Komediantka - Władysław Stanisław Reymont (biblioteka darmowa online .TXT) 📖

zaczęły mu drgać.

— Mecenas rozczarowany?...

— O, nie, niechże Bóg broni!... to taka sobie luźna uwaga. Jak się masz, Piesiu!

— Zdrowo, najedzono i nudnie — odpowiedział wysoki aktor o ładnej, myślącej twarzy, wyciągając rękę i witając się z dyrektorową.

— Palisz egipskie papierosy, co?

— Mogę, jak mecenas dasz — odpowiedział chłodno.

— Piesiowa zdrowa i zazdrosna zawsze... co?... — pytał mecenas, podając papierosa.

— To tak, jak mecenas zawsze w humorze: i to choroba i tamto niezdrowie.

— Uważasz humor za chorobę, co? — pytał ciekawie.

— Ja uważam, że człowiek normalny powinien być przedewszystkiem obojętnym, zimnym i nie dbać o nic, powinien zostać spokojnym wewnętrznie.

— Dawno jeździsz na tym koniku?

— Prawdę późno się zwykle poznaje.

— Zostaniesz przy tej prawdzie długo?

— Może na zawsze, jeśli nie znajdę czegoś lepszego.

— Pieś, na scenę!

Aktor wstał sztywno i spokojnym, automatycznym krokiem poszedł za kulisy.

— Ciekawy, bardzo ciekawy człowiek! — szepnął mecenas.

— Tylko nudny porządnie z temi wiecznie szukanemi prawdami, ideałami i inną głupią galanteryą! — zawołał młody aktor, ubrany jak lalka, w jasny garnitur, koszulę w różowe paski i w żółte cielęce pantofle.

— A, Wawrzecki!... musiałeś znowu położyć trupem jaką niewinność, bo promieniejesz, niby słonce...

— Wolne żarty, szanowny mecenasie!... — bronił się z uśmiechem domyślnym i wysuwał zgrabną nogę; pozował się wdzięcznie, podnosił rękę i migotał w słońcu pierścionkami, bo dyrektorowa przymróżonemi oczami spoglądała na niego.

— Więc któż u ciebie nie jest nudnym, hę?... wyspowiadaj-no się chłopaczku.

— Mecenas, bo ma humor i złote serce; dyrektor wtedy, jak płaci; publiczność, kiedy mnie bije brawa; kobiety piękne i łaskawe; wiosna, jeśli jest ciepłą; ludzie, kiedy są weseli — wszystko, co jest pięknem, miłem, uśmiechniętem; a nudne, to same brzydkie rzeczy: troski, łzy, cierpienia, nędza, starość, zimno...

— O czemś zapomniałeś; w którą szufladę kładziesz dobro: na lewo, czy na prawo?

— A jak to dobro wygląda?... jeśli ma lat tak od piętnastu do dwudziestu pięciu i jest pięknem, to na prawo. Ale naprawdę, niech mi mecenas powie, co to jest właściwie dobro?.. Dla Cabana jest dobrem nie płacić gaży, dla mnie nie płacić krawca, a brać gażę, a więc...

— To, co mówisz, jest tylko cynizmem pośledniejszego gatunku.

— Mecenas lubisz to samo, ale w przednim gatunku — odpowiedział aktor ze śmiechem, ogarniając wiele mówiącym wzrokiem jego i dyrektorową.

— Głupiś, Wawrzecki! a nie chwal się z tem, bo i tak ludzie to dosyć prędko spostrzegą.

— E! bibuła z mecenasa!... rozmoczona bibuła —odpowiedział kwaśno i pobiegł do gromady aktorek, siedzących pod werandą i tworzących jasnemi, świeżemi sukniami niby bukiet przepysznie jaskrawy.

— Moja dyrektorowo, a to co za jedna? — zapytał mecenas, wskazując na Jankę, zasłuchaną w próbę.

— Adeptka.

— Dobrze jej z oczów patrzy. Twarz rasowa i inteligentna. Nie wie pani, co ona za jedna?...

— Wicek! — zawołała Cabińska na chłopaka, grającego w klasy na ogródku — idź i poproś tej pani, co stoi przy loży, żeby tutaj przyszła.

Wicek pobiegł, obszedł Jankę, zajrzał jej w oczy i powiedział:

— Stara tam prosi panią do siebie.

— Jaka stara?... kto?... — zapytała, nie rozumiejąc.

— Cabanowa, pani Pepa, dyrektorowa przecież!...

Janka podeszła wolno; mecenas przyglądał się jej uważnie.

— Niechże pani siada. Nasz kochany mecenas, opatrzność dobra teatru — rzekła Cabińska, prezentując.

— Orłowska! — powiedziała Janka krótko, dotykając wyciągniętej ręki.

— Przepraszam! — zawołał mecenas, przytrzymując jej rękę i odwracając dłonią do światła.

— Niech się pani nie boi!... Mecenas ma niewinną manię wróżenia z rąk — zawołała wesoło Cabińska, zaglądając przez ramię mecenasa w dłoń, którą oglądał.

— Ho! ho! dziwna! dziwna! — szeptał stary.

Wyjął z kieszeni małą lupę i przez nią przyglądał się liniom dłoni, paznogciom, stawom palców i całej ręce.

— Szanowna publiczności! Tu się wróży z ręki, z nogi i z czegoś tam jeszcze!... tu się przepowiada przyszłość, daje się talent, cnotę, monetę w przyszłości! Po pięć kopiejek wejście, po pięć!... dla biedniejszych po dziesięć groszy! Prosimy szanowną publiczność, prosimy! — krzyczał Wawrzecki, naśladując doskonale głos hecarzy z Ujazdowskiego placu.

Aktorzy otoczyli ze wszystkich stron siedzących, zaglądali w rękę i śmiali się głośno.

— Niechże mecenas mówi!

— Prędko za mąż pójdzie?

— Kiedy zakasuje Modrzejewską?

— Czy bogatego bębenka mieć będzie?

— Może każe co postawić?

— Ilu tam już było?...

Leciały drwiące i swawolne zapytania.

Mecenas nie odpowiadał, tylko w milczeniu oglądał obie dłonie.

Janka słyszała drwiny, ale ten dziwny człowiek przykuł ją wprost do krzesła; czuła, że ją ogarnia złość, i wstyd, a nie mogła ruszyć rękami, które trzymał.

Przeniknął ją jakiś dreszcz zabobonny — przed przepowiednią.

Nie wierzyła, śmiała się nieraz pogardliwie ze znajomych, pozwalających sobie gadać setne głupstwa cygankom, ale bała się czegoś nieokreślonego.

Wreszcie mecenas puścił jej ręce i powiedział do otaczających:

— Moglibyście chociaż raz nie błaznować, bo to czasami jest nietyle głupie, co nieludzkie. Przepraszampanią, że ją naraziłem, bardzo przepraszam, ale nie mogłem się powstrzymać, żeby ręki nie obejrzeć; to moja słabość...

Pocałował ją ostentacyjnie w rękę i zwrócił się do zdziwionej Cabińskiej.

— No, chodźmy dyrektorowo!

Jankę paliła ciekawość taka, że pomimo tylu widzów, zapytała cicho:

— Nic mi pan mecenas nie powie?

Mecenas się obejrzał, ale zobaczył, że dziesiątki osób już chwytały mu prawie z ust odpowiedzi, więc się nachylił i szepnął ciszej:

— Teraz nie mogę... Za dwa tygodnie jak powrócę, powiem pani wszystko.

— Chodź-że mecenas, bo teraz, to już naprawdę jesteś nudny! — wolała Cabińska. — Ale, ale!... czy pani będzie mogła przyjść do mnie po próbie? — zwróciła się z zapytaniem do Janki.

— Owszem, przyjdę — odpowiedziała, siadając.

— Stary zwaryował!... pocałował ją w łapę, niby księżnę! — mówiły do siebie chórzystki.

— Będzie się nią opiekował.

— Podobno jest dosyć pierzasty i leci tylko na krowienty... stary cymbał!

Janka, choć słyszała, że to do niej było powiedziane, nie odpowiedziała nic, bo już tyle zrozumiała, że w teatrze lepiej nic nie odpowiadać i płacić za wszystko pogardliwą obojętnością.

— Gdzież pójdziemy, dyrektorowo? pytał mecenas, ale był jakiś mniej wesoły, zamyślał się i szeptał coś do siebie.

— Chyba tam, gdzie zwykle, do mojej cukierni.

Cabińska nic się nie pytała, dopiero, gdy usiedli w cukierni, w której stale przesiadywała codziennie po kilka godzin, pijąc czekoladę, paląc papierosy i przypatrując się ruchowi ulicznemu, zapytała się, udając obojętność:

— Cóż tam mecenas zobaczył w rękach tej sroki?

Mecenas poruszył się niecierpliwie, wsadził na nos binokle i krzyknął na posługującego chłopaka:

— Mazagran i czekolada bardzo lekka!

Zwrócił się do Cabińskiej.

— Widzi pani, to tajemnica... wprawdzie nic nie znacząca, ale tajemnica nie moja.

Cabińska nalegała koniecznie, bo przecież dość jest zawołać głośno: „tajemnica”, żeby wszystkie kobiety wyprowadzić z równowagi — ale nie powiedział nic, tylko rzucił krótko:

— Wyjeżdżam, dyrektorowo.

— A to gdzie i po co? — zapytała zdziwiona mocno.

— Muszę... wrócę za dwa tygodnie. Otóż przedtem chciałbym uregulować nasz...

Cabińska skrzywiła się i czekała, co dalej powie.

— Bo widzi pani, mogłoby wypaść, że wróciłbym dopiero jesienią, kiedy was już nie będzie w Warszawie.

„Dawno przeczuwałam, że jesteś stary lichwiarz” — myślała Cabińska, dzwoniąc w szklankę.

— Ciastek owocowych!

— ...I dlatego też wracam kochanej pani ową bransoletkę — ciągnął dalej.

— Kiedy my jeszcze pieniędzy nie mamy. Powodzenie się ciągle rwie... dawne wypłaty...

— Mniejsza o pieniądze. Niech dyrektorowa myśli, że jej na imieniny daję mały, przyjacielski upominek... dobrze, co?... — pytał, wsuwając na jej pulchną rękę bransoletkę.

— Mecenasie, mecenasie! gdybym nie kochała tak swojego Janka, to... — mówiła uradowana niezmiernie z odzyskania bransoletki darmo, ściskała mu silnie ręce i paliła go rozpromienionym wzrokiem tak blizko, że poczuł na twarzy jej oddech i zapach werweny, którą sobie twarz wycierała.

Odsunął się delikatnie i zagryzł usta, tak mu się śmieszną wydawała.

— Mecenasie, jesteś idealnym człowiekiem! najszlachetniejszym, jakiego znam!

— Dajmy pokój!... zrobiłem to dzisiaj, bo na imieninach dyrektorowej być nie mogę.

— Ani słuchać o tem nie chcę!... musisz mecenas być!

— Nie, nie mogę... mam smutne obowiązki w tym czasie. Muszę... — odpowiedział wolniej i ciszej; oczy mu zaszły jakąś mgłą ale ten sam uśmiech miał na twarzy.

— Czem ja się mecenasowi odwdzięczę za tyle dobroci?...

— Zaprosi mnie dyrektorowa na kuma.

— Szkaradnik z mecenasa!... Jakto?... już, już mecenas idzie?...

— Za dwie godziny mój pociąg odchodzi. Do widzenia!

Zapłacił w bufecie i wyszedł, przesyłając jej uśmiech jeszcze z ulicy.

Cabińska siedziała, zapatrzona w ulicę.

„Czyżby się we mnie kochał?...” — myślała, uśmiechając się do jakichś niejasnych jeszcze, ledwie rysujących się obrazów, popijając wystygłą czekoladę.

Wyciągnęła z kieszeni rolę jakąś, przeczytała parę wierszy i znowu zapatrzyła się w ulicę.

Obszarpane doróżki, zaprzągnięte w chude konie, wlokły się leniwie; tramwaje huczały, przebiegając; po trotuarach snuli się pospiesznie, gorączkowo ludzie, jak długa, nieruchoma wstęga. Jakiś szyld naprzeciwko błyszczał się w słońcu i migotał.

„Czyżby się we mnie kochał?”... — pomyślała znowu i zapadła w bezmyślną niepamięć wszystkiego.

Zegar wydzwonił trzecią: podniosła się i poszła ku domowi.

Szła wolno, spoglądając majestatycznie na tłum wymijających ją przechodniów.

W oknie cukierni Bliklego spostrzegła Cabińskiego: siedział i zamyślonym wzrokiem tonął w ulicy, nie spostrzegłszy wcale przechodzącej.

Wyprostowywała się coraz bardziej, bo coraz częściej patrzono na nią. Kupcy, subjekci, dorożkarze nawet z tej dzielnicy, znali panią dyrektorową.

Zdawało się jej, że na ich twarzach, które sobie przypominała słabo z sali widzów, jaśnieją uśmiechy zachwytów, że wszyscy szepcą z uniżonością: „Patrzcie! dyrektorowa Cabińska...”

Szła coraz wolniej, żeby się dłużej rozkoszować wrażeniem zadowolenia. Zobaczyła z daleka redaktora z Nicoletą i nagle zachmurzył się horyzont jej myśli.

— On z Nicoletą?!... z tą... podłą intrygantką?!...

Paliła ich już z daleka okiem Gorgony.

Na rogu Wareckiej Nicoleta zniknęła gdzieś w ulicy, a redaktor szedł ku niej rozpromieniony.

— Dzień dobry!... — zawołał, wyciągając rękę.

Pepa zmierzyła go wyniosłym wzrokiem i odwróciła twarz w drugą stronę.

— Cóż to za nowa heca, Pepa?... — mówił ciszej, idąc obok niej.

— Jesteś pan niegodziwym!...

— Znowu komedya?...

— Śmiesz pan w ten sposób mówić do mnie?!...

— Przestaję... i tylko mówię: do widzenia! — powiedział gniewnie, ukłonił się sztywno i, zanim mogła się zoryentować, wsiadł w dorożkę i pojechał.

Cabińska skamieniała z oburzenia; nie przeprosił ją i odjechał! Wściekłość nią zaczęła miotać; szła prędko, nie zważając już na nic i nikogo.

Podobno było tam coś pomiędzy nimi; mówiono o tem po cichu za kulisami, ale z pewnością wiedziano tylko to, że Pepa nigdy się nie obywała bez wielbicieli kilku kategoryi. Jeśli w jakiem mieście nie miała wielbiciela z pośród publiczności, to musiał być jej amantem jaki początkujący aktor o ładnej twarzy i dosyć naiwny,że pozwalał się opętać nudnej, starej i kapryśnej kokietce. Musiała mieć zawsze kogoś zaufanego, któryby chciał słuchać skarg, lamentów i serdecznych zwierzeń z przeszłości.

Cabiński nie bronił jej tego, bo go nie obchodzili nawet nieplatoniczni kochankowie żony, a drwił przy każdej sposobności z ich nieszczęsnej doli.

Cabińska, po rozstaniu się z redaktorem, wróciwszy do domu, zrobiła istotne piekło: dzieci wybiła, nianię wykrzyczała i zamknęła się na klucz w swoim pokoju.

Słyszała, że mąż przyszedł, pytał się o nią, pukał do drzwi; gdy podawano obiad, nie wyszła, chodząc gniewnie po swoim pokoju.

Wkrótce przyszła Janka. Kazała ją prosić do siebie i przywitała serdecznie, zaprowadziła do buduarku, przepraszała, że musi poczekać nim ona zje obiad; zrobiła się do niepoznania przystępną i gościnną.

Janka, zostawszy samą, z ciekawością rozglądała się po tym buduarze, bo o ile całe mieszkanie wyglądało na skład rupieci, na salę pasażerską trzeciej klasy, pełną tłumoków, waliz i kufrów, o tyle ten pokój jaśniał elegancyą, a nawet pewnym zbytkiem.

Pokój był o dwóch oknach, wychodzących na ogród, obciągnięty ciemnym, udającym brokatelę papierem z malowanymi amorkami na suficie.

Jedwabny pons w złote pasy pokrywał dziwacznie powyginane meble. Kremowy dywan, naśladujący starą włoską makatę, zaścielał całą podłogę. W złoconą skórę oprawny Szekspir, leżał na stoliczku z laki, malowanej w desenie chińskie.

Janka niewiele zwracała na to uwagi, bo całą ją pochłonęły wieńce, wiszące na ścianach z napisami na wstęgach: „Koleżance w dniu imienin”, „Znakomitej artystce”, „Od wdzięcznej publiczności”, „Dyrektorowej — od Towarzystwa”, „Od wielbicieli talentu”. Wawrzynowe łodygi i liście palmowe były pożółkłe ze starości i wisiały poskręcane, okryte pyłem. Szerokie wstęgi białe, żółte, ponsowe, spływały ze ścian, niby oddzielne kolory tęczy i krzyczały temi literami, tłoczonemi złotem, o czemś dawno przebrzmiałem. Te szumnie brzmiące napisy, wieńce poschnięte, nadawały pokojowi pozór kaplicy grobowej; szukało się jeszcze bezwiednie napisu: „Ś. p. — zmarła”... i t. d.

Janka uczuła jakieś ściśnięcie smutne serca i zdawało się jej, że tutaj musiał koniecznie ktoś umrzeć, tak tam było cicho i tak smętnie.

Proste łóżko pod pawilonem z liliowych tiulów, upiętych bukiecikami sztucznych róż bordo, stoliczki, albumy stojące, fotografie w różnych rolach i kostyumach, zeszyty ról, porozkładane od niechcenia na konsolkach i taburetach — tworzyły całość dosyć wdzięczną, ale bardziej pretensyonalną. Czuć było, że ten pokój paradny jest tylko na pokaz, że tutaj nikt w nim nie mieszka i nie myśli.

Janka oglądała albumy, gdy weszła cicho Cabińska.

Miała wyraz cierpiący i melancholijny; upadła ciężko na fotelik, westchnęła głęboko i cichym, przebolałym głosem szepnęła:

— Przepraszam, że pozwoliłam się pani nudzić tutaj.

— Nie nudziłam się wcale, tyle tutaj rzeczy ciekawych.

— To moje sanktuaryum. Tutaj zamykam się, kiedy mi życie za bardzo dokuczy, kiedy