Komediantka - Władysław Stanisław Reymont (biblioteka darmowa online .TXT) 📖

cierpię zbyt silnie... przychodzę przypominać sobie przeszłość jasną i szczęśliwą: marzyć o tem, co już nie powróci!... — dodała, wskazując role i wieńce na ścianach.

— Pani dyrektorowa cierpiąca?... może ja przeszkadzam, bo rozumiem doskonale, że na pewne smutki i cierpienia, samotność jest najlepszem lekarstwem — powiedziała Janka ze szczerem współczuciem, poruszona dźwiękiem jej głosu i twarzą.

— Zostań pani!... sprawi mi to prawdziwą ulgę pomówić z osobą, obcą jeszcze temu światu kłamstwa i pustoty! — mówiła z emfaza, niby recytując rolę.

— Nie wiem, czy jestem godna zaufania — rzekła skromnie Janka.

— O! moja intuicya artystki nigdy mnie nie zawodzi!... Proszę, osiądź pani bliżej, o, tak! Boże! jakże cierpię!... Więc pani nigdy jeszcze nie była w teatrze?...

— Nie.

— Jakże żałuję pani i zazdroszczę!... Ach, gdybym mogła zaczynać po raz drugi, to może nie byłabym w teatrze; nie wypiłabym tylu goryczy i tylu zawodów! Kochasz pani teatr?...

— Poświęciłam prawie wszystko dla niego.

— O, smutna jest dola artystek! Poświęcić wszystko: spokój, szczęście domowe, miłość, rodzinę, stosunki towarzyskie — i za co?... za to, co o nas piszą; za takie wieńce, co trwają dwa dni; za oklask naprzykrzonego tłumu?... O, strzeż się pani prowincyi!... O, los rzuca ludźmi, rzuca!... Pomyśl pani o mnie... Widzisz te wieńce... Prawda, jakie wspaniałe i jakie zwiędłe, co?... A jeszcze tak niedawno grywałam we Lwowie!...

Zatrzymała się chwilę, jakby olśniona przypomnieniem.

— Sceny świata całego stały przedemną otworem. Dyrektor „Komedyi francuskiej” umyślnie przyjeżdżał, aby mnie widzieć i zaangażować...

— Pani tak dobrze włada francuskim?...

— Nie przerywaj pani. Miałam parę tysięcy gaży; pisma nie znajdowały słów na określenie mojej gry; w dniu benefisów młodzież wyprzęgała konie, zasypywano mnie bukietami, rzucano mi brylantowe kolie!... — (poprawiła bezwiednie bransoletkę). — Najpierwsza młodzież: hrabiowie, książęta starali się o moje względy... Potrzeba było nieszczęścia: zakochałam się... Tak, nie dziw się pani! Kochałam i byłam kochaną... Kochałam, jak tylko można kochać, najpiękniejszego i najlepszego... Był to pan, książę-ordynat. Przysięgliśmy sobie miłość i mieliśmy się pobrać. Nie wypowiem pani szczęścia naszego!... Wtem... grom z jasnego nieba!... Rodzina jego: stary książę, tyran, magnat dumny, bez serca, rozdzielił nas... Wywieźli go, a mnie chciał zapłacić sto tysięcy guldenów, czy nawet milion, żebym się tylko wyrzekła mego ukochanego. Rzuciłam mu pod nogi pieniądze i pokazałam drzwi. Wyszedł wściekły i zemścił się srogo; rozpuścił o mnie najhaniebniejsze pogłoski, przekupił prasę, prześladował mnie nędznik na każdym kroku... Musiałam opuścić Lwów i życie moje popłynęło innem łożyskiem... innem...

Chodziła po pokoju gorączkowym krokiem; miała łzy w oczach, miłość w uśmiechu, smętek goryczy w kątach ust, tragiczną maskę rezygnacyi na twarzy, opuszczenie głębokie w postawie i dziki akcent rozpaczliwego bólu w głosie.

Grała to opowiadanie z mistrzowstwem takiem, że Janka wierzyła wszystkiemu i głęboko odczuwała jej nieszczęście.

— Jakże serdecznie żałuję pani!... co za okropny los!... — wyrzekła.

— To już przeszło!... — odpowiedziała Cabińska, osuwając się w fotelik, z bezwładnością cichej rozpaczy.

Ona sama wierzyła już w te historye, opowiadane z rozmaitymi waryantami setki razy wszystkim, którzy tylko słuchać chcieli. Czasami, na dokończenie, poruszona dźwiękiem własnego głosu i tą niedolą urojoną, wybuchała płaczem głośnym i przez chwil kilka cierpiała prawdziwie.

Tak wiele grywała nieszczęśliwych, zdradzonych kobiet że już zatraciła pamięć granic własnej osobowości; stapiała się coraz bardziej z temi granemi postaciami własnem uczuciem i stąd opowiadanie jej nie było prostem kłamstwem.

Po długiem milczeniu, Cabińska zapytała spokojnie:

— Pani mieszka podobno u Sowińskiej?

— Jeszcze nie. Wynajęłam już, ale muszą mi pokój trochę odświeżyć, bo taki brudny, że nie podobna mi było się sprowadzić, a tymczasem mieszkam w hotelu.

— Kaczkowska i Halt mówili mi, że pani grasz dobrze na fortepianie.

— Tak, trochę po domowemu...

— Chciałam pani prosić, czybyś nie zechciała uczyć mojej Jadzi?... Dziewczyna jest bardzo zdolna, słuch ma ogromny, bo wszystkie operetki śpiewa najdokładniej.

— Z prawdziwą przyjemnością. Niewiele umiem, ale początków muzyki mogę udzielać córeczce... nie wiem tylko, czy mi starczy czasu?...

— Starczy pani z pewnością. A honoraryum, to już razem z gażą liczyć się będzie.

— Dobrze... Czy córka ma już jakie początki?

— Doskonałe. Zaraz się pani przekona... Nianiu, przyprowadź-no Jadzię — zawołała Cabińska.

Przeszły do drugiego pokoju, w którym stało łóżko dyrektora, parę pak, koszy i stary klekot — fortepian.

Janka zrobiła próbę z Jadzią i umówiła się, że będzie przychodzić pomiędzy drugą a trzecią, to jest wtedy, kiedy dyrektorstwa w domu nie będzie.

— Kiedyż pani pierwszy raz wystąpi? — zapytała Cabińska.

— Dzisiaj, w Baronie cygańskim.

— Ma pani kostyum?

— Panna Falkowska obiecała mi pożyczyć, bo jeszcze nie zdążyłam sobie kupić.

— Chodź pani... może ja coś znajdę dla pani...

Poszły do pokoju, w którym się rano odbyła scena artystyczna i gdzie sypiały dzieci z nianią. Cabińska wyciągnęła z jakiejś paki jeszcze nieźle zachowany kostyum i dała go Jance.

— Widzi pani, my dajemy kostyumy, ale że wszystkie wolą mieć swoje własne, bo nasze nie mogą być przecież tak wykwintne, więc te leżą... pożyczę pani tymczasem.

— Będę i ja mieć swoje własne.

— Tak jest najlepiej, bo niezbyt przyjemnie grać w kostyumie, używanym już przez drugich.

Pożegnały się bardzo serdecznie i niania zaniosła za Janką kostyum do hotelu.

Janka przyprowadzając do stanu używalności mocno przygnieciony kostyum, myślała o Cabińskiej.

Czuła w sobie jeszcze jakąś miękkość współczucia dla tej nieszczęśliwej i bezwiedny, artystyczny podziw dla formy, w jakiej się wypowiedziała.

Tak się paliła gorączką dzisiejszego występu, że pusto jeszcze było za kulisami, gdy przyszła do teatru.

Chórzystki schodziły się wolno i jeszcze wolniej się ubierały. Rozmowy, śmiechy, ciche szepty toczyły się jak zwykle, ale Janka nie słyszała nic, zajęta ogromnie ubieraniem się.

Zaczęły jej pomagać wszystkie, wśród śmiechów, z jej niezaradności i z tego, że nie miała nawet pudru i różu.

— Jakto, nigdy się pani nie pudrowała? — pytały.

— Nie... a po co?... odpowiedziała po prostu.

— Trzeba jej zrobić twarz, bo jest za blada — powiedziała któraś.

Wzięły ją w swoje obroty.

Natarto jej twarz warstewką białej szminki, przyciemniono ją następnie różem, ukarminowano usta, podkreślono oczy pendzelkiem umaczanym w tuszu, ufryzowano włosy, pozapinano; przerzucano ją z rąk do rąk, dawano tysiące rad i przestróg.

— Wchodząc, niech pani patrzy prosto na publiczność, żeby się nie potknąć.

— A niech się pani przeżegna przed wejściem.

— I prawą nogą wchodzić na scenę.

— No, ślicznie!... ale pani chcesz wejść na scenę w krótkim kostyumie i bez trykotów?...

— Nie mam!...

Zaczęły się śmiać wszystkie z jej miny zakłopotanej.

— Ja pani pożyczę! — zawołała Zielińska. — Zdaje się, że będą dobre na panią.

Okazywały jej życzliwość prawdziwą dlatego, że się dowiedziały, iż uczyć będzie Jadzię Cabińskich i że jej Pepa pożyczyła kostyumu. Chciały ją ująć i mieć za sobą w dyrekcyi.

Janka, przejrzawszy się w lusterku, aż krzyknęła z zadziwienia; nie poznała się prawie, tak ją zmienił róż, podczernione oczy i bielidło. Wydało się jej, że ma jakąś maskę na twarzy, bardzo mało podobną do niej samej i przystojniejszą, ale z takim dziwnym wyrazem, jaki miały wszystkie chórzystki.

Zeszła na dół do Sowińskiej.

— Moja złota pani, niech mi pani powie prawdę, jak ja wyglądam?... — prosiła rozgorączkowana.

Sowińska obejrzała ją ze wszystkich stron i roztarła palcem lepiej róż na policzkach.

— A od kogo ma pani kostyum?

— Pani dyrektorowa mi pożyczyła.

— O! musiała się czemś rozczulić, bo inaczej to ona nikomu dać nie chce.

— Istotnie, była dzisiaj jakaś cierpiąca... opowiadała mi takie smutne historye...

— Komedyantka!... żeby ona tak grała na scenie, to nie byłoby lepszej aktorki na świecie.

— Pani żartuje chyba?... Opowiadała mi o Lwowie, i o swojej przeszłości.

— Łże baba! Była tam kochanką jakiegoś huzara, robiła skandale i wyrzucili ją z teatru. Czemże ona była w lwowskim teatrze?... chórzystką tylko. Ho! ho! to stare kawały... My wszyscy znamy je tu dawno... Wierz pani tylko we wszystko, co aktorzy i aktorki opowiadają, to się pani bardzo wiele dowie!...

Janka nie odpowiedziała, bo nie mogła i nie chciała wierzyć Sowińskiej.

— Niech mi pani powie, jak ja wyglądam?...

— Dobrze... nawet ślicznie!... mogę ręczyć, że od dzisiaj już będą lecieć za panią! — powiedziała tak jakoś twardo, a znacząco, że Jankę oblał rumieniec.

Ogarniała ją coraz większa trema; chodziła po scenie, patrzyła przez dziurkę w kurtynie na publiczność, schodzącą się powoli, biegała do garderoby i przeglądała się we wszystkich zwierciadłach, próbowała siedzieć i czekać, ale nie mogła wytrzymać; rozdenerwowanie, gorączka pierwszego występu, trzęsła nią, niby febra. Nie mogła minuty ustać lub usiedzieć spokojnie. Strach jakiś dziwny tak ją chwilami obezwładniał, że chciała rzucić wszystko i uciec.

Nie widziała ludzi, przygotowań, świateł, sceny nawet, tylko miała pod czaszką odbicie jakiejś ruchomej masy oczów i twarzy. Co chwila spoglądała z trwogą na publiczność i czuła, że serce jej przestaje bić.

Gdy zadzwoniono po raz drugi, zeszła ze sceny i stanęła obok chóru za dekoracyą, oczekując chwili wejścia, żegnała się bezwiednie i tak drżała całem ciałem, że jedna z chórzystek wzięła ją pod rękę.

— Wejść! — wrzasnął inspicyent, i tłum ją porwał i zaniósł na front sceny.

Cisza nagła i błysk powiększonego światła oprzytomnił ją. Patrzyła bezmyślnie na publiczność, nie mogąc wydobyć z siebie ani jednego dźwięku.

Szarpały ją, dodawały odwagi, ale nie wiedziała, co się z nią dzieje. Dopiero dyalog i chór następny oprzytomnił ją trochę.

Po zejściu ze sceny, stanęła w kulisie i ochłonęła zupełnie, ale wtedy porwała ją złość na siebie za ten strach dziecinny, któremu uległa.

Po drugiem wejściu miała tylko jakieś wewnętrzne drżenie w sobie, ale już śpiewała, słyszała muzykę i patrzyła prosto na publiczność.

Ośmieliło ją i to, że spotkała się ze wzrokiem redaktora, siedzącego w pierwszym rzędzie, który życzliwym uśmiechem dodawał jej odwagi.

Patrzyła się na niego, a później już coraz lepiej widziała pojedyncze twarze publiczności.

W jakiejś scenie, w której chór spacerował, udając lud — bo szedł komiczny dyalog na przodzie sceny — Janka przyglądała się, a koleżanki rozmawiały szeptem.

— Bronka, jest twój farmak; patrz, w trzecim rzędzie na lewo...

— Patrzcie! Dasza jest w teatrze... u! jaka wystrojona...

— Co nie ma być! Odbiła Mimi bankiera.

— Gdzie ona teraz pokazuje?

— W Eldorado.

— Siwińska! zapnij mi haftki, bo czuję, że mnie spódnica opada; tylko mów mi co do ucha, to nikt nie zauważy.

— Ludka! peruka ci się leni.

— Pilnuj ty swoich kudłów!...

— Jadę jutro z kimś do Marcelina... może z nami pojedziesz, Zielińska?

— Patrz, jakie ten student z boku robi do mnie oko.

— Nie lubię gołych fatygantów.

— Ale jakie to wesołe facety!

— Dziękuję! Mają tylko wódkę i serdelki. Dobre przyjęcie, ale tylko dla... ulicy.

— Cicho, bo Cabanowa siedzi w loży.

— Cóż-to ona się dzisiaj zrobiła na dziewiczo...

— Cicho, śpiewamy.

Powtarzało się to ciągle z małemi zmianami. Rozmawiały z publicznością uśmiechami i spojrzeniami. W przerwach, a czasem pomiędzy jednym aktem a drugim, rzucały sobie krótkie, jędrne uwagi o publiczności, szczególnie męskiej, bo kobiety tylko krytykowały i drwiły z nich.

W kulisach pełno było najrozmaitszych twarzy; służące, maszyniści, chłopaki z bufetu, aktorzy, czekający wejścia — wszystko to patrzyło na scenę.

Niania z dwojgiem najstarszych dzieci siedziała przy samem proscenium, pod sznurem kurtyny.

Gorąco było takie, że aktorzy dusili się prawie i szminki nieomal spływały im po twarzy.

Wawrzecki z kulisy gwałtownie kiwał na Mimi, śpiewającą duet z Władkiem; aktorka w przerwach pokazywała mu złośliwie język i przysuwała się coraz bliżej.

— Dajże klucz od mieszkania... zapomniałem botfortów, a zaraz ich potrzebuję.

— Jest w sukni, w garderobie. Mogłeś się domyśleć przecież... — odpowiedziała odchodząc na środek sceny, z szeroką frazą muzyczną na ustach.

Halt trzaskał o pulpit batutą, bo Władek połykał nuty i ciągle się chwiał, detonowała go bowiem do reszty groźna irytacya dyrektora orkiestry, tak że coraz gorzej śpiewał.

— Umyślnie mnie sypie, świnia szwab! — mruczał ze złością, ściskając w miłosnej scenie śpiewającą Mimi.

— Nie ściskaj-że mnie tak mocno... żebra mi, jak Boga kocham, połamiesz!... — syczała Mimi, uśmiechając się jednocześnie omdlewająco.

— „Bo kocham cię... miłością szału!... bo kocham cię!...” — śpiewał Władek ogniście.

— Czyś się pan wściekł!?... siniaki mieć będę i...

Urwała nagle, bo Władek skończył śpiew i brawa sypnęły się jak lawina, więc go pociągnęła za rękę i poszli na front sceny kłaniać się publiczności.

W antrakcie Janka przyglądała się ciekawie pierwszemu rzędowi krzeseł, bo jej powiedziano, że tam siedzą sprawozdawcy pism; zresztą sama widziała na grzbietach krzeseł tytuły gazet.

Redaktor stał w przejściu środkowem i rozmawiał z jakimś tłustym blondynem.

— Proszę pana, z którego pisma jest ten redaktor, co przychodzi za kulisy? — spytała Janka inspicyenta, pilnującego ustawiania sceny do następnego aktu.

— Z żadnego pewnie, bo to jest sezonowy, ogródkowy redaktor.

— Nie może być!... mówił mi sam, że...

— Hi! hi! — zaśmiał się cicho — to z pani krowienta jeszcze, żeby wierzyć temu, co publiczność, przychodząca za kulisy, mówi!

— Siedzi przecież w krzesłach prasy — powiedziała Janka, jako argument przekonywujący.

— To cóż?... siedzi tam więcej takiej hołoty. Widzi pani... tylko ten jasny blondyn jest literatem naprawdę i krytykiem teatralnym, a reszta... to takie sobie ptaki letnie: Bóg wie, co za jedni, co robią... a że żyją ze wszystkimi, dużo gadają, mają skądciś pieniądze, są wszędzie na pierwszych miejscach, to się nikt nawet nie pyta, co