. Mam sznurek i na wypadek i coś kolącego. Stara, chora. Nie bój się, już ja sobie sam dam radę.

— Więc zaraz?

— Tak.

— Dobrze — rzekł Antek cicho.

— Tylko się nie trzęś, bo tak nic nie zrobimy. A pamiętaj, musi nam się udać, bo jakby się „nasi” dowiedzieli: ona od nas kupuje kradzione.

— Wiem, wiem — rzekł Antek.

— Więc sztaba? To się napijemy. Tylko nie za wiele. A potem spacerować trzeba. Maślarz mi tak mówił.

Wypili po trzy kieliszki, wyszli z szynkowni.

Szli obok siebie, nie mówiąc nic. Józiek kilka razy odchrząknął, ale milkł.

Krakowskie Przedmieście wre życiem. Chłopcy mijali przechodniów, idąc szybko. Mieli na sobie krótkie półszubki i czapki z daszkami. Józiek począł gwizdać.

Zmierzch zapadał.

Aleje Ujazdowskie tonęły w półcieniu. Środkiem sunęły szeregi pojazdów, trotuarami rozwijał się długi wąż spacerujących, między nimi mężczyźni, panie w pięknych kapeluszach i dzieci w jasnych ubrankach.

Był to pierwszy ciepły dzień wiosenny. Drzewa pokryte świeżymi pączkami niosły zapach świeży i czysty, którego nie mógł zagłuszyć kurz, wydobywający się spod długich sukien i szeleszczących spódnic pań.

A między przechodniami uwijały się dzieci z bukiecikami w rękach i zapraszały do kupna kwiatów.

— Proszę pana, niech pan kupi kwiatki dla tej ślicznej pani, proszę pana, matka chora, ojciec w szpitalu — zawodził dziewięcioletni nędzny chłopczyna w łachmanach.

— Proszę pana, dziś nie jadłam — woła dziewczynka w poplamionej sukienczynie. — Proszę pana.

Antek i Józiek siedli na podmurowaniu sztachet i patrzeli.

Antek pamiętał podobny obraz. Dwa i pół roku minęły, on z Mańką biegał wówczas między przechodniami, sprzedawali kwiaty i odnosili pieniądze ojcu. Tylko dwa i pół roku temu. Wtedy, ostatnim razem, ten pan hrabia wziął go do siebie...

— Chodź. Józiek, pójdziemy.

— Poczekaj jeszcze — mówi Bzik.

— Chodź już, chodź.

Szli ulicą Książęcą ku Wiśle.

— Słuchaj, może by jeszcze się napić?

— Nie, nie można.

Idą. Józiek gwiżdże przez zęby.

— Boisz się, Antek?

— Czego się mam bać?

— Zobaczysz, jak będzie gracko. Babę za halc68, poducha na pysk i basta! Ani zipnie. Zobaczysz.

Józiek gwiżdże.

— Na dole krzyk. Nikt nie usłyszy. A wreszcie ona zawsze drze się. Już to moja rzecz. Ty stój za mną.

Idą. Józiek gwiżdże przez zęby.

— No. Antek, teraz trzymaj się ostro.

Wchodzą przez bramę. Józiek zagląda do suteryny.

— Widzisz, mówiłem ci, że za wcześnie. Jeszcze się nie zebrali. Będzie kto szedł przez schody i usłyszy.

Drapią się po schodach drabiniastych, ciemnych.

— A potem przez okno od razu na dach, pamiętaj.

Stoją przede drzwiami. Józiek stuka. Cisza. Stuka po raz drugi.

— A tam kto?

— Bzik.

— A czego to po nocy?

— Sikorę69 niosę.

— Teraz nie ma nic. Jutro.

— Niech otworzy, do choroby. Przecież sikorą za karty nie zapłacę.

— To jutro.

— Niech otworzy, powiadam. Zwariowała stara czy co? Nie chcę, żeby Maślarz widział, że mam. Zobaczy, że będzie żałowała.

Rozlega się zgrzyt klucza, kołatanie zasuwek.

Stara uchyla drzwi, wyciąga przez szparę rękę.

— Dawaj, zobaczę.

Józiek pcha drzwi.

— Nie pchaj się tu.

— Niech się nie boi, nie zjem, bo za stara, za sucha.

Staje we drzwiach otwartych.

Antek chwyta go za rękę.

— Józiek! Józiek! Józiek!

Stara patrzy na Jóźka nieprzytomnym wzrokiem, głosu wydobyć nie może ze ściśniętej gardzieli.

Józiek podaje jej zegarek.

— Wyjdź — szepce stara.

Józiek cofa się. Ona przywala drzwi swoim ciałem, zamyka na klucz.

— No, nie chce brać sikory?

W pokoju rozlega się jakiś łoskot. Józiek ponawia pytanie. Nie ma odpowiedzi.

Schodzą na podwórze. Są na ulicy. Idą razem kilkadziesiąt kroków.

Antek drży. Szczęki biegają mu. Słychać szczęk tylko zębów. Ręce szukają oparcia.

Nagle Bzik zatrzymuje się. Staje przed Antkiem. Patrzy mu w oczy zimnym, stalowym wzrokiem.

— Kwita z nami — mówi, a oddalając się dodaje — tchórz, rabin uczony!

Znów zbliża się.

— Możesz nie wracać do nas. Już ja ciebie osmaruję przed swoimi. A w drogę mi nie właź, bo...

Nie dokończył. Antek go zrozumiał.

Bzik przeszedł na drugą stronę ulicy, przywitał się z idącym do szulerni „motiakiem”, poszli razem.

Antek stał oparty o mur. Drżał całym ciałem...

Fanciarkę znaleziono nazajutrz nieżywą. Umarła z przerażenia.

Antek nocował w cyrkule.

Gdy go nazajutrz pytano o miejsce zamieszkania, rzekł:

— Czerniakowska.

Wskazał adres robotnika, dorożkarza, garbatej i Zośki.

„A może go przyjmą?”.